تحقق طهارت و تزکیه روح با پرداخت«زکات»

عقیق: زکات در لغت به معنای پاک کردن و نشو و نمو آمده است و در اصطلاح فقه مالی است که هر مسلمان صاحب نصاب به اندازه ای که شرع مقرر نموده از مال خویش باید به کسانی بدهد که شرع آنها را مستحق دریافت زکات می‌داند و مسلمانان باید بدانند با ادای زکات مالشان پاک و طاهر شده و خداوند متعال در آن مال خیر و برکت قرار می‌دهد و در آخرت اجر و پاداش اخروی فراوانی نصیب ایشان می‌کند که در روایات آمده است از حد تصور انسان خارج می‌باشد. به همین علت این عبادت را زکات (عمل پاک کننده و زیاد کننده) نام نهاده‌اند. با اندکی تعمق و غور در فلسفه زکات این حقیقت آشکار می‌شود که ادای آن بر هر مسلمانی واجب و لازمه ایمان می‌باشد و همچنین حکم زکات در شریعت همه انبیا وجود داشته است. در گفت و گویی با حجت الاسلام و المسلمین احمد صحت قول، کارشناس و پژوهشگر مذهبی با اهمیت زکات و تأثیرات اجتماعی، اقتصادی و برکات دنیوی و اخروی آن از دیدگاه قرآن کریم و روایات و احادیث ائمه اطهار(ع)آشنا می‌شویم.

زکات چیست و چرا پرداخت آن از نظر قرآن و روایاتی که از ائمه معصوم (ع) به ما رسیده، از اهمیت و تأکید خاصی برخوردار است؟
- زکات یک موضوع مهم و مورد تأکید در قرآن است که در فقه اسلامی هم بسیار به آن پرداخته شده است. شاید این پرسش برای مردم پیش بیاید که زکات چه فوایدی دارد که آنقدر اسلام بر آن تأکید دارد؛ مثلا در بحث بهداشت می‌دانیم که رعایت بهداشت به سلامت روح و جسم انسان مرتبط است، اما در زکات چه ویژگی نهفته است؟ زکات به معنای اوج گرفتن، به کمال رساندن، پاکیزه کردن و برکت دادن آمده است، حتی در قرآن و احادیثی که به ما رسیده، بر تزکیه نفس و طهارت روح انسان تأکید فراوانی شده است ، زکات و تزکیه همه از یک ریشه لغوی هستند تا آنجا که خداوند تزکیه آدمی را بر تعلیم و تعلم مقدم داشته است، بنابراین اگر خداوند متعال از زکات در تمامی ابعاد آن از زکات مال تا زکات دانش و علم، جسم سالم و ...حرف می‌زند، به اهداف والاتری می‌اندیشد که به سعادت بشر منتهی می‌شود، هنگامی که زکات چشم حیا و پاکی چشم است و زکات علم نشر و گسترش آن و زکات مال رسیدگی به فقراست، در می‌یابیم که خداوند متعال با قرار دادن زکات هدفی والا داشته که به انسان بیاموزد اگر هر نعمت و داشته ای را در راه درست، هدفمند و در حقیقت کاربردی استفاده کنیم، طبیعتاً می‌توانیم خود و اجتماع را به صلاح و فلاح هدایت کنیم.

پرداخت زکات در زندگی مردم تا چه اندازه تأثیرگذار است؟
- اگر دوران حکومت کوتاه امیرالمؤمنین را مورد بررسی قرار دهیم، می‌بینیم در آن مدت کوتاه به واسطه اصول صحیح اجرای زکات و از آن مهمتر مصرف دقیق زکات، کشاورزی به شکوفایی خاصی می‌رسد، چهره زشت فقر از جامعه پاک می‌شود، امیرالمؤمنین با دریافت صحیح و هزینه کرد زکات، با ایجاد فرصتهای شغلی مناسب به فرد و جامعه کمک می‌کند تا از مصایب فقر در امان باشد، زیرا اولین مرحله‌ای که انسان را به حوزه عبودیت و انسانیت وارد می‌کند، مرحله زکی بودن و تزکیه نفس است. اگر انسانی اهل تزکیه نفس و اطاعت از پروردگار باشد؛ یقینا اهمیت دستورات خداوند متعال را درک کرده و نسبت به پرداخت زکات اهتمام ویژه ای خواهد داشت، نه فقط زکات مالش، بلکه از هر نعمت و چیزی که خداوند به او داده استفاد می‌کند و زکات آن را استفاده رساندن به دیگران می‌داند، در قرآن کریم آمده است. «اگر فضل و رحمت خداوند شامل حال شما نمی شد، احدی از شما پاک نمی گردید.» خداوند پاک شدن انسانها را مرتبط با فضل و رحمت خود دانسته و جالب است به این نکته اشاره کنیم با توجه به اینکه در لغت عرب کلماتی چون تقوی و ورع وجود دارد، اما خداوند متعال از کلمه زکات دادن و تزکیه جان و مال یاد کرده‌ است، زیرا اگر کسی بتواند در قدم اول جان و مالش را پاک کند، یقیناً در سیر تکامل به حقایق بعدی نیز دست خواهد یافت.

از منظر قرآن چه کسانی زکات دهنده محسوب می‌شوند و خداوند از ایشان چگونه یاد کرده است؟
- مؤمنان کسانی هستند که زکات پرداخت می‌کنند؛ زیرا از نشانه‌های برجسته مؤمنان عامل بودن به زکاتشان در قرآن معرفی شده است (الذینهم بالزکوه فاعلون) فاعل و عامل هستند، مؤمنانی که خود به انجام و پرداخت زکات رو می‌آورند، نه از روی اکراه و اجبار؛ زیرا برخی زکات می‌دهند، اما از ته دل راضی نیستند و به خاطر اجبار دین به این امر راضی می‌شوند؛ در حالی که نمازگزاران واقعی از منظر قرآن اهل زکات هستند، زیرا اسلام دین فردی نیست که مثلا با نماز به صورت فرادا به خدا اقتدا کنیم، بعد از «واقیمواالصلوه» بلافاصله «وآتواالزکوه» آمده است؛ منظور خداوند از این جملات این بوده که اسلام دین اجتماعی، همراهی، همفکری و دیگر خواهی است، زیرا باید «و جاهد باموالهم» در جامعه اتفاق بیفتد تا اهداف انبیا به ثمر برسد، خداوند متعال در آیه 73 سوره مبارکه انبیا عاملان به زکات را این گونه معرفی می‌کند:«آنان را پیشوایانی نمودیم که برابر دستور ما، مردمان را به کارهای نیک راهنمایی و رهبری می‌کردند و انجام خوبی ها و اقامه نماز و دادن زکات را به ایشان وحی کردیم و آنها تنها ما را می‌پرستیدند» و همچنین خداوند خطاب به کسانی که در اصول و فروع دین تغییراتی ایجاد می‌کنند و مال و ثروتی اندوخته و زکاتش را نمی دهند با عتاب سخن می‌گوید. این آیات و هشدار صریح خداوند متعال درباره نپرداختن زکات به ما می‌گوید که جمع کردن ثروت بدون منفعت برای جامعه ممنوع و حتی حرام است و تغییر اصول و فروع دین به خاطر مصالح دنیوی هم حرام است.

زکات مال به چه چیزهایی تعلق می‌گیرد؟
- بر 9 چیز که شامل گندم، جو، خرما، کشمش، طلا، نقره، شتر، گاو و گوسفند تعلق می‌گیرد و واجب است که پرداخت شود. درباره شتر برخی از علما می‌گویند، با توجه به اینکه شتر در آن زمان وسیله نقلیه محسوب می‌شده است، به آن زکات تعلق می‌گرفته و شاید امروزه هم بتوان بر وسایل نقلیه زکات وارد کرد که البته جای کار بسیاری دارد و نظری قطعی اعلام نشده است. در خصوص طلا برخی از مراجع عظام اعتقاد دارند که طلا در حال حاضر از موضوعیت خاصی برخوردار نیست؛ زیرا در آن زمان طلا را در شکل سکه‌های درهم و دینار ضرب می‌کردند و برای خرید و فروش استفاده می‌شده و در حال حاضر در بقالی‌ها و خرید و فروشهای روزمره ما از سکه‌های طلا استفاده نمی‌شود و این سکه‌ها آن زمان پول رایج محسوب می‌شده که بدان زکات تعلق گرفته است، اما در حال حاضر به شکل زینتی درآمده است، اما به سرمایه دارانی که طلا در راس سرمایه آنان قرار دارد، حتماً زکات تعلق می‌گیرد، در مورد زکات حیوان هم اگر حیوانی در تمام مدت سال بیکار مانده و از علف بیابان استفاده کرده باشد، بدان تعلق می‌گیرد و موارد متعددی که هر کدام جای بحث خاص خود را دارد.

اهمیت پرداخت زکات از منظر بزرگان دین به چه شکل بوده است؟
- شیخ طوسی در کتاب مبسوط با یک بحث کامل و مستقل اهمیت زکات را متذکر شده‌اند و زکات را جزو ضروریات زندگی فردی و اجتماعی دانسته و با بیان اهداف پرداخت زکات به فواید و ویژگی‌های آن پرداخته است، همچنین علامه حلی (ره) در کتاب تذکره جلد 5 صفحه 7 به این موضوع پرداخته که اگر زکات پرداخت نشود و از جامعه و موضوعات دینی حذف شود، ثوابهای دیگری که در نتیجه اعمالمان به دست می‌آوریم، از بین رفته و اصلاً هیچ نتیجه ای نخواهد داشت و به قول روایتهای قرآنی ابتر خواهد ماند ، شهید ثانی در کتاب مسالک معتقد است که اگر زکات در جامعه وجود داشته و انجام شود، آن زمان است که می‌توان گفت، جامعه ای به طهارت رسیده است و تا زمانی که زکات به صورت کامل محقق نشود، جامعه به طهارت و صفای واقعی نخواهد رسید و یا مرحوم صاحب جواهر در کتاب زکات جلد 15 صفحه 3 آورده اند که اگر زکات پرداخت شود، مالها پاکیزه و محبوبیت و مصونیت افراد در جامعه بیشتر خواهد شد و هرکسی در هر صنف و طبقه ای که باشد، انس و الفت و برادری و برابری خودش را با دیگر مسلمین احساس کرده و به رستگاری جامعه منجر خواهد شد.