آیا عمل به استخاره الزامی است؟

عقیق: استخاره از مفاهیمی است که علی رغم تمسک بسیاری از افراد جامعه به آن، چیستی و چرایی و حقیقت آن مورد سوال است از این رو، با حجت الاسلام علیرضا حاج حسینی، عضو شورای علمی موسسه فرهنگی هاتف، کارشناس کلام و عضو گروه پاسخ به شبهات دینی پژوهشکده باقرالعلوم (ع) در این باره به گفتگو پرداخته ایم که در ذیل می آید:

استخاره در روایات چه جایگاهی دارد؟
استخاره به معنای خاص آن نزد عموم فرقه های اسلامی مورد پذیرش است. روایات زیادی درباره آن وجود دارد و و نوعی اجماع از ناحیه محققان شیعه و سنی درباره آن می توان مشاهده کرد. در روایات، استخاره روش های مختلفی ذکر شده است: استخاره به قرآن (با بیش از 5 روش)، استخاره با تسبیح (با بیش از 6 روش)، استخاره با رقعه- برگ کاغذ- (با بیش از 9 روش)، استخاره با نماز و دعا (با بیش از 5 روش)، استخاره با بندق – گل خشک شده شبیه مهر- (با بیش از 4 روش)، استخاره با سنگ ریزه (با بیش از 5 روش) و استخاره به روش استشاره. شایع ترین نوع استخاره، استخاره با قرآن و تسبیح است که در کتب روایی درباره آنها صحبت شده و مفاتیح الجنان شیخ عباس قمی نمونه های خوبی از روایات را بیان کرده است.

استخاره در چه اموری و در چه زمان هایی جایز است؟ آیا برای انجام همه امور می توان دست به استخاره زد؟
در این راستا باید گفت استخاره درباره واجبات و محرمات وجهی ندارد.

حتی در امور مکروه نیز معنا ندارد؛ استخاره درباره امور بی اهمیت و پیش پاافتاده نیز صحیح نیست. همچنین در کاری که می توان با عقل و مشورت و علم به آن رسید، استخاره جایگاهی ندارد. بنابراین استخاره باید بعد از تعقل و مشورت و طی کردن راه حل های معمول مسائل و مشکلات باشد و اگر شخص به مرز تحیر و سرگردانی رسید، آنگاه به استخاره رو آورد.
باید این نکته را مد نظر داشت که بیشتر روایات فقط به آداب استخاره پرداخته اند. در روایات استخاره، امام معصوم (ع) به نتیجه داشتن یا نداشتن استخاره اشاره ای نکرده و عمدتا بحث از خیر بودن یا نبودن و یا اقدام کردن و یا نکردن به میان آمده نه فراتر از آن. بنابراین استخاره گر نمی تواند کشف نفع یا ضرر مادی خود در قبال کار یا تصمیمش را از استخاره انتظار داشته باشد بلکه استخاره به مجموع خیر و مصلحت دنیوی و اخروی شخص در انجام یا ترک کار اشاره دارد. پس مفهوم خوب آمدن استخاره این نیست که استخاره کننده در انجام آن کار حتما به نتیجه مطلوب خودش می رسد یا هیچ ضرری به او نخواهد رسید، بلکه به این معنا است که آن تصمیم یا کار مورد نظر در مجموع به صلاح دنیوی و اخروی او است و به خیر و سعادت او ختم می شود، اگرچه ممکن است با ضرر و بلاقرین باشد. امام صادق (ع) فرمودند: "و لتکن استخارتک فی عافیه فانه ربما خیر للرجل فی قطع یده و موت ولده و ذهاب ماله." (کافی، ج3، ص472)

چه کسانی صلاحیت انجام استخاره را دارند؟
اینکه درباره مطالبی که استخاره کننده از گذشته یا آینده شخص و یا از نحوه پیشرفت کار او بیان می کند توجه به این دو نکته مهم است: نخست آن که استخاره کننده گاه مطالب را از سیاق آیات استنباط می کند؛ این ممکن و مجاز است و به مرتبه روحی خاصی مشروط نیست. هر چند باید شرایطی که در روایات برای استخاره آمده را رعایت کند و مخصوصا اخلاص مورد تاکید است. استخاره کننده گاه در کنار استخاره به قرآن از نیروی باطنی و شهودی خودش کمک گرفته و مطالبی را از آینده خبر می دهد؛ این صورت تنها مخصوص اولیای الهی است و باید از افراد متظاهر و عوام فریب دوری جست. از آنچه گفته شد روشن می شود به چه کسانی باید برای استخاره مراجعه کرد.

آیا عمل به استخاره الزامی است؟
هیچ الزامی در عمل به آن نیست و ترک عمل به استخاره حرام نیست، هر چند علما گفته اند اگر استخاره کرد افضل و بهتر است برخلاف آن عمل نشود.