به مناسبت آغاز عملیات والفجر 8 در 20 بهمن 1364؛
در ششمین سال جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، در حالی که عراق به 850 گردان نیروی پیاده خود می‌بالید، سپاه جمهوری اسلامی ایران با 80 گردان تنها توان مقابله برای 7 روز را داشت.
عقیق: طولانی ترین عملیات جنگ تحمیلی که از سوی سپاه پاسداران جمهوری اسلامی ایران پایه ریزی شده و 75 روز به طول انجامید، عملیات موفقیت آمیز والفجر 8 بود که در تاریخ 20 بهمن 1364 با هدف تصرف فاو عراق آغاز شد.عراق از لحاظ جغرافیایی با داشتن 1609 کیلومتر مرز آبی و خاکی با کشور ایران در طول 8 سال جنگ تحمیلی از هر روشی برای تضعیف انقلاب اسلامی ایران استفاده کرد؛ اما در این راه هر بار نیروهای ایرانی طعم شکست را به آن ها می چشاندند.
پس از عملیات بیت المقدس و آزاد سازی خرمشهر، نیروهای ایرانی تصمیم گرفتند تا درسی به عراق دهند که دیگر به حمله و تجاوز نیاندیشند.
عراق که سرزمینی مثلثی شکل است، در پایین ترین نقطه ضلع شرقی خود، منطقه استراتژی شبه جزیره فاو را داراست که از طرف جنوب به خلیج فارس و کویت، از شرق به اروند رود و ایران و از غرب به بصره و دیگر شهرهای عراق متصل است.
اروند رود که از به هم پیوستن رودهای دجله و فرات شکل می گیرد، همراه با جزر و مدهای شدیدش، یکی از مهم ترین عارضه های طبیعی شناخته می شود که در طول جنگ بسیاری از حرکت ها با توجه به این رود پایه ریزی می شد.
از طرفی دیگر، شبه جزیره فاو، افزون بر آن که نقش استراتژی در منطقه داشت، دارای اهمیت نظامی و اقتصادی نیز بود. فاو به عنوان عروس دریا، با پایگاه های عظیم نفتی، نخلستان های وسیع، اسکله های الوکر و الامیه، کارخانه های نمک و حنا، مهمترین منطقه جنوب عراق است.
عراق پیش از والفجر 8
آنتونی کردزمن، کارشناس نظامی ایالات متحده آمریکا، در گزارشی که در پایان جنگ تحمیلی ارائه داده بود، عنوان کرد که عراق در طول سال های 1362 تا 1364 مبلغ 1/18 میلیارد دلار سلاح و تجهیزات نظامی خریداری کرده است.
او همچنین تعداد نیروهای نظامی عراق را 1 میلیون 400 هزار نفر اعلام کرده و افزود که تا پیش از عملیات والفجر 8، تعداد تجهیزات عراق به شرح ذیل بوده است.
تانک-4820 دستگاه
نفر بر-3200 دستگاه
توپخانه-3000 قبضه
پدافند هوایی- 400 قبضه
خودرو تانک بر- 2000 دستگاه
هواپیما- 580 فروند
هلی کوپتر- 380 فروند
ایران پیش از والفجر 8
در ششمین سال جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، در حالی که عراق به 850 گردان نیروی پیاده خود می بالید، سپاه جمهوری اسلامی ایران با 80 گردان، تنها توان مقابله برای 7 روز را داشت. از طرفی دیگر، بخشی از توان سپاه برای دفاع از جزایر مجنون و هور تحلیل رفته و کم کم این تفکر در حال قوت گرفتن بود که ایران با شکست فاصله چندانی نداشته و برای تغییر وضعیت جنگ می بایست عملیاتی ضربتی را ترتیب دهد.
بر این اساس، طرح یک عملیات غافل گیرانه در شورای عالی دفاع با حضور فرماندهان رده بالای سپاه بررسی شده و استراتژی نوینی تببین شد.
