عقیق: در ناحيه شمالي مدينه رشته كوهي به طول تقريبي شش كيلومتر از شرق به غرب كشيده شده كه به دليل جدايي آن از ديگر رشته كوه‌ها،«احد»خوانده مي‏‌شود. زائران ايراني در ايام عمره مفرده با هماهنگي مدير هتل به اين مكان مقدس اعزام مي‌شوند و حجاج نيز در حج تمتع امسال به صورت گروهي و با هماهنگي سازمان حج و بعثه مقام معظم رهبري از اين مكان تاريخي ديدن خواهند كرد.
اين كوه خاطره يكي از مهمترين جنگهاي صدر اسلام را در سينه دارد;غزوه‏اي كه بسيار دردناك بوده و صحنه‏ هاي عبرت انگيزي از خود بر جاي گذاشته است.
در اين غزوه بود كه عده نسبتا زيادي از اصحاب رسول خدا(ص)به دليل بي توجهي جمعي از مسلمانان به اوامر آن حضرت،به شهادت رسيدند.
پس از آن كه مشركان در غزوه بدر دچار شكست‏ سخت ‏شدند، تصميم گرفتند تا در سال بعد از آن;يعني سال سوم هجرت،بار ديگر به جنگ با مسلمانان روند.آنها يك سال نيروهاي خود را آماده كردند و پس از آن به مدينه تاختند.آنان در شمال مدينه مستقر شدند و رسول خدا(ص) با جمعيتي نزديك به هفتصد تن در برابر آنان قرار گرفت.
كوه كوچك عينين كه نام ديگرش رمات است،در پشت‏سر مسلمانان قرار داشت.پيامبر(ص) پنجاه تن از تيراندازان خود را بالاي آن كوه گماشت تا از پشت‏سر حمله‏اي به مسلمانان صورت نگيرد.
پس از نخستين درگيري و آشكار شدن علائم پيروزي مسلمانان و گريز مشركان،چهل تن از تير اندازان به پايين كوه رمات سرازير شدند و اصرار فرمانده خويش را داير بر ماندن سر جاي خود نپذيرفتند.
سر انجام،سپاه قريش كوه را دور زدند و بر سر مسلمانان غفلت زده ريختند. گروهي از مسلمانان صحنه را ترك كردند و جمعي در حدود هفتاد نفر به شهادت رسيدند و رسول خدا(ص) با تني چند از ياران از دامنه كوه احد بالا رفتند.
مشركان كه به گمان خود رسول خدا(ص) را كشته بودند،جنگ را پايان يافته تلقي كردند و به مثله كردن شهدا پرداختند.از جمله شهدا،حمزة بن عبد المطلب عموي پيامبر بود كه به تحريك هند همسر ابو سفيان توسط وحشي به شهادت رسيد و به دست هند مثله شد. در پايان آن روز،جنگ خاتمه يافت و مشركان منطقه را ترك كردند.

تحليل چگونگي جنگ در منطقه احد

نكته مهم براي زائران شهر مدينه،توجه به رخداد مهم جنگ احد و عبرت آموزي از اين نبرد خونين در صدر اسلام است.براي ديدار كننده از منطقه احد،پرسش اساسي اين است كه جنگ در كدام ناحيه رخ داده است؟و پرسش ديگر آن است كه اگر مكه در جنوب مدينه قرار دارد چرا جنگ در شمال مدينه واقع شده نه در جنوب آن كه مدخل ورودي راه مكه به درون شهر مدينه است؟
نخست بايد دانست كه شهر مدينه در محاصره نعل گونه سنگلاخها(حره‏ها)و كوههاي كوچك و بزرگ قرار داشته و تنها در بخش ميان كوه احد در شمال شرق و كوه سلع در غرب زمين مسطح و هموار براي آمد و شد كاروان و لشكر به مدينه است.
در گذشته،در جنوب مدينه،يعني منطقه قبا،تنها مسافران اندك و بدون وسائل مي‏توانستند داخل و خارج شوند. به همين دليل است كه هر دو بار كه مشركان در جنگ احد و خندق به مدينه يورش آوردند، از شمال و از حد فاصل كوه احد و كوه سلع وارد منطقه مدينه مي‏شد.
در جنگ احد مشركان،از اين حد فاصل گذشتند و در زمين هموار و كشاورزي بزرگ جرف;حد فاصل احد تا سلع و بيشتر در بخش غربي تا شرقي،مستقر شدند.
رسول خدا(ص) همراه سپاه خود از مدينه خارج شد و راه مستقيمي را از خيابان اباذر و سپس راه سيد الشهداي فعلي به سمت كوه احد در پيش گرفت.
آن حضرت تا دامنه احد پيش آمد و از غرب كوه كوچك رمات،آن را دور زد و در حالي كه پشتشان به كوه احد بود و سمت چپشان كوه رمات قرار داشت مستقر شدند.اين در حالي بود كه روي دشمن به كوه احد و پشتشان آنها به شهر مدينه بود.
در ميان ميداني وسيع در شرق كوه رمات يا عينين مستقر بودند كه اكنون بخشي راه و بخشي محل توقف اتومبيلها و بخشي نخلستان و بناست،آن محور،محل اصلي جنگ ميان مسلمانان و مشركان بود.

با چنين آرايشي،سپاه اسلام از پشت‏سر كوه احد را داشتند كه پناهگاه مناسبي بود.در سمت غرب(چپ)آنان كوه رمات بود.ميان كوه رمات و احد،فاصله‏اي وجود داشت كه اكنون مسجد حمزه و زمينهاي اطراف آن تا دامنه احد است.اين منطقه مي‏توانست مورد استفاده دشمن قرار گيرد.بويژه كه محل استقرار لشكر همين نقطه بود و سپاهيان قدري جلوتر مشغول جنگ بودند.
رسول خدا(ص) براي آن كه كاملا از پشت‏سر ايمن باشد،پنجاه نفر را روي كوه رمات گماردند تا مراقب حمله دشمن باشند.آنها روي رمات ايستاده و جنوب و غرب خود را كنترل مي‏كردند.در فاصله درگيري چندين بار شماري از لشكر دشمن به رهبري خالد بن وليد و عكرمه،خواستند تا رمات را دور زده و از پشت‏سر به دامنه احد نفوذ كنند و از پشت به مسلمانان هجوم آورند كه هر بار محافظان كوه رمات آنها را با تير هدف قرار مي‏دادند.
زماني كه دشمن در ميدان جنگ شكست‏ خورد،چهل تن از ميان اين پنجاه نفر كار جنگ را تمام شده پنداشتند و محل ماموريت‏خود را ترك كردند.آنها از غرب كوه رمات پايين آمده، وارد ميدان جنگ شدند تا قبل از پايان يافتن غنائم،سهمي براي خود بر دارند.
در اين هنگام خالد كه از دور رمات را مي‏ نگريست،متوجه خالي شدن آن از محافظان گرديد و برق آسا حمله خود را با شماري اسب سوار آغاز كرد.اين بار ده نفر باقي مانده نتوانستند آنها را متوقف كنند.دشمن به آنها رسيد و آنان را از پاي در آورد و به مسلمانان متفرق كه هر يك در گوشه‏اي مشغول جمع آوري غنيمت بودند يورش برد و فاجعه از همين جا آغاز شد.
در اين درگيري گروهي به شهادت رسيدند و بقيه هر يك به سويي رفتند.رسول خدا-ص-همراه امام علي-ع-و شماري از ياران،وارد وادي پشت‏سر خود در درون كوه احد شدند.آنها در اين وادي پانصد تا هفتصد متر راه را طي كردند و پس از آن از كوه بالا رفتند. پس از خاتمه تهديد دشمن،حضرت در پايين كوه در كنار وادي،نماز ظهر و عصر را اقامه كردند كه اكنون به جاي آن خرابه مسجد فسح قرار دارد.

مقبرة الشهداء
مسلمانان به دفن شهداي اين غزوه پرداختند و به ياد آنان،مقبره‏اي در دامنه كوه احد ايجاد شد كه هميشه مورد احترام مسلمانان بوده است و بهترين عزيزان اسلام;از مهاجر و انصار در آنجا دفن شده‏اند.حمزه و دو تن از ديگر شهدا در يك قسمت،و ديگر شهيدان در فاصله 25 متري آنها مدفون شده‏اند.
علاقه و علقه مسلمانان با كوه احد،آن اندازه بود كه رسول خدا-ص-فرمود:احد،كوهي است كه ما را دوست دارد و ما نيز آن را دوست داريم.

حضرت حمزه
يكي از شهدا در جنگ احد،حمزة بن عبد المطلب بود.او زماني به رسول خدا-ص-ايمان آورد كه حضرت تحت فشار مشركان و اهانت و تمسخر آنان در مكه بود.حمزه با شهامت در برابر مشركان ايستاد و اهانت به رسول خدا-ص-را اهانت به خود تلقي كرد.آن عزيز به مدينه هجرت كرد و فرماندهي اولين نيروهاي مهاجم به مشركان را بر عهده داشت.در جنگ بدر گروه بسياري از مشركان را به هلاكت رساند;به گونه‏اي كه هند،همسر ابو سفيان،كينه وي را به دل گرفت و وحشي را واداشت تا در احد به كمين حمزه نشيند و در موقع مناسب با نيزه وي را به شهادت برساند،و او نيز چنين كرد.آنگاه هند بر سر جنازه حمزه آمد و شكم او را پاره كرد و خواست از جگر حمزه بخورد كه در دهانش سنگ شد. رسول خدا-ص-در شهادت حمزه،كه از چهره ‏هاي شاخص اصحاب بود،بسيار غمگين شد و به او لقب‏«سيد الشهدا»داد.
تا چند دهه قبل،مقبره حمزه قبه‏ اي داشت كه مسلمانان زائر به زيارت آن مي‏شتافتند;اما دولت‏ سعودي بر اساس معتقدات خود اين قبه را ويران ساخت و اكنون اطراف مقبره حمزه، ديواري سيماني با در و پنجره كشيده شده و راهي به درون آن براي زائران نيست.
حسام السلطنه در بيش از صد سال پيش نوشته است:اول وارد بقعه حمزه سيد الشهدا شديم،ده ليزي داشت،از آنجا داخل صحن شديم.بقعه مباركه در سمت‏يسار(چپ)درب صحن واقع است و شبيه به دو تالار تو در تو است كه يك شاه‏ نشين در وسط داشته باشد.ضريح مبارك در بقعه اول است و از دو طرف شاه ‏نشين،راهي به طرف بقعه دوم است.(1)

مصعب بن عمير
يكي ديگر از شهداي احد مصعب بن عمير است.او با اين كه از اشراف زاده‏هاي مكه بود،به سوي اسلام شتافت و با وجود همه فشارها و آزارها،رسول خدا-ص-و اسلام را تنها نگذاشت.

آنگاه كه نخستين مسلمانان يثرب،در سال دوازدهم با رسول خدا-ص-بيعت كردند،آن حضرت مصعب را به عنوان مبلغ اسلام همراه آنان به يثرب فرستاد و او توانست گروه بسياري از مردم يثرب را دعوت به اسلام كند.مهمترين ابزار وي قرآن بود و از همين جاست كه گفته‏ اند:«فتحت المدينة بالقرآن‏»(مدينه با قرآن فتح شد).

قد و قامت مصعب همانند رسول خدا-ص-بود و زماني كه به شهادت رسيد،قاتل وي گمان كرد رسول خدا-ص-را كشته است!و از همين رو فرياد زد كه محمد را كشته است.همين امر سبب شد تا برخي از مسلمانان از صحنه جنگ بگريزند.آنگاه خداوند به آنها فرمود:
«محمد رسولي همچون رسولان پيشين است;آيا اگر بميرد يا كشته شود،شما به جاهليت باز مي‏گرديد؟»

حنظله غسيل الملائكه

حنظله،راد مردي كه شب نبرد به كابين ازدواج گام نهاده بود،شب را كنار همسرش ماند و فردا با دلي لبريز از عشق خداوند به آوردگاه نبرد رفت و در جنگ شهد شهادت نوشيد.
در اين جنگ حدود هفتاد تن از مهاجر و انصار به شهادت رسيدند;كساني كه در روزها سخت به ياري اسلام شتافته و از آن دفاع كردند.چندين خانواده بودند كه چند تن از عزيزان خود را در اين غزوه از دست داده بودند.مقبرة الشهداي احد از مكانهاي بسيار مقدس مدينه است.

منبع:حج

211008