۰۲ آذر ۱۴۰۳ ۲۱ جمادی الاول ۱۴۴۶ - ۳۶ : ۲۲
حجت الاسلام یوسفی غروی؛
مردانگی‌های زنان در بازار گرمِ نامردی‌هادرکربلا
بی‌تردید زنان در حرکتهای عظیم تاریخ و موفقیت مردان در جبهه‌های مختلف نقشی اثرگذار و بی‌بدیل داشته‌اند که برگهای تاریخ، خود بهترین شاهد بر این مدعاست.
عقیق: کربلا و قیام جاودان حسینی نیز از این قاعده مسثتنا نبوده و زنان در آن نقشی منحصر به فرد داشته‌اند. از این رو در گفت و گویی با حجت الاسلام والمسلمین محمدهادی یوسفی غروی استاد درس خارج حوزه و مؤلف تاریخ اسلام به گوشه‌ای هر چند اندک درباره نقش زنان در بستر عاشورا پرداخته‌ایم که از نظرتان می‌گذرد:جناب آقای غروی، بنابر نقل تاریخ، زنان در شکل گیری و ماندگاری واقعه عاشورا ایفاگر چه نقشی بوده‌اند و چهره‌های شاخص در این میدان چه کسانی هستند؟
نخستین نقش زنان در این واقعه متعلق به ام سلمه است که پس از حضرت خدیجه(س) بهترین همسران پیامبر(ص) محسوب می‌شود بویژه در اخبار نقل شده از ائمه(ع) و نقل است که در خروج سیدالشهدا(ع) از مدینه و حرکت به سمت مکه و سپس عراق، او جزو کسانی بود که این حوادث را به ضرر امام(ع) می‌دانست بویژه آنکه اخباری را درباره شهادت امام حسین(ع) در کربلا از پیامبر(ص) شنیده بود؛ بنابراین با نگرانی تمام سعی در منصرف کردن آن حضرت(ع) داشت.
البته این اخبار با خبر معتبر مورخ معروف طبری در «تاریخ طبری» و نیز با اخبار شیخ مفید در «ارشاد» منافات دارد، چون آن اخبار حاکی از آن است که امام سوم(ع) در صبحدم همان شبی که حاکم مدینه از یزید نامه‌ای گرفت مبنی بر آنکه سیدالشهدا(ع) را فرا خوانده و از ایشان بیعت بگیرد و اگر ابا کردند آن حضرت(ع) را به قتل برساند، از مدینه خارج شدند و این مهلت را به دشمن ندادند که مانع خروجشان شود.
افزون بر این، وقتی امام حسین(ع) از مدینه به سمت مکه رفتند هنوز خبری از دعوت مردم کوفه و قول بیعت و خلافت امام(ع) به گوش کسی نرسیده بود و ایشان از رفتن به عراق چیزی نگفته بودند و این احادیثی که ام سلمه و دیگران از پیامبر(ص) دریافت کرده بودند از حادثه‌ای برای ایشان در سفر از مکه به مدینه نبود!
اما به هر حال این اخبار از ام سلمه نقل شده است، به عنوان گوشه‌ای از سعی وی در جلوگیری از واقعه کربلا در نقش زنی بلندمرتبه.
افزون بر این، طبق احادیثی که مرحوم علامه امینی در کتاب «سیرتنا و سنتا» آورده است، از اهل سنت روایت شده که ام سلمه از پیامبر(ص) خاک کربلا را درخواست کرده و آن را در شیشه‌ای نگاه می‌داشت، زیرا پیامبر(ص) به او فرموده بودند هر‌گاه این خاک به رنگ سرخ در آمد، یعنی سیدالشهدا(ع) در کربلا شهید شده‌اند که چنین هم شد و او نخستین کسی بود که با همراهی زنانی از بنی‌هاشم که در مدینه مانده بودند، در سوگ سیدالشهدا(ع) گریه و شیون سر داد.
بنابراین، برای کسانی که درپی یافتن حقیقت این واقعه هستند همین احادیث بر جای مانده از ام سلمه که کسی در صلاحیت او و نیز در صحت احادیث صادره از سوی پیامبر(ص) شک و تردید ندارد، نشانه‌های یافتن حق در جریان کربلای حسینی است، یعنی از لسان پیامبر(ص) برحق بودن حرکت امام سوم(ع) تا مقصد شهادت در لابه لای احادیث نقل شده ام سلمه ثابت می‌شود.
از این رو، این بانو نقش رساندن حقانیت رسالت سبط النبی (ص) را به جای آورده است.
اگرچه همه ما درباره حضرت زینب (س) و نقش ایشان در کربلا سخن بسیار شنیده‌ایم، اما هر چه گفته شود باز هم کم است، لطفاً به گوشه‌ای از قهرمانی‌های ایشان در واقعه عاشورا اشاره کنید.
حضرت زینب کبری (س) دومین زن اثرگذار در این واقعه است، گفته می‌شود همسرشان عبدا... فرزند جعفرطیار پیش از آنکه امام (ع) از مدینه به مکه بروند به مکه مشرف شده بود و احتمال می‌رود حضرت زینب(س) نیز همراه شوهرش پیش از این جریانها و قبل از خلافت یزید و مرگ معاویه شاید برای عمره مفرده به مکه رفته بودند.
بنابراین از نظر قرائن به نظر می‌رسد ایشان در مکه بودند وقتی امام(ع) در پنجم ماه شعبان وارد مکه شدند که همسرشان از حاکم اموی مکه برای سیدالشهدا(ع) امان نامه گرفت که حضرت(ع) نپذیرفتند.
و در این مسیر حضرت زینب(س) به طور مسلم با برادرشان بودند و وقتی عبدا... جعفر نتوانست امام(ع) را باز دارد، مانع حضرت زینب(س) نشد و حتی فرزندش از همسر دیگرش را نیز با آنان روانه کربلا کرد. از این رو به نظر می‌رسد، حضرت زینب(س) در متقاعد کردن همسرش برای همراهی سیدالشهدا(ع) نقشی مؤثر ایفا کرده است.
همچنین، در شب عاشورا وقتی ایشان سخنان امام(ع) را با یارانشان شنیدند و از تصمیم ایشان بر شهادت آگاه شدند و دیدند که امام بیعت از یاران برداشتند و اجازه رفتن آنها را دادند چنانکه امام چهارم(ع) روایت کرده‌اند، بر آن حضرت(ع) وارد شده و در چادری که ایشان بستری بودند شیون کرده و از هوش رفتند، اما سیدالشهدا(ع) بر بالین ایشان آمده و فرمودند: «جدم از من بهتر بود و نیز پدر و مادرمان از من بهتر بودند و از دنیا رفتند و برادرمان همین طور و همه اهل زمین از دنیا می‌روند و حتی ملائکه و اهل آسمان همه فانی‌اند و تنها خدا خواهد ماند...» سپس ایشان را به صبر توصیه کردند که در شهادتشان گریبان چاک نزنند و صورت نخراشند و جملاتی را به خواهر گفتند که از آن پس حالت جزع بر حضرت زینب(س) عارض نشد و قهرمانانه مصایب را تحمل کردند، به گونه‌ای که در مجلس ابن زیاد در کوفه و نیز مجلس یزید در شام پاسخ قهرمانانه دادند تا جایی که ابن زیاد طمع به جان ایشان کرد، اما بزرگان قریشی کوفه مانع شدند و آن را ننگ دانستند که زن مصیبت دیده‌ای با این کیفیت اذیت شود و سپس به قتل برسد. شاهد ما از این جریان شدت سخن حضرت زینب(س) است که ابن زیاد را از جا به در کرده و بدون توجه به اینکه دستور قتل چنین زنی، فارغ از دین برای عرب عیب و عار بزرگی است، دستور آن را صادر کرد!
در مجلس یزید هم سخنان حضرت زینب(س) به حدی بود که فرمودند: «نمی‌توانی فاطمه دختر برادرم را به کنیزی بگیری، مگر اینکه از دین اسلام خارج شوی...» که یزید نتوانست پاسخی بگوید.
آیا جدای از خانواده و اهل بیت سیدالشهدا(ع) زنانی بودند که در واقعه جاودان عاشورا نقشی مؤثر و تاریخی ایفا کرده باشند؟
بله، زنان مؤثر در کربلا بسیارند؛ یکی از نقشهای برجسته زنان در واقعه عاشورا نقش «دِلهم» همسر زهیربن قین بجلی است (بنی بجله سابقه انفصال از اهل بیت(ع) در جنگهای عراق و شام یعنی بین اصحاب امیرالمومنین(ع) و معاویه را داشتند که سابقه آن به درگیری عبدا... بن بجل، نامه رسان امام علی(ع) به معاویه با مالک اشتر بر سر عدم متقاعد کردن معاویه باز می‌گردد.
از این رو، وقتی سیدالشهدا(ع) برای زهیر پیغام فرستاد و او را فرا خواند او تعلل کرد، اما همسرش دِلهم پرخاش کرد که آیا دعوت فرزند پیامبر(ص) را اجابت نمی‌کنی؟ چه پاسخی در برابر پیامبر(ص) داری؟
اگر این نقش تشویق کننده «دِلهم بنتِ امر» در تشویق شوهرش نبود شاید زهیر به سیدالشهدا(ع) نمی‌پیوست، اما نهیب این زن پاکدامن، زهیر را به اجابت دعوت امام(ع) وا داشت تا جایی که مال و تجارت را کنار نهاد و حتی حاضر به طلاق همسرش برای ایمنی او شد.
جز او چطور؟ آیا باز هم زنان غیور در صحنه کربلا حضور مؤثر داشته‌اند؟
بله نقش دیگر «اُم وهب» است که این اسم او است نه اینکه فرزندی به نام وهب داشته باشد مثل‌ام کلثوم.
وی با همسرش عبدا.. کلبی پیش از رسیدن امام(ع) به کربلا نصرانی بودند و در کناره کوفه چادر زده و زندگی مشترکشان را آغاز کرده بودند، اما وقتی لشکرهای کوفیان را دید که به سمت کربلا می‌روند علت را جویا شد و چون دریافت برای رویارویی با نوه پیامبر(ص) عازم هستند و حقانیت امام(ع) و لزوم همراهی ایشان را دریافت به اسلام مشرف شد و با همسرش که خود متقاضی حضور در کربلا بود به سپاه امام(ع) پیوستند.
عبدا... با اذن امام حسین(ع) به میدان رفت و پس از چند بار رزم بی‌نظیر به شهادت رسید که در اینجا همسرش چوب وسط خیمه را کشید (این رسم متعارف اعراب پس از مرگ رزمنده بود) و به سمت میدان رفت تا شوهرش را یاری کند و امام حسین(ع) بر او نهیب زد که باز گردد، زیرا قتل و قتال بر زنان واجب نشده است.
این موضوع هم از نقش مؤثر زنان در این واقعه تاریخی و فداکاری در رکاب امام(ع) حکایت دارد.
در برخی اخبار آمده وقتی زنان پس از عاشورا به کوفه برده شدند، ابن زیاد اجازه داد غیر از خانواده امام حسین(ع) بقیه زنان اصحاب که مرتبط به قبایل و عشایر کوفی بودند همراه افراد قبیله‌شان بروند، از این روست که شمار زنان و بچه‌ها از کربلا به کوفه ۸۴ نفر است، اما از کوفه به شام این تعداد فقط به زنان هاشمی محدود می‌شود، زیرا کسی را نداشتند تا آنها را از اسارت بیرون ببرد.
حتی پس از بازگشت به مدینه به دلیل آنکه بنابر رسم سیاسی دولتهای اسلامی و غیراسلامی آن زمان مبنی بر تخریب خانه کسانی که علیه حکومت خروج کرده‌اند، آنها در اطراف مدینه همراه با امام چهارم (ع) چادر زده و مدتها در چادر زندگی کردند و حتی چادرهای امام سجاد (ع) به پناهگاه زنان و خانواده مروان بن حکم نیز بدل گشت. که اینها همه از صبر و بردباری زنان بنی‌هاشم در تحمل مصایب برای حفظ دین و دوشادوشی با مردانشان در قیام حکایت دارد.
منبع:قدس
211008
گزارش خطا