در تابستان 1364 سپاه برای طراحی عملیات بزرگ والفجر 8 و تنبیه نظامی عراق به خاطر تجاوز به ایران، دست به اجرای عملیات های مقدماتی و محدودی زده و برنامه ها و اهداف اجرای عملیات در زمستان را ترتیب داد.
اهداف اجرای عملیات والفجر 8
1. تصرف فاو 2. تهدید بندر ام القصر 3. تسلط کامل بر اروند رود 4. هم مرزی با کشور کویت 5. مسدود کردن خلیج فارس برای عراق 6. امکان تردد راحت تر کشتی های ایرانی و خارجی به بندر امام خمینی(ره) 7. انهدام پدافند هوایی عراق و سکوهای پرتاب موشک عراق در فاو
لزوم قطع دسترسی عراق به راه های آبی یکی از مهم ترین اهداف عملیات بود؛ چرا که رژیم بعث از خلیج فارس و اروند رود برای ضربه زدن به تاسیسات صنعتی و آتش کشیدن شهرهای مرزی ایران استفاده می کرد.
تسخیر پایگاه های موشکی و تاسیسات مخابراتی رژیم صهیونیستی بغداد، منع صدور نفت از اسکله های فاو و وارد کردن ضربات پیابی اقتصادی، سیاسی و نظامی به عراق از اهداف دیگر نیروهای نظامی ایران بود.
عوامل موثر در طراحی عملیات والفجر 8
در برنامه ریزی عملیات، دو عامل مورد توجه نیروهای ایرانی بود. نخست تجربه عملیات بدر که در آن عملیات ایران شکست خورده بود و دوم، پیچیدگی های خاص و محتوایی این عملیات.
عملیات فتح فاو، صحنه نبرد تمام قد با موضوع ضربات تنبیهی علیه عراق بود؛ قابلیت های نظامی، خلاقیت و خطر پذیری سپاه پاسداران جمهوری اسلامی ایران، برگ برنده ایران در این عملیات بود.
فرمانده سپاه پاسداران وقت، محسن رضایی بود که در جلسه شورای عالی دفاع و میان فرماندهان گفت: «در این عملیات بایستی کل تجارب جنگ به کار گرفته شود. جنگ شهری، جنگ در دشت و جنگ در آب.»
در جلسات کارشناسی این عملیات موضوعاتی زیر بررسی شد:
1. بررسی و تحلیل جزر و مد اروند رود در زمان های مختلف و تاثیر ساعات شبانه روز بر این پدیده
2. بررسی و تحلیل جزر و مد اروند رود بر حرکت قایق ها و غواصان
3. بررسی لزوم تاریکی مطلق هوا و هماهنگی عبور غواصان در جزر و مد رود، بررسی تاثیر سرمای آب در فصل زمستان بر حرکت غواصان در طول نیمه شب
4. تحلیل چگونگی عبور غواصان از عرض یک کیلومتری رودخانه اروند رود در شب
5. بررسی روش های خط شکنی غواصان، پاک سازی خط مقدم رژیم بعث عراق و آماده سازی ساحل برای ورود نیروهای زمینی به عراق
6. بررسی چگونگی حرکت قایق های تند رو در جریان جزر و مد آب و بررسی پر بودن نهرهای آب حاشیه اروند برای پهلوگیری قایق های ایرانی
7. بررسی چگونگی حرکت قایق ها و پیاده شدن آن ها در ساحل دشمن
8. تصرف اسکله چهار چراغ، بندر فاو، شهر فاو و پایگاه های موشکی عراق
9. تسلط بر جاده های البحار، فاو-بصره و ام القصر که شاه راه های اصلی شبه جزیره فاو بودند.
