شعرگویی و شعرخوانی امام رضا علیه السلام

عقیق:در کتب روایی اشعاری از امام رضا(ع) ذکر شده که در قالب پند و اندرز، آرزوهای بلند، خودشناسی و... سروده یا خوانده شده است که به چند نمونه اشاره می کنیم:

انسان عاقل گناه نمی کند!
روزی مأمون نامه ای به امام رضا علیه السلام نوشت و در آن از ایشان خواست تا او را نصیحت کند.
امام در پاسخش چنین نوشت:
انک فـی دنیـا لـها مـده / یقبـل فیـهـا عمـل العامل
اما تری الموت محیطا بها / یسـلـب منـهـا امـل الامـل
تعجـل الذنب بـما تشتـهی/ و تامـل التوبـه من قـابل
والمـوت یاتـی اهله بغته / ما ذاک فعل الحازم العاقل
برای تو در دنیا مجال و مدت مشخصی وجود دارد که در این مدت اعمال آدمی پذیرفته می‌شود.
آیا مرگ را نمی بینی که چگونه این عمر را در چنبره خود گرفتار کرده و آرزوی هر آرزوکننده‌ای را تباه می‌کند؟
به دنبال دلخواه خود می‌روی و برای این کار به هر گناهی دست می‌زنی، ولی توبه از گناهان را به سال‌های بعد می‌اندازی!
بدان که مرگ ناگهان از راه می رسد و آن کس را که باید ببرد، می‌برد.
و این چنین گستاخی و گناه، کار هیچ عاقل دوراندیشی نیست. (1)

دنیا ، سایه‌ای زودگذر
امام رضا علیه السلام درباره بلندی آرزوها و کوتاهی عمر در دنیا فرمود:
کـلنا نـامـل مـدا فی الاجـل / والـمنایا هـن آفـات الامــل
لاتغـرنـک ابـاطـیـل المنــی / والزم القصد و دع عنک العلل
انـما الـدنیـا کـظـل زائـل / حَـلَ فیـه راکــب ثـم َرحَــل
همه ما دوست داریم عمرمان طولانی شود، ولی مرگ آفت این آرزوست.
آرزوهای بیهوده، تو را مغرور نکند، بلکه همیشه اراده‌ی محکم داشته باش و بهانه‌ها را واگذار.
دنیا مانند سایه‌ای زودگذر است، که سواره‌ای در آن می‌آرامد و به زودی رخت سفر می‌بندد. (2)

روزی مأمون به امام رضا علیه السلام عرض کرد:«بهترین شعری را که درباره بردباری سرورده اید، برای من بخوانید!»
امام فرمود:
اذا کـان دونـی مـن بلیـت بجـهلـه / ابیـت لنفـسـی ان تقابـل بالجـهـل
وان کـان مثلی فـی محلی من النهـی / اخـذت بحـلمـی کـی اجـل عن المثـل
وان کنت ادنی منه فی الفضل والحجی / عـرفـت لـه حـق الـتـقـدم والفضـل
هرگاه گرفتار کار جاهلانه‌ی کسی شوم، اگر او از من پست‌تر باشد، او را به نادانی‌اش وامی‌گذارم و به خود اجازه نمی‌دهم با سخنی ناآگاهانه با او مقابله کنم.
اگر از نظر عقل و درایت، همانند خودم باشد، با گذشت و بردباری با او رفتار می‌کنم تا از هم‌ردیف‌های خود برتر شوم.
و اگر او را از خود، برتر دیدم، حق تقدم و برتری او را رعایت خواهم نمود. (3)

توجّه به عیوب خویشتن
ریان بن صلت می گوید:
امام رضا علیه السلام در مورد توجّه به عیوب خویشتن، این شعر را برای من خواند:
یعیب الناس کلـهـم زمـانا / و مـا لزماننـا عیب سـوانا
نعیب زماننا و العیب فینا / ولـو نطق الزمان بناهجانا
وان الذئب یتـرک لحم ذئـب / ویاکـل بعضنا بعضـا عیانا
لبسنا للـخداع مسـوک طیـب / فویـل للغـریـب اذا اتانا
همه مردم در صدد عیب‌جویی از زمانه هستند، ولی زمانه عیبی ندارد جز خود ما.
ما از زمانه عیب می‌گیریم، و حال آنکه عیب در ماست، و اگر زمان به سخن بیاید از ما بدگویی خواهد کرد.
هیچ گرگی گوشت گرگ دیگر را نمی‌خورد، اما بعضی از ما گوشت بعضی دیگر را آشکارا و بی‌پرده می‌خوریم.
آری، ما از خود، ظاهری دلفریب و خوش‌آیند می‌سازیم؛ پس وای بر غریبه‌ای که به سوی ما بیاید. (4)

پی نوشت ها:
1. شیخ مفید، الاختصاص، ص 98
2. عیون اخبار الرضا، ج 2، ص 177- 178
3. بحارالانوار، ج 49، ص 107، ح 2
4. عیون اخبار الرضا، ج 2، ص 177

 منبع:قدس

211008