عقیق:ماه مبارک رمضان بنابر روایات معصومین (ع) بهترین فرصت برای نزدیک شدن به خدا و برقراری ارتباط سازنده و موثر با خداوند متعال است. شاید از همین رو است که بیشترین ادعیه سفارش شده در کتب روایی و حدیثی مربوط به شهرالله است و جالب آنکه اوقات مختلف شبانه روز نیز در ادعیه این ماه مورد توجه است. از این رو، در گفتگو با حجت الاسلام والمسلمین محمدتقی سبحانی نیا، عضو هیئت علمی دانشگاه قرآن و حدیث، مولف "رفتار اخلاقی انسان با خود از منظر قرآن و سنت"، "قرآن، کتاب اخلاق" و ... به مروری بر مضامین دعای سحر و محتوای آن پرداخته ایم که مشروح آن از نظرتان می گذرد:
 

دعای سحر مشهور از نظر اعتبار و سند مربوط به کدامیک از معصومین (ع) است؟

در مورد سند دعای سحر معروفه "اللهم انی اسئلک بابهاه..." آن چه نقل شده است از لسان امام باقر (ع) است که امام رضا (ع) نیز آن را از امام پنجم (ع) نقل کرده اند.
در خصوص این دعا یکی از شروح معروف متعلق به امام خمینی (ره) است که موسسه تنظیم و نشر آثار امام آن را منتشر کرده و جزء آثار عرفانی ایشان محسوب می شود.
باید توجه داشت اسلام برای دعا، ارزش و اهمیت فوق العاده قائل است و برخلاف برخی مذاهب اسلامی که تنها تاکید بر قرائت قرآن دارند و محتوای آن در تشیع هم قرائت قرآن و هم ارتباط با آن محوریت دارد و هم ارتباط با خدا از طریق ادعیه، قرآن را کتاب نازل می دانند و دعا را صاعد و ارتباطات انسانی با خدا از طریق دعا است و ارتباط خدا با بندگان از طریق کتب آسمانی و انبیاء است.
لذا هم قرآن و هم پیامبر (ص) و ائمه (ع) یک نکته را توصیه کرده اند اینکه راه ارتباط گرفتن با خدا و سخن با او دعا است و این را به ما آموزش داده اند. ما بسیاری از آیات قرآن را می بینیم که سخن خدا دعا است مثل "ربنا آتنا فی الدنیا الحسنه و فی الاآخره حسنه" یا "ربنا لاتزغ قلوبنا بعد اذهدیتنا" و ... اینها متون دعا است که خدا به ما از لسان انبیاء و بندگان مخلص آموزش داده است.
ائمه (ع) نیز در متون مختلف به ما چگونگی سخن خدا را آموزش داده اند لذا آداب ادعیه هم بیان شده است.
با عنایت به این مقدمه که دعا چه اهمیتی دارد به عنوان ارتباط انسان با خدا نه بالعکس و بنده با رب و آداب آن اگر به دعای سحر بنگریم می بینیم یکی از این ویژگی های شاخص در این دعا برجسته شده و سبک خاص این دعا تلاش می کند این ویژگی را برجسته کند.

