امام حسن و امام رضا (ع)؛ اسوه‌های نرمش قهرمانانه

عقیق:گسترش زمینه‌های علمی در میان مسلمانان و گسترش مکتب تشیع و نشر معارف دین از این جمله است. برای آشنایی بیشتر با آثار و برکات این حضور، عظمت شخصیت امام رضا (ع) و ویژگی‌های مشترک ائمه هدی (ع)، دیدگاه آیت ا... هادوی تهرانی را جویا شدیم:

همان طور که می‌دانیم بزرگترین میراث افتخار تشیع در ایران، وجود حضرت علی‌بن‌موسی‌الرضا(ع) است. ابتدا کمی در مورد عظمت این میراث دینی جهان تشیع که ایران افتخار میزبانی آن را دارد، صحبت بفرمایید.

-ائمه(ع) ادامه دهندگان مسیر خاتم و بزرگوارانی هستند که از مبدأ علم الهی برخوردارند و دانش آنها نسبت به حقایق دین، مانند خود پیغمبر(ص) بدون آموزش، بدون تاثیر و تأثر از محیط اجتماعی یا کسی که به آنها آموزش بدهد، به‌دست آمده،‌ بنابر این آنها منابع زلال و پاک معارف اسلامی محسوب می‌شوند. امام رضا(ع) در بین ائمه اهل‌بیت(ع) به‌دلیل موقعیت خاصی که در تاریخ برای آن بزرگوار پیش آمد، تأثیرهای خاصی در فرهنگ و تمدن اسلامی داشت. یکی از تأثیرها حضور پیچیده و عالمانه آن بزرگوار در صحنه سیاست روزگار خودشان بود که با پذیرش ولایتعهدی و نشان دادن رفتارهای خاصی سعی کردند پس از گذشت مدت طولانی از رحلت پیامبر(ص)، سنت پیغمبر(ص) را در حکومت نشان دهد و جریانی را که برخلاف سنت و به نام این سنت شکل گرفته بود را در مقام عمل نقد کند.
تأثیر دیگر حضور ایشان، صحنه‌های مناظرات علمی با اصحاب سایر ادیان بود که تسلط آن بزرگوار را بر همه کتابهای آسمانی و نحوة برخورد عالمانه با کسانی که به اسلام اعتقاد ندارند را نشان داد. و ابعاد دیگری که مجالی نیست در این فرصت محدود به صورت جزء بیان کنیم و در همة اهل بیت (ع) هم مشترک است و ما به‌عنوان کسانی که این توفیق را پیدا کرده‌ایم که مدفن مطهر آن حضرت در کشور ما باشد، این مسؤولیت را بر عهده داریم که اولاً هر چه بیشتر با جایگاه معنوی و علمی آن حضرت آشنا شویم تا وقتی توفیق تشرف به مرقد مطهر آن حضرت برای ما مقدر شد، بدانیم که در حضور چه کسی قرار گرفته ایم و با چه کسی سخن می‌گوییم، از طرفی وجود مرقد مطهر آن بزرگوار در کشور، وسیله ای است برای معرفی مکتب اهل بیت(ع) به کسانی که با اشتیاق برای زیارت ایشان به این سرزمین می‌آیند یا به خاطر علاقه ای که به تاریخ و تمدن اسلام دارند. مسؤولیت ماست که مرقد ایشان را به عنوان یک میراث ارزشمند معنوی به جهانیان معرفی کنیم.

با توجه به شرایط امروز جامعة جهانی، چطور می‌توانیم از سیرة سیاسی و اجتماعی امام رضا(ع) بهره لازم را ببریم؟

