کسب عنوان فاطمه ثانی در سایه حیا و عفاف

عقیق:نخستین روز از ذی القعده در تقویم شیعی مزین به سالروز ولادت حضرت معصومه (س) است که به یمن قدوم مبارک آن حضرت (س)، روز دختر نام گرفته است. با توجه به برکات حضور ایشان در ایران شیعی به ویژه شهر مقدس قم، در گفتگویی با سید حسن قریشی، عضو هیئت علمی دانشگاه پیام نور و مولف کتبی همچون "سیر تاریخ سیاسی قم از آغاز تا پایان قاجار"، "تاریخ قم از آغاز قاجاریه تا دوره ناصرالدین شاه"، "تاریخ آستانه مقدسه حضرت معصومه (ع)"، "آثار تاریخی و فرهنگی قم" و "اصحاب ایرانی ائمه اطهار (ع)" به بررسی گوشه ای از حیات و سبک زندگی ایشان پرداخته ایم که مشروح آن از نظرتان می گذرد:

برای ورود به بحث ابتدا کمی درباره شرایط زندگی و اوضاع سیاسی اجتماعی حیات حضرت معصومه (س) توضیح دهید.
حضرت فاطمه معصومه (س) دختر امام هفتم شیعیان (ع) در سال 173 هجری در دوران خلافت هارون الرشید به دنیا آمدند و با امام رضا (ع) تنی هستند.
دوران حیات ایشان دوره ای بسیار خطیر است چراکه عباسیان در جهان اسلام حاکم شده و این عصر دوران انتقال مکتب تشیع که امام صادق (ع) آن را پایه گذاری و تبیین کرده بودند به امام کاظم (ع) است. البته تفاوت فاحش این عصر آن است که امویان قیام های شیعی را سرکوب می کردند اما در عصر عباسیان نفاق حاکم بود، آنها که با شعار "الرضا من آل محمد (ص)" روی کار آمدند بعد از رسیدن به قدرت نیرنگ کردند و به حدی بر آل محمد (ص) ظلم کردند که شیعیان می گفتند ما از ظلم عباسیان به عدل امویان پناه می بریم!
این ظلم به گونه ای بود که منصور دوانیقی نزدیک به چهار هزار شیعه را به گونه ای سرکوب کرد که جنایات داعش یادآور آن است؛ او شیعیان را آتش می زد و بدن هایشان را مثله می کرد.
در چنین شرایطی حضرت معصومه (ع) شش ساله بودند که دوران زندان و سختی های امام کاظم (ع) آغاز شد، اما ایشان در همان شش سالگی از نظر کمالات به قدری رشد یافته بودند که سوالاتی را که مردم به محضر امام کاظم (ع) مطرح می کردند را پاسخ می دادند؛ آمده است که وقتی موسی بن جعفر (ع) پاسخ ایشان را شنیدند فرمودند: "فداها ابوها" یعنی پدرت فدایت شود.
حضرت معصومه (س) 10 ساله بودند که امام کاظم (ع) به شهادت رسیدند و امامت امام رضا (ع) آغاز شد امامتی که 10 سال آن با حکومت هارون، 5 سال با حکومت امین و 5 سال با حکومت مامون همزمان بود.

ارتباط حضرت معصومه (س) با امام رضا (ع) و ولایت پذیری در سیره و سبک زندگی آن حضرت (س) چگونه بود؟
حضرت معصومه (س) انس بسیار عجیبی با امام رضا (ع) داشتند و از نظر ارتباط با ولایت و تبعیت از آن و نیز برخورداری از کمالات بی مثال به "فاطمه ثانی" شهرت دارند.
ایشان تنها دختری از دختران امام کاظم (ع) است که به این مرتبه و مقام رسیده اند و بهترین الگو برای دختران و بانوان هستند چراکه مجاهدی نستوه در حمایت از ولایت و اهل بیت (ع) بودند و این حمایت و تبعیت ایشان توام با آگاهی به زمان بود، یعنی برای رسیدن به مقصد تمام تلاش خود را کردند و حتی دست به مهاجرت زدند و آگاهی و اندیشه سبب شد، در تاریخ ماندگار شوند.
نکته مهم دیگر در الگوپذیری از سبک زندگی ایشان، توجه به حریم عفت و عفاف در کنار بندگی، مجاهدت ها و ولایت پذیری و دفاع از اهل بیت (ع) است که مقامات عالیه را به ایشان بخشید.
البته این سنتی الهی است که هر کس در کمالات گوی سبقت را از دیگران بدزدد و قدم در راه ولایت بگذارد و به اوامر و نواهی دین و ائمه (ع) توجه کند و بندگی خدا را داشته باشد، خداوند کمالات را به او عطا می کند.
این مسئله ای است که مرحوم بانو مجتهده امین آن را تصریح کرده و می گوید: خیلی از علوم را خدا به من عطا کرده است...
از این رو، حضرت معصومه (س) با بندگی در اوج خود و دفاع از حریم دین و ولایت، وارث کمالاتی بی نظیر شده و آنها را در خود پروراندند.
از این رو، هم وجود ایشان موجب حرکت و برکت است و هم حرمشان مورد برکت است این یعنی وقتی کسی خود را برای خدا خالص کند، هم دنیایش و هم مقبره اش برکت می یابد.
به عنوان مثال در عصر حاضر امام خمینی (ره) چون با خدا معامله کرده بودند خداوند به ایشان فضیلت هایی را داد که همه می دانیم.