10. پیشروی به سوی کارخانه نمک فاو
11. ایستادگی در برابر دشمن در خاک دشمن به ویژه در شمال بصره
12.تأمین و تقویت جناح های عملیات در سمت رودخانه اروند و خور عبدالله
13. تشکیل خط پدافندی در عراق و در شمال کارخانه نمک فاو
جمع‌آوری اطلاعات برای آغاز عملیات
پس از تصمیم گیری برای آغاز عملیات والفجر 8، عناصر شناسایی شروع به فعالیت کرده و اقداماتی را صورت دادند. اقداماتی همچون:
1. دیده بانی شبانه روزی از فعالیت های دشمن
2. شناسایی جاده ها، نهرها و زمین های خودی و غیر خودی
3. طراحی نقشه منطقه
4. کنترل و زیرنظر گرفتن تحرکات دشمن در اروند رود و دریا
5. بررسی تأثیر باران بر طبیعت منطقه
6. بررسی میزان فشردگی نخل ها و طول و عرض نهرها
7. تأثیر جزر و مد بر اروند رود و نهرهای منشعب از آن
8. شناسایی جاده ها خودی و غیر خودی اعم از شنی و آسفالت
9. بررسی روییدنی های کنار ساحل و میزان غلظت گل و لای آن
در مجموع سه موضوع عمده در شناسایی منطقه به دست آمد؛
الف) شناسایی خط مقدم دشمن
ب) بررسی موانع و استحکامات موجود در منطقه
ج) مشخص کردن راه های دسترسی برای انجام عملیات
آغاز عملیات والفجر 8
در شامگاه 20 بهمن 1364، فرمانده کل سپاه پاسداران وقت(محسن رضایی) رمز عملیات والفجر 8 و فتح فاو را این گونه قرائت کرد:
بسم الله الرحمن الرحیم
لا حول و لا قوه الا بالله العلی العظیم
و قاتلوهم حتی لا تکون فتنه
یا فاطمه الزهرا، یا فاطمه الزهرا، یا فاطمه الزهرا
در ابتدای عملیات، نیروهای زمینی سپاه با شلیک هزاران گلوله در مناطق از پیش تعیین شده، حمله خود را آغاز کرده و خط دشمن را در خاک خودش شکستند.
رژیم عراق که از این حرکت نیروهای ایرانی غافل گیر شده بود، با دست پاچگی سعی می کرد پاسخ حملات ایران را بدهد؛ اما سرعت عمل سپاه پاسداران جمهوری اسلامی ایران، توان دفاع را از آن ها گرفته بود.
یکی از فرماندهان بعثی درگیر با نیروهای ایرانی، وضعیت خود را برای صدام حسین این گونه بازگو می کند: «دشمن(ایران) مانند سیل با قایق های تند رو در ساحل فاو نیرو پیاده می کند و اگر چاره ای نیاندیشیم، از دست دادن ام االقصر دور از ذهن نیست. وضعیت ما بد است.»
صدام حسین در پاسخ به این فرمانده می گوید: «مقاومت کنید، سه لشکر زرهی می فرستیم و ایرانی ها را شکست می دهیم!»
در ادامه، نیروهای ایرانی، حمله ای شبانه را از سه محور طراحی کرده و با استفاده از تاریکی شب، به دل نیروهای گارد بعث عراق یورش برده و آن ها را مورد هجوم قرار دادند.
سحرگاه 24 بهمن 1364 دشمن برای عقب زدن نیروهای ایرانی اقدام به استفاده از سلاح های شیمیایی کرد؛ اما تسلیحات شیمیایی بر روی تیپ های گارد بعث عراق فرود آمده و به 70 درصد آن ها آسیب وارد کرد.
روز چهارشنبه 23 بهمن ماه 1364، رژیم بعث عراق که حیثیت و تکبر پوشالی خود را از دست رفته می دید، به تسلیحات شیمیایی برای تضعیف مواضع نیروهای ایرانی روی آورده و با بمباران شیمایی، گازهای اعصاب، خردل و سیاتید را بر سر نیروهای ایرانی ریختند.