- همان طور که اشاره شد، سیرة آن حضرت در حکومت که حضوری بود عالمانه و پیچیده و تذکری بود برای سیرة نبوی، امروز به عنوان راهنما برای ما در جهان معاصر در ارتباط با مسایل مختلف چه در داخل و چه خارج می‌تواند به عنوان الگو در نظر گرفته شود، زیرا آن حضرت نحوة تاثیر ایمان را در رفتارهای سیاسی با عمل خودشان، نحوة زندگی خاص در آن دورة خاص انتخاب کردند و با تعاملی که با مردم داشتند نشان دادند. رفتار آن حضرت با کسانی که به اسلام اعتقادی نداشتند و نحوة تعامل ایشان با ملل غیر مسلمان، می‌تواند به عنوان الگویی برای ما قرار گیرد. مناظراتی که امام رضا(ع) داشتند باید فراتر از جامعه اسلامی دیده شود؛ وقتی مناظرات حضرت را با ارباب ادیان مختلف می‌بینیم، نشان دهنده این است که در اسلام ظرفیتی بسیار بالا برای گفت و گو با ادیان و فرهنگها و جریاناتی که با اسلام کاملاً ناسازگارند، وجود دارد و ما می‌توانیم با آنها در یک گفت و گوی منطقی وارد شویم و حقانیت اسلام را عرضه کنیم.نکته ای که باید به عنوان نکتة شاخص در رفتارهای امام رضا(ع) به آن توجه کنیم، عمق ایمان در رفتارهای جزیی است که حضرت در جای جای رفتارشان سعی می‌کردند آن را نشان دهند و از مظاهر عینی آن می‌توان به نحوة ساده زیستی ایشان، نحوة برخورد صمیمی ایشان با دیگران و ... اشاره کرد که این رفتار صمیمانه و برخورد با محبت باعث می‌شد ایشان حتی در بین دشمنانشان حضور معنوی پیدا کنند و مریدان و عاشقانی داشته باشند. این چیزی است که اگر ما به عنوان یک الگوی سیاسی و فرهنگی به آن اشاره کنیم می‌توانیم جایگاه جمهوری اسلامی ایران را در کشورهای اسلامی و بلکه در جهان به صورت جدی ارتقا داده و زمینة خوشبینی و اعتماد و علاقه نسبت به این نظام را در آنها فراهم کنیم.

با توجه به در پیش بودند روزهای پایانی صفر و سالروز شهادت امام رضا(ع)، امام حسن مجتبی(ع) و رحلت پیامبر(ص)؛ چه ویژگی‌های مشترکی از این بزرگواران باید مورد توجه قرار گیرد؟

- مشترکات این بزرگواران، جایگاه معنوی و علم الهی، عصمتی که در مقام علم و عمل داشتند و مقام منیع معنوی آنها که جای هیچ تردیدی نیست و کُلّهُم نورٌ واحد هستند. نکته دیگری که باید به آن توجه کرد این است که نبی خاتم(ص) ارمغان الهی،‌ یعنی اسلام را به عنوان آخرین نسخة هدایت الهی برای ما به ارمغان آوردند، به برکت زحمات اهل بیت(ع) این نسخه تثبیت و جاودانه شد و در بین اهل بیت‌(ع) دو نفر از آنها، یک نفر امام حسن مجتبی(ع) و دیگری امام‌رضا(ع)، به تعبیر مقام معظم رهبری؛ نمایندگان نرمشِ قهرمانانه بودند. چه صلحی که امام حسن(ع) با معاویه کرد و چه پذیرشی که امام رضا(ع) نسبت به ولایتعهدی داشت، نرمشی قهرمانانه بود.جایی نرمشی را نشان می‌دهیم در راه تثبیت و ابتلای مفاهیم و ارزشها که امام حسن(ع) ‌با صلح نامه ای که با معاویه امضا کرد، ارزشها و مفاهیمی که می‌خواست به آنها تفهیم کند، توانست به منصه ظهور بگذارد و نیز امام رضا(ع) با پذیرش ولایتعهدی و شرایطی که برای این پذیرش تعیین کردند، همان کار را کردند.
نکته آخر که البته معمولاً بیشتر مورد توجه مردم قرار می‌گیرد، مظلومیت هر دو امام بزرگوار است که امام مجتبی(ع) در غربت خانة خود و امام رضا(ع) در غربت سرزمینی دیگر؛‌ هر دو از سوی کسانی که خودشان را طرفداران و اطرافیان ایشان معرفی می‌کردند،‌ ظالمانه به شهادت رسیدند.

با توجه به اینکه همة ائمه(ع) از کرامت و بزرگواری برخوردار هستند، چرا امام مجتبی(ع) را کریم اهل بیت می‌نامند؟

- ائمه(ع) در تمام اوصافی که برای تک تک آنها آمده، مشترک هستند، اما در برخی از آنها به دلیل موقعیت تاریخی و شرایطی که داشتند، بعضی صفات بروز بیشتری پیدا کرده است. همة ائمه(ع) کاظم، صادق، باقر و سجاد هستند اما موقعیتی که امام سجاد قرار گرفته اند که در آن موقعیت بتواند پیام عاشورا را تثبیت کند، موقعیت خاصی بود.کرامت، کظم غیظ، صدق سخن، شکافتن دانش، رضایت، جود امام جواد و همة این اوصاف در تمام اهل بیت(ع) مشترک است.در زمان امام مجتبی(ع) شرایطی بود که در آن برای توسعه و تثبیت مفاهیم اصیل اسلامی، حضرت رفتارهای خاص و کریمانه‌ای از خود نشان دادند، ایشان اموال خود را مکرر بخشیدند و با بخشش، کَرم و بزرگواری خودشان و خاندان عصمت(ع) را ظهور دادند و محفل ایشان در مدینه پناهگاه افراد غریب بود.