حضور ایشان در قم چگونه صورت گرفت و این حضور چه برکات و دستاوردهایی برای این شهر داشته است؟
وقتی حضرت معصومه (س) به اذن برادر عازم سفر شدند، در نزدیکی قم یعنی ساوه بیمار و وارد قم شدند و بعد از 17 یا 19 روز رحلت کردند و در همان شهر به خاک سپرده شدند؛ همین مسئله و حضور مقبره ایشان در قم برکات فراوان داشته به گونه ای که قم گسترش خود را وامدار ایشان است، به عبارت بهتر، مورد توجه قرار گرفتن این شهر از سوی حکام و مردم از برکات ایشان است، همچنین، استحکام مذهبی و ام القری بودن شیعه و کثرت امامزادگان در شهر قم به برکت حضور حضرت معصومه (س) است و امروز نزدیک به 444 امامزاده در قم داریم.
علاوه بر این، پرورش علمای بزرگ، تاسیس حوزه قم و گسترش آن در جهان اسلام و نیز پیدایش انقلاب اسلامی از آثار و برکات این حضور و تفضلات فاطمه ثانی (س) است.
باید توجه داشت که حضرت معصومه (س) با چنین برکات و شخصیت بی مثالی می توانند الگوی بسیار مناسب و شایسته ای برای تمام زنان جهان نه تنها شیعه باشد و این الگوپذیری منوط به یک فرقه و مذهب و دین نیست.

عفاف و حجاب و حیا در سیره حضرت معصومه (س) چه جایگاهی دارد و چگونه در سبک زندگی ایشان تعریف شده است؟
همانطور که بیان شد حضرت معصومه (س) از همه جهات الگویی بی بدیل برای بشریت هستند، به ویژه در امر حجاب و عفاف و حیا ایشان بعد از حضرت زهرا (س) و حضرت زینب (س) می توانند برترین الگو باشند برای زنان و دختران.
آن حضرت (س) با توجه به فشارهای سیاسی و تحریم های اقتصادی عباسیان، در صحنه سیاسی با رعایت همه اصول و موازین حضور پررنگی داشتند.
ایشان در میان دختران موسی بن جعفر (ع) که اکثرا فقیه، محدث و پارسا بودند ویژگی های خاصی داشتند و به همین علت با تاسی از اجداد بزرگوارشان و نیز زنان بزرگ اسلام با تمام تهدیدات و فشارهای حکومت مقابله کردند و در نتیجه نامی ماندگار از خود بر جای گذاشتند.
یکی دیگر از ابعاد مهم در زندگی ایشان این است که علی رغم علم بالا از نظر ورع و پاکدامنی و درایت و کیاست در میان دختران امام کاظم (ع) شهره بودند، ایشان توانستند با حمایت از ولایت نماینده مناسبی برای امام رضا (ع) در مدینه باشند و وقتی امام رضا (ع) به مرو مهاجرت کردند، ایشان به خوبی توانستند پاسخگوی مردم در مدینه النبی (ص) باشند.

بنابر تصریح تاریح حضرت معصومه (س) ازدواج نکرده و در حالی که مجرد بودند از دنیا رفتند؛ این مسئله ریشه در چه چیز دارد؟
عدم ازدواج ایشان به چند عامل باز می گردد، نخست اینکه از نظر سیاسی خاندان ولایت و امامت در عصر عباسیان بسیار در معذورات بودند، تنگنای سیاسی و اینکه حاکمیت اجازه نمی داد کسی با آنها معاشرت داشته باشد در کنار اعمال فشارهای خاص زمینه غربت اهل بیت (ع) را فراهم کرده بود تا از رواج اندیشه آنها جلوگیری شود، در این میان حکومت حتی دست به کشتار و ترور فرزندان موسی بن جعفر (ع) هم می زد از این رو در تاریخ داریم که بسیاری از فرزندان امام کاظم (ع) یا توسط حاکمیت به شهادت رسیده یا از شهر خود تبعید شده و مهاجرت کردند و بیشترین امامزادگان در شهرهای مختلف ایران از فرزندان این امام (ع) هستند. نه تنها اهل بیت (ع) بلکه علویان هم از سوی خلافت احساس عدم امنیت می کردند.
بنابراین، در نبود امنیت، فرصتی برای ازدواج مناسب و تشکیل خانواده برای حضرت معصومه (س) فراهم نبود.
مسئله مهم دیگر در ازدواج ایشان کفویت بود چراکه در سایه چنین شرایط خفقان آور و فشار سیاسی امکان ارتباط ایشان با افراد هم کفو وجود نداشت.
همچنین، چون بیشتر دوران زندگانی موسی بن جعفر (ع) در زندان سپری شد، فرصتی برای اندیشیدن آن حضرت (ع) برای ازدواج فرزندانشان فراهم نمی شد که همین امر سبب شد کوسی بن جعفر (ع)، امام رضا (ع) را مکلف می کنند که به بحث ازدواج فرزندانشان بپردازند.
نتیجه آنکه شرایط ازدواج برای حضرت معصومه (س) در فضای خفقان سیاسی فراهم نبود از طرفی لزوم نمایندگی امام (ع) در مدینه و مهاجرتشان پس از ولایت عهدی و دغدغه پیوستن به برادر فرصت پرداختن به مسئله ازدواج را از ایشان سلب کرده بود.