32 فروند هواپیما و ده ها هلیکوپتر بعثی، به مدت یک ساعت، اقدام به بمباران شیمیایی کردند؛ به شکلی که در تاریخ جنگ این حجم استفاده از تسلیحات شیمیایی سابقه نداشت. پس از مدت کوتاهی، به دلیل غلظت بالای سموم شیمیایی و وزیدن باد، بسیاری از نیروهای ایرانی در منطقه وسیعی از عملیات مجروح شدند.
گلوله باران شیمیایی که از سوی توپ خانه های عراق انجام می شد تا چندین روز پس از روز بیست سوم نیز تدوام داشت و وسعت استفاده از این تسلیحات به اندازه ای بود که افزون بر منطقه فاو، شهرهای اروند کنار، خرمشهر و آبادان نیز هدف حملات شیمیایی قرار گرفتند.
تعداد مجروحین شیمیایی عملیات والفجر 8 در روز اول بیش از 2500 نفر اعلام شد که طی دو روز این تعداد به 8500 نفر افزایش یافت.
خسارات وارده به رژیم بعث عراق
توانایی سپاه پاسداران جمهوری اسلامی ایران، در نبرد با رژیم بعث عراق در حالی که از نیروی انسانی کمتری نسبت به دشمن برخوردار بود، برای بسیاری از کارشناس های نظامی جهان شگفت انگیز بود. در طی این عملیات، بیش از 50 هزار تن از نیروهای عراقی کشته و زخمی شده و 2 هزار تن به اسارت نیروهای ایرانی در آمدند.
در میان کشته شدگان، یک فرمانده لشگر و 5 فرمانده تیپ گزارش شدند. از طرفی در میان اسیران چندین سرهنگ، خلبان هواپیما و هلی کوپتر نیز دیده می شدند.
در مجموع، 10 تیپ پیاده کماندویی رژیم بعث عراق، 2 تیپ زرهی، 14 گردان ضدهوایی و 5 گردان توپخانه عراق نابود شد.
از طرفی دیگر در جریان این عملیات، 50 فروند از هواپیماها و هلی کوپترهای دشمن، صدها دستگاه تانک و نفربر، توپ های صحرایی، ضدهوایی و ناوچه های موشک انداز منهدم شد. ده ها تانک، صدها خودرو نظامی، 20 عراده توپ صحرایی، 120 عراده توپ ضد هوایی، 3 رادار موشک انداز و 34 دستگاه مهندسی از رژیم عراق به غنیمت گرفته شد.
نتایج و دست آوردهای عملیات والفجر 8
عملیات والفجر 8 در ابعاد گوناگونی چون سیاسی، نظامی و اقتصادی نتایج گسترده ای به همراه داشت. نتایجی همچون:
1. آزادسازی و تصرف 940 کیلومتر مربع؛ شامل 30 کیلومتر مربع سرزمین خودی در اروند رود، 60 کیلومتر مربع ساحل خلیج فارس در خور عبدالله، 600 کیلومتر منطقه آبی خلیج فارس و 250 کیلومتر مربع از خشکی های سرزمین دشمن.
2. آزادسازی شهر فاو و تصرف تأسیسات نفتی و پتروشیمی همراه با اسکله های بارگیری آن ها
3. قطع ارتباط عراق با خلیج فارس و آب‌های آزاد در جهان
4. تصرف سه پایگاه نظامی-موشکی زمین به دریا و پایگاه نیروی دریایی عراق
5. تسلط کامل بر خور عبدالله و امکان تردد آزاد در اروند رود
6.امنیت در خلیج فارس و امکان تردد کشتی ها به بندر امام خمینی(ره)
7. نزدیک شدن به شهر بندری ام القصر
8. محاصره اسکله های البکر و الامیه فاو
9. هم مرز شدن با کشور کویت
رمز موفقیت سپاه پاسداران در عملیات والفجر 8
عوامل متعددی سبب گردید تا فاو به دست نیروهای ایرانی فتح شود. عواملی همچون:
1. استفاده از اصل غافلگیری
2. ضعف نیروهای اطلاعاتی رژیم بعث عراق
3. پشتیبانی از عملیات در محورهای شلمچه، ام الرصاص و...
