توصیه‌ای اخلاقی برای شب‌های سه‌گانۀ قدر

عقیق: به‌منظور بررسی معیارهای برتری این ماه‌مبارک و ویژگی‌های شب قدر، گفت‌وگویی با حجت‌الاسلام یدالله مقدسی‌نژاد، مدیر گروه فقه پژوهشگاه علوم وحیانی معارج انجام دادیم.

*معیارهای برتری ماه مبارک رمضان بر سایر ماه‌ها چیست؟
ماه مبارک رمضان، ماهی است که خدای بزرگ، آن را به‌جهات گوناگون، برتر از سایر ماه‌ها دانسته است. چنان‌که طبق آیۀ شریفۀ «شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِیَ أُنزِلَ فِیهِ الْقُرْآنُ هُدًى لِّلنَّاسِ وَبَیِّنَاتٍ مِّنَ الْهُدَى وَالْفُرْقَانِ»، خدای متعال، یک‌جهتِ برتریِ آن را نزول قرآن دانسته است. همچنین در برخی دعاهای شب و روزهای ماه رمضان، ازجمله دعایی‌که هرشب خوانده می‌شود نیز، علّت برتریِ ماه‌رمضان، نزول قرآن عنوان شده است. برتری دیگری که برای ماه مبارک رمضان هست، وجود شب قدر در آن است. افزون بر آن که ماه روزه‌داری و اصل روزه‌داری، یکی از برتری‌های این ماه است؛ روزه‌ای که به‌تعبیر مرحوم سیدکاظم یزدی در عروة‌الوثقی، آدمی را فرشته‌گون می‌کند. فرشته‌صفتی و فرشته‌خویی از آثار روزه‌داری است که ماه مبارک رمضان، نماد آن است و وجه دیگری‌که برای برتری این ماه است، استجابتِ آمرزش گناهان است؛ به‌گونه‌ای‌که تنفّس انسانِ روزه‌دار، در این ماه، عبادت شمرده می‌شود.

*اشاره کردید که یکی از علل برتری ماه مبارک رمضان، شب‌قدر است. شب‌قدر چه‌ویژگی‌هایی دارد که باعث برتری این ماه شده است؟
طبق آیات و روایات، شب قدر، شب تقدیر حوادث و امور در طول سال است؛ به‌گونه‌ای که هرنوع حادثه‌ای، چه در زمینۀ رزق و روزی موجودات و چه در زمینۀ سعادت و کمال آدمی که ممکن است پیش بیاید، در این‌شب، ارزیابی و تصویب می‌شود. می‌توان با ذکر یک‌ مثال، این ‌قضیه را بیشتر ملموس کرد. هرکشوری هرسال برای بودجۀ آن‌سال، در فرصت زمانی مشخصی برنامه‌ریزی دارند. پیش از تصویب بودجه، از همۀ نهادها و اشخاصِ تأثیرگذار می‌خواهند که طرح‌ها و پیشنهادات خودشان را برای سال آینده، به ادارۀ برنامه و بودجه بفرستند. پس از جمع‌آوری همۀ طرح‌ها و پیشنهادات، کارشناسانِ مربوطه، در جلسات گوناگون، آن‌ها را ارزیابی می‌کنند. در این ارزیابی‌ها، اولویت‌ها سنجیده می‌شود و امور اولویّت‌دار در مرحلۀ نخست قرار می‌گیرد و سایر اولویّت‌ها را برای فرصت دیگر، قرار می‌دهند. سپس در مجلسِ قانون‌گذاری، جمع‌بندی نهایی طرح‌های ضروری و اولویت‌دار را تصویب، و به دولت ابلاغ می‌کنند. با این مثال، در شب قدر، تصمیم و قضای الهی، روشن می‌شود؛ یعنی بر اساس آن‌چه از روایات برمی‌آید، در سه‌شبِ قدر، این مراحل انجام می‌گیرد. چنان‌که طبق نقل ابن‌طاووس، راوی از امام‌صادق(ع) در خصوص شب‌های قدر می‌پرسد و ایشان، به‌تعبیر بنده، می‌فرماید: در 19 ماه رمضان، طرح‌ها و برنامه‌های پیشنهادی جمع ‌می‌شود و در 21 ماه رمضان، ارزیابی و اولویت‌بندی می‌شود و در شب 23 ماه‌رمضان، به تصویب و امضاء الهی می‌رسد، و به‌صورت طبیعی، اگر کسی بخواهد طرح و پیشنهاد او به‌تصویب برسد، همۀ آن مراحل را پی‌گیر خواهد بود. آدمی اگر بخواهد نیازهایش در پیشگاه الهی، برآورده شود، باید در هر سه‌شب به‌صورت فعّال حضور داشته باشد تا نظر اقدسِ حق را جلب نماید.

*با توجه به آموزه‌های اسلامی، بیشتر باید به چه درخواست‌هایی در شب قدر اولویت داد؟
درخواست‌های مؤمن در شب قدر با توجه به بینش توحیدی که دارد، تنها در محور خودش نیست؛ چراکه خدا و خلقش را می‌بیند. درست است که نخست باید برای آمرزشِ خود، دعا کند تا زمینۀ استجابت را فراهم کند، امّا برای نجات و هدایت همۀ افراد بشر فکر می‌کند. مرحوم ابن‌طاووس در کتاب اقبال می‌فرماید: در یکی از شب‌های ماه‌رمضان فکر می‌کردم که برای انسان‌های هدایت‌شده، طبق وظیفه دعا کنم. لیکن بر آن شدم که برای انسان‌های گمراه نیز در جهت هدایت آن‌ها دعا کنم؛ چراکه آن‌ها با گمراهی‌شان، با حکم خداوند و رسالت انبیاء مبارزه می‌کنند و ضرر و خطر این‌ها در جهت اجرای اهداف الهی بیشتر از گناه انسان‌های هدایت‌یافته است. از این‌رو به این فکر افتادم که در دعاهای خودم، رتبه‌بندی کنم؛ نخست برای هدایت گمراهان، سپس برای ثبات هدایت‌یافتگان، آن‌گاه برای خویشان، اقوام و ملتمسینِ دعا. ما هم بر اساس این گفتۀ ابن‌طاووس، همین وظیفه را داریم که به‌تعبیر علامه جوادی‌آملی، دعای ما باید مراحل محله‌ای، منطقه‌ای و بین‌المللی داشته باشد و هم به فکر دیگر مسلمانان باشیم و هم به یاد مستضعفان جهان؛ که این امر برگرفته از آیات قرآن است.

*عبادت در شب قدر چه تمایزی با عبادت در سایر ایام و لیالی دارد؟
پیرامون تمایز این امر، باید به روایاتی که در این‌زمینه وارد شده، توجه نمود. از امام‌باقر(ع) نقل شده است که اگر کسی در شب قدر، دو رکعت نماز بگذارد، در هر رکعت، پس از حمد، هفت‌بار سورۀ توحید بخواند و پس از سلام، 70 بار استغفار کند، از جایش برنمی‌خیزد، جز آن‌که خدا او و پدر و مادرش را می‌آمرزد و فرشته‌ای را مأمور می‌کند تا برای او حسناتی تا شب قدرِ سال بعد، بنویسد. و باز فرشتگانی در بهشت مأمور می‌کند تا برای او باغ‌های درختان و خانه‌های زیبا و نهرهای آب جاری سازد. این فرمودۀ امام، با معیارهای مادّی قابل فهم نیست و درواقع باید این‌ها را با معیارهای اخروی سنجید. بهشتی‌که هرفردی از انسان در آن سکنی می‌گزیند، وسعتی همانند وسعت دنیا دارد. این‌گونه پاداش‌ها برای نماز در شب قدر معنا پیدا می‌کند؛ پاداش‌هایی‌که در دنیا قابل‌فهم نیست.
یا در حدیث دیگری از پیامبر اکرم(ص) نقل شده که «درهای آسمان در شب قدر باز می‌شود، بنابراین بنده‌ای در آن نمار نمی‌خواند، مگر این‌که خداوند متعال در مقابل هرسجده‌ای، درختی در بهشت برای او می‌نویسد» که سایۀ این‌درخت آن‌قدر گسترده است که با سال‌ها، سواره در آن راه‌رفتن، به نهایت آن نخواهند رسید. این حدیث نیز اهمیّت و ارزش پاداش‌های اخروی را می‌رساند که با پاداش‌های دنیوی قابل مقایسه نیست. پس باید تلاش کرد فرصت این شب‌ها برای روزه‌داران و همۀ کسانی‌که به درِ خانۀ خدا امیدی دارند، به‌آسانی از دست نرود.

منبع:قدس

211008