فرازهای مختلف آن دربردارنده چه مضامینی است؟
مجموعه این دعا را وقتی می خوانیم، می بینیم با اسم اعظم خدا یعنی "الله" آغاز می شود و آنچه در آن روی می دهد با فرازهای پی در پی تجلیل و ستایش خدای متعال با اسماء بزرگ همراه است. یکی از آداب دعا و صحبت با خدا در کنار رعایت شرایط ظاهری مثل حضور در مسجد، نشستن رو به قبله، رعایت پاکی و طهارت و ... بحث تمجید و تجلیل از خدا است که در آغاز دعا انسان بعد از رعایت مقدمات ابتدایی از خدا با جلالت نام ببرد و این از شروط استجابت است و خدای متعال از طریق تسبیح خود به بندگان تواضع و فروتنی را برابر خود آموزش می دهد.
این تسبیح و تمجید در جهت رشد انسان است نه اینکه خدا به آن نیاز داشته باشد، آنچه خداوند در بیان آداب آمده دوست دارد بنده ذات او را تمجید کند، با جلالت و بزرگی یاد کند قبل از اینکه چیزی از او بطلبد به دلیل نیاز نیست بلکه برای آن است که انسان با این تمجید رشد می کند و رشد انسان به تواضع برابر خدا و تصریح به بندگی است که با این کار انسان از حالت تکبر خارج می شود و لذا از نظر شانیت و انسانیت ارتقا می یابد و بیشتر مورد لطف و نظر خدا قرار می گیرد، چراکه بنابر روایت بنده متکبر بوی بهشت را هم استشمام نخواهد کرد.
انسان متکبر خدا را به بزرگی یاد نکرده و در برابر او کرنش نمی کند و اینها باعث می شود خودش رشد معنوی نکرده و مورد توجه خدا قرار نگیرد.
تمام متن دعای سحر تمجید خدای متعال است وقتی می گوییم خدایا! تو را می خوانم به درخشان ترین مراتبت یا خدایا! من از تو می خواهم که همه زیبایی های تو زیبا است و نمی شود زیبایی ها تو را یکی را بر دیگری ترجیح داد. خدایا! من از بین مصادیق رحمتت تو را به وسیع ترین آن می خوانم...
تمام فرازهای دعا است از ابتدا تا انتها چنین ادبیاتی دارد و در جمله پایانی از خدا می خواهیم که ما را اجابت کند.
بنابراین، هر دعایی که قبل از آن خداوند تمجید و ستایش نشده باشد و از او به بزرگی یاد نشده باشد، ابتر است و به نتیجه نمی رسد. از این رو، دعای سحر سبک خاص خود را دارد و این نکته را به ما می آموزد که خدا را اینگونه بخوانیم تا اجابت شویم.

چرا در لسان معصومین (ع) بر دعای سحرگاه و راز و نیاز با خدا در وقت سحر توصیه شده است؟
در روایات تاکید شده که انسان ها در وقت سحر با خدا در ارتباط باشند و دعا کنند چراکه بر اساس روایات توجه فرشتگان الهی در وقت سحر به زمینی ها زیادتر است یعنی ملائکه در وقت سحر در پی شب زنده داران هستند و اگر وقتی همه خواب هستند شخصی از خواب برخیزد و به مناجات و راز و نیاز با خدای خویش بپردازد مطمئنا مورد عنایت خدا قرار می گیرد لذا اگر کسی بخواهد با خدا از در صفا وارد شوند، بهترین وقت سحر است.
در سیره پیامبر اکرم (ص) هم همین گونه است و ایشان چند بار در شب برای عبادت و راز و نیاز با خدا از خواب برمی خاستند به ویژه نزدیک به سحر که دعا در آن زمان بیشتر مورد اجابت قرار می گیرد.

مشق بندگی کردن از طریق ادعیه ای همچون دعای سحر چه تاثیری بر اصلاح سبک زندگی دارد؟
اگر امروز بخواهیم زندگی خود را بر اساس سیره اهل بیت (ع) و آنچه دین ما را به آن رهنمون می کند، سوق دهیم مشکلات فراوانی داریم در صدر اسلام تکنولوژی وجود نداشت و مردم با تاریک شدن هوا و اذان غرب روزشان به پایان می رسید و آنها طبیعتا زودتر به بستر می رفتند و توان بیشتری برای برخاستن در وقت سحر داشتند و فرصت شب زنده داری برایشان فراهم بود اما امروز تکنولوژی سبک زندگی ما را بیمار کرده و ما تا پاسی از شب بیداریم اما نه برای عبادت بلکه برای تفریح و سرگرمی از این رو به جای آنکه شب ها بخوابیم و در سحر به عبادت بپردازیم تازه نزدیک سحر می خوابیم.
از این رو، باید تلاش کرد که به سمت سبک زندگی دینی رفت اما به شرط استفاده صحیح از تکنولوژی ها که این هم برنامه ریزی می خواهد. از امیرالمومنین (ع) نقل شده که هیچگاه خورشید طلوع نکرد در حالی که ایشان در خواب بوده باشند.