4. اتخاذ تاکتیک های بی نظیر برای عبور از اروند رود
5. پستی و همواری منطقه که سبب می شد دشمن نتواند به درستی از پدیده های طبیعی برای نبرد استفاده کند
6. کمال استفاده از آتش نیروهای سپاه
7. سیستم پدافند هوایی کارآمد سپاه
8. وسعت مناسب منطقه برای مانورهای نظامی
9. پشتیبانی بیش از پیش مردم برای فراهم آوردن امکانات
10. اقدامات مناسب مهندسی شده
11. سازمان دهی مناسب و به موقع نیروها
12. اقدامات از پیش اندیشه شده برای مقابله با حملات شیمیایی رژیم بعث عراق
13. استفاده از نیروهای هوایی و هوانیروز کارآزموده
14.به کارگیری سلاح های ضدزره
ناتوانی عراق در پیش بینی حرکات نیروهای ایرانی و عدم توانایی انطباق خود با شرایط جدیدی که ایران برای رژیم بعث عراق به وجود آورده بود، سبب گردید تا ابتکار عمل در دست سپاه پاسداران جمهوری اسلامی ایران بوده و ایران با قواعد مدنظر خود جنگ را ادامه دهد.
قطعنامه 582 سازمان ملل متحد
اثر این عملیات به حدی بود که پس از چند روز، شورای امنیت سازمان ملل متحد به درخواست عراق تشکیل جلسه داد. مسأله مهم و چالش بر انگیز برای عراق و اتحادیه عرب آن بود که تعداد اسرای عراقی پس از این عملیات، بیش از اسرایی ایرانی شده بود.
می توان گفت مهم ترین دست آورد ایران از عملیات والفجر 8، قطعنامه 582 شورای امنیت سازمان ملل متحد بود. «شورا درخواست دارد که مبادله اسرای جنگی ظرف مدت کوتاهی پس از توقف مخاصمات با همکاری کمیته بین المللی صلیب سرخ انجام گیرد.»
بر این اساس می توان این‌گونه گفت که مهمترین عامل صدور قطعنامه 582، عملیات والفجر 8 و تصرف فاو بود.
جمهوری اسلامی ایران از موضعی بالاتر و قدرمتند درباره قطعنامه 582 به این شکل اظهار نظر کرد: «آن قسمت از قطعنامه که به کل موضوع جنگ و خاتمه خصومت‌ها مربوط مى شود، ناقص، بى اعتبار و غیر قابل اجرا است .تا زمانى که شورا قادر نباشد به رغم اعمال نفوذ برخى از اعضاى دائم که بر اتخاذ مواضع یک طرفه اصرار مى ورزد، مواضع عادلانه و صحیح مبتنى بر مسئولیت ادامه جنگ بر عهده شورا است.
شورا عراق را در حمله به خاک ایران محکوم نکرده است. قطعنامه به لزوم حل مسالمت آمیز اختلافات اشاره دارد، ولى از نقض همه جانبه این اصل توسط عراق در هجوم به ایران ذکرى نکرده است .
در مورد کاربرد سلاح شیمیایى در قطعنامه برخورد ملایم ترى از موضع گیرى قبل شورا (بیانیه آوریل 1985) شده است. شورا درباره حمله به هواپیمای مسافربرى و تهدیدات امنیت هوایى و حمله به مناطق مسکونى مى بایست موضع‌گیرى محکم‌ترى مى کرد. به هر حال جمهورى اسلامى ایران آماده است در زمینه رعایت مقررات بین المللى با دبیر کل سازمان ملل متحد همکارى نماید.»
علی ملحانی
پی نوشت:
پایگاه بنیاد حفظ آثار و نشر ارزشهای دفاع مقدس
سایت جامع دفاع مقدس ساجد
پایگاه شخصی محسن رضایی
پایگاه تبیان
پایگاه دانشنامه رشد
پایگاه صدا وسیمای جمهوری اسلامی ایران
منبع:رسا
