چرا زیارت حضرت معصومه (س) همچون زیارت مشهدالرضا (ع) است؟

عقیق:فرا رسیدن سالروز رحلت حضرت فاطمه معصومه (س) فرصتی را فراهم آورد تا درباره شخصیت و جایگاه والای این بانوی بزرگوار با سید مرتضی حسینی شاه ترابی، استاد مدعو گروه تاریخ جامعه المصطفی (ص) العالمیه و پژوهشگر تاریخ اسلام به گفتگو بپردازیم که مشروح آن از نظرتان می گذرد:

درباره شخصیت حضرت معصومه (س) توجه به سه جنبه می تواند چرایی جایگاه ویژه ایشان در میان ائمه (ع) را نشان دهد؛ نخست آنکه عشق و علاقه و محبت ایشان به امام زمان خود، یعنی امام رضا (ع). به عبارت دیگر سفر ایشان از مدینه النبی (ص) به ایران امروز در واقع با منطق روابط خویشاوندی و علاقه و ارتباط خواهری و برادری کمتر توجیه پذیر است بلکه در سایه علاقه و ارادت به امام زمان تبیین می شود؛ از این رو، با این ارادت به امام است که رنج سفر را با وسایل آن روزگا تحمل می کنند و این سفر را انجام می دهند.
جنبه دوم بعد عبادی شخصیت ایشان است، اگرچه در مورد سیره عبادی ایشان گزارش مستقیمی در منابع تاریخی دیده نشده اما شهرت یافتن محراب عبادت ایشان در منزل موسی ابن خزرج در طول 17 روز اقامت به "بیت النور" که در طول تاریخ مورد توجه شیعیان و بزرگان شیعه قرار می گیرد، شاهدی است بر توجه و اهتمام ایشان به عبادت چون وجه شهرت به دلیل محراب عبادت است به گونه ای که بعد از رحلت ایشان، محراب عبادتشان مورد توجه خواص و عوام قرار می گیرد.
جنبه سوم شخصیتی حضرت فاطمه معصومه (س) که به ایشان جایگاهی ویژه در میان ائمه معصوم (ع) بخشیده است، جنبه روایی حضرت معصومه (س) است، شواهد و قرائنی حدیثی و تاریخی داریم که این حقیقت را بیان می کنند که ایشان از راویان حدیث و از زنان حدیث شناس بوده اند، از این رو بعضی از نویسندگان شیعه و سنی احادیث، اخبار و روایاتی از ایشان در کتب خود نقل کرده اند. اگرچه این احادیث انگشت شمارند اما همین تعداد گویای جایگاه حدیثی ایشان است به ویژه با وجود مشکلات موجود در مسیر انتقال معارف اهل بیت (ع) در گذر زمان.
بنابراین، اگر به این سه جنبه توجه کنیم متوجه تاکید اهل بیت (ع) نسبت به شخصیت ایشان و جایگاه و رتبه زیارت آن حضرت (س) می شویم.

وجود چه شاخصه ای در شخصیت آن بانوی بزرگوار ایشان را به کریمه اهل بیت (س) مشهور کرده است؟
اگر بخواهیم در متون تاریخی جنبه های زندگانی حضرت فاطمه معصومه (س) را بجوییم شاید چیزی بدست نیاید، اما در فرهنگ عامه شیعه و خصوصا مردم قم کرامت های بارگاه نورانی آن حضرت (س) و گشایش هایی که در گرفتاری ها و سختی ها و دشواری ها برای حاجتمندان در طول تاریخ ثبت و ضبط شده است بتدریج باعث شده شخصیت حضرت (س) در میان شیعیان ایران و قم به عنوان کریمه شهره شود.
به عنوان مثال و به دلیل وجهی از احترام آن حضرت (س)، در دوره صفویه اگر کسی مقروض بود و یا تخلفی کرده بود و به یکی از حجره های حضرت معصومه (س) پناه می برد هیچ کس جرات تعرض به وی را نداشت، حتی خوراک و پذیرایی از وی بر عهده تولیت بود و در پناه حضرت (س) بود تا زمانی که خارج شود؛ از این رو، ارادت جامعه شیعی نسبت به اهل بیت (ع) و حضرت معصومه (س) از همین کرامت ها ناشی می شود.

درباره جایگاه علمی حضرت معصومه (س) سخن بسیار است، در این باره کمی توضحی دهید.
روایاتی که از ایشان باقی مانده که هم برخی نویسندگان شیعی و نیز نویسندگان اهل سنت روایت کرده اند نشان از شخصیت علمی آن حضرت (س) دارد، البته باید توجه داشت که این علم و دانش بواسطه علم لدنی نیست چون ایشان معصوم نیستند اما بواسطه آموزش در محضر امام معصوم (ع) و نیز همنشینی با برادرشان، امام رضا (ع) چنین مقام و رتبه علمی را بدست آورده اند. البته به طور مجموع خانواده امام رضا (ع) به لحاظ حدیثی در میان شیعه و اهل سنت مورد توجه ویژه بوده اند. به گونه ای که نقل احادیث تنها به حضرت فاطمه معصومه (س) محدود نمی شود بلکه احادیثی از زبان خواهران آن حضرت (س) نیز نقل شده است، یعنی مجموع خاندان ایشان طالب علم بوده اند.

چرا زیارت حضرت معصومه (س) در شهر قم به مثابه زیارت امام رضا (ع) در طوس بیان شده است؟
شاید بشود این مهم را در عشق و ارادت و محبت ایشان به امام زمان خود دانست، یعنی همانگونه که حضرت عباس (ع) به واسطه عشق و محبت به امام زمان خود به این شان و جایگاه رفیع دست یافته اند، حضرت معصومه (ع) هم بواسطه عشق و علاقه به امام زمان خود به این جایگاه والا رسیده اند. به گونه ای که امام جواد (ع) می فرمایند: مَن زارَ قَبرَ عَمَّتِى بِقُمّ فَلَهُ الجَنَّةُ؛ یعنی پاداش کسى که قبر عمه ام حضرت معصومه(س) را در قم زیارت کند، بهشت است.

چگونه حضرت معصومه (س) می تواند به الگویی عملی برای زنان و دختران امروزی بدل شوند؟
متاسفانه ما در بسیاری از ابعاد شخصیتی ایشان با ضعف داده های تاریخی مواجه هستیم اما سه محور نخست که بیان شد می تواند به آسانی برای زن و دختر شیعه الگو باشد، باید توجه داشت برای آنکه شخصی به عنوان الگو برای ما باشد نیاز نیست که حتما تمامی ابعاد شخصیتی و زوایای زندگی وی شناخته شود، همانقدر که بزرگی شخصیت وی مشخص باشد می توان به او توسل و تمسک کرد. آنچنان که درباره حضرت عباس (ع) نیز همین گونه است و ما اطلاعات زیادی از زندگانی ایشان در دست نداریم اما وفاداری ایشان در واقعه کربلا بر هیچ کس پوشیده نیست و زمینه را برای الگوبرداری و توسل به آن حضرت (ع) فراهم می کند.

آیا می توان وجود بارگاه نورانی حضرت معصومه (س) در ایران را زمینه ساز اصلاح سبک زندگی دانست؟
هر شیعه و هر شخصی که یک بار به بارگاه ایشان رفته باشد و حتی اگر تنها به مضامین زیارت ایشان توجه کند مطمئنا مولفه های بسیاری از سبک زندگی ایشان را فرا می گیرد، وجود این بارگاه می تواند تذکار برای هر شیعه باشد و نیز هر شهروند تا دریابد که ما متعلق به هویت اسلامی و شیعی هستیم و باید مولفه های سبک زندگی خود را بر اساس مولفه های زندگانی اهل بیت (ع) و آنچه به ما رسیده تدوین کنیم نه بر اساس آن چیزی که سازگاری و همخوانی با فرهنگ و پیشینه ما ندارد.

منبع:قدس

211008