عيد قُربان؛ از ابراهيم تا حسين (ع)

عقیق: عيد قربان همان سان كه با نام حضرت ابراهيم و رسم بشكوه و تكان دهنده اش در عزم كردن براي قرباني اسماعيل به فرمان حق، عجين شده و با ياد سالار عاشقان حضرت اباعبدالله هم پيوند خورده كه گرچه حج خويش را نيمه تمام گذارد و راه كربلا در پيش گرفت اما رسم قربانگاه او و شيدايي قربانيان عاشق پيشه اش براي هميشه روزگار در تاريخ انسانيت جاودانه شد.
وقتي موسم حج فرامي رسد و موