عقیق:اما تبیین این مساله در متن زندگی انسان تنها منحصر به گذراندن دوره های طولانی به اصطلاح شناخت خود یا جامعه نیست، بلکه به باور بسیاری از کارشناسان روان‌شنانسی و جامعه شناسی، توجه به مبانی دینی و اهتمام به انجام آداب مرتبط با آن، نقش موثری در فرآیند سالم سازی روان ایفا می‌کند. این مساله اما برای ما شیعیان که به زیارت و توسل به معصومین(ع) توصیه موکد شده ایم، تعریفی دیگرگونه دارد تا آنجا که از اهتمام به زیارت ائمه هدی(ع) به عنوان راهکاری برای کسب آرامش روحی و روانی یاد شده است. برای واکاوی فرازهای این مساله گفت و گو کرده ایم با دکتر غلامعلی افروز، رئیس سابق سازمان نظام روان شناسی کشور و استاد دانشگاه که در ادامه می‌خوانید.

جناب دکتر افروز! دین و توجه به مبانی مذهبی چه نقشی در زندگی انسانها ایفا می‌کند؟
- همان‌طور که می‌دانید ساختار روحی و روانی انسان بر اساس اصول و مبانی نشات گرفته از دین تبیین می‌شود و آنچه در آداب ادیان الهی آمده، برای تعالی روح انسانهاست، اما در دین مبین اسلام و آیین تشیع این مهم با شرایط و جایگاه ویژه ای تبیین شده ا، چنانکه تمامی فرازهای مورد توجه اسلام برای تغییر و تحول روح ما فراهم شده است و در واکاوی بیشتر اسلام و آیین تشیع آدابی چون نماز، روزه، خمس، زکات و بخصوص زیارت نقش ویژه ای در تغییر روحیه و احوال درونی انسان ایفا می‌کند.

به جایگاه زیارت در اسلام اشاره کردید، این فریضه دینی در ابعاد روانشناسی چه تعریفی دارد؟
- زیارت، در حقیقت به معنای تکریم و بزرگداشت امام معصومی است که تمام وجود مقدس خویش را در راستای اشاعه دین و عمل به دستورهای خدای متعال وقف کرده و ما با حضور در بارگاه قدسی ائمه هدی(ع) و امامزادگان در واقع این ارزشهای الهی را مورد تعظیم قرار می‌دهیم که این فقط یک طرف ماجراست و طرف دیگر آن اتفاقی است که در وجود ما متبلور می‌شود و آن نزدیک شدن به خدا و کسب آرامش است.

این آرامش چگونه در وجود زائر منعکس می‌شود؟
- پرسش قابل تاملی است، برخی تصور می‌کنند توجه و اهتمام به امور دینی، انسان را از امور عادی زندگی باز می‌دارد و این تلقی غلطی است؛ زیرا در احوال همه علمای بزرگ دین بسیار خوانده‌ایم که مثلا اگر در جوار بارگاه یکی از معصومین(ع) حضور داشته اند روزخود را با زیارت و توسل به آنها شروع کرده‌اند و باز آنچه پس از مرگ بسیاری از علما برجای مانده، نام نیک و روایات حالات عرفانی آنهاست. بنابراین اهتمام به زیارت درمان اصلی همه دردها و ناراحتی های روحی است و همه آنها که در زیارت با معصومین(ع) انس و الفت پیدا می‌کنند، انسانهایی آرام، مهربان و سرشار از اطمینان خاطر هستند.

چه اتفاقی در زیارت وجود دارد که موجی از آرامش زائر را فرا گرفته و به قولی تمامی دردهای روحی او درمان می‌شود؟
- همان‌طور که اشاره شد زیارت فرصتی است برای اتصال و ارتباط انسان با خدای متعال که در حقیقت از طریق حضور ما در بارگاه قدسی ائمه(ع) و انس معنوی با آنها محقق می‌شود. در این شرایط زائر با وجود تمامی دردهای روحی و روانی به دیدار زیارت شونده می‌رود و از وجود پاک او مدد می‌خواهد تا درخواستهای او را از خدا طلب کند. در اینجا توجه به نکته‌ای ضروری است، باید بدانیم که هرچه از ائمه می‌خواهیم در راستای خواست و اراده مشیت الهی بخواهیم یعنی آنها واسطه فیض میان ما و خداوند هستند و قرار نیست چیزی بخواهیم، که رضایت خدا در آن وجود نداشته باشد. بنابراین همین که خود را پس از خدا به آنها می‌سپاریم و از این بزرگواران استمداد می‌ خواهیم، نخستین گام برای کسب آرامش روحی مان برداشته می‌شود، در مرحله بعد هرچه انس بیشتری میان ما و امام معصوم(ع) ایجاد شود، قطعاً در فرازهای زندگی آثار مثبت روحی و روانی آن را درک می‌کنیم.

به باور بسیاری از روان‌شناسان و جامعه شناسان، زیارت نقش مؤثری در کاهش آسیبهای اجتماعی ایفا می‌کند؛ در این زمینه چه نظری دارید؟
- این مساله در کاهش آسیبهای اجتماعی برآمده از اختلالات شخصیتی، نقش ویژه ای دارد. بر اساس تجربه ثابت شده توجه به مسایل دینی و اعتقادی حتی در کاهش جرایم نیز موثر است، چنانکه در ماه مبارک رمضان شاهد کاهش جرم و جنایت هستیم .
این مهم در زیارت هم مصداق دارد و بسیاری از افراد که به برخی تخلفات گرایش دارند و حتی این گرایشها در شخصیت آنها به عادت روزمره تبدیل شده هنگام ورود به اماکن مذهبی و بارگاه معصومین (ع) دست به خود کنترلی می‌زنند؛ طبیعی است که تکرار این اتفاق در روند زندگی آنها آثار مطلوبی برجای می‌گذارد و بسیاری از آسیبهای شخصیتی آنها که به بروز تخلفات منجر می‌شود رفته رفته کمرنگ و از بین خواهد رفت.