دروغ ذاتا عملی ناپسند است و به گفته ائمه اطهار (ع) کلید سایر گناهان شمرده می‌شود و رواج آن موجب بسیاری از مشکلات و نابسامانى هاى اجتماعی خواهد شد.
عقیق: دروغ در اسلام بلکه تمامى ادیان الهى حرام است، ولى در مواردى که مصلحت دروغ گفتن بیشتر از مفسده آن باشد، دروغ حرام نیست، بلکه در برخى موارد واجب است. در این گونه موارد، دروغ، مصلحت آمیز نام گرفته است که از جمله موارد آن عبارت است از:1-موردی که ضرر مالی قابل توجه یا ضرر جانی متوجه خود انسان یا مسلمان دیگر باشد. مثلاً شخصی در تعقیب فرد بی گناهی از محل اختفای او میپرسد تا او را به قتل برساند و شما بگویید نمیدانم. این دروغ نه تنها اشکالی ندارد که واجب است؛ زیرا نجات جان مسلمان بی گناهی به این دروغ بستگی دارد. پیامبراسلام (ص) فرموده اندِ: حْلِفْ بِاللَّهِ کَاذِباً وَنَجِّ اَخَاکَ مِنَ الْقَتْل؛ قسم دروغ بخور و برادرت را ازمرگ نجات بده.
2- اصلاح و آشتی دادن؛ زمانی که بین زن و شوهر یا دو نفر مسلمان کدورتی ایجاد شده است و شما میخواهید بین آنها صلح و صفا برقرار کنید میتوانید از قول هرکدام، سخنانی که نگفته است نقل کنید که سبب الفت و نزدیکی آنها و رفع سوء تفاهم و دشمنی شود. یا اینکه از دیگری حرف های بدی می شنوید، ولی به طرف مقابل میگویید فلانی از تو تعریف کرده است. امام صادق (ع) در این باره می فرمایند: اَلْمُصْلِحُ لَیْسَ بِکَذَّاب؛ اصلاح دهنده، دروغگو نیست. همان گونه که در مثل گفتهاند: دروغ مصلحت آمیز، به ز راست فتنه انگیز. ناگفته نماند که منظور، مصلحت های اجتماعی و روابط انسانی است و برای هر منفعت شخصی نمیتوان دروغ گفت. به عبارت دیگر، دروغ مصلحت آمیز رواست، نه دروغ منفعت خیز!
3-در مسائل جنگی؛ درمسائل جنگی و به منظور حفاظت از اسرار نظامی و فاش نشدن نقشه های جنگ، می توان دروغ گفت و اطلاعات دروغی به دشمن داد. یک رزمنده که اسیر میگردد اگر به دشمن، صادقانه اطلاعات خود را بگوید، خیانت به مسلمانان کرده است. اگر از فرمانده سؤالاتی پیرامون مسائل جنگی شود و او بگوید نمی دانم با اینکه میداند خطایی نکرده است. از این رو، می بینیم که در بسیاری از جنگ های صدر اسلام، پیامبر(ص) تمام جوانب جنگ را فقط با فرماندهان ویژه بررسی میکرد. وقتی فرمان بسیج و حرکت صادر میشد، سربازان نمیدانستند هدف حمله چه نقطه است. پس درزمینهء حفظ اسرار، دروغ گفتن اشکالی ندارد. امام صادق (ع) فرموده اند: کُلُّ کِذْبٍ مَسْئُولٌ عَنْهُ صَاحِبُهُ یَوْماً اِلاَ کِذْباً فیِِ ثَلاَثَةٍ: رَجُلٌ کَائِدٌ فیِِ حَرْبِهِ فَهُوَ مَوْضُوعٌ عَنْهُ ؛ هر دروغی که شخص بگوید روز قیامت مسؤول خواهد بود، مگر در سه مورد که یکی از آنها مردی است که در جنگ خود، مکر می‌کند و دروغ میگوید، این مسؤولیت از او برداشته شده است.
نکته قابل توجّه این است که باید موارد تجویز دروغ های مصلحت آمیز را خوب ودقیق شناخت تا خدای ناکرده انسان به خیال اینکه مجاز به دروغ گفتن است، مرتکب آن نگردد.
پی نوشت ها:
1-شیخ حر عاملی. وسائل الشیعه، ج 16 :134.
2-کلینی. اصول کافی، ج 4: 41.
3- مهدی عزیزان. اخلاق اسلامی، ج2: 76-77.
منبع:قدس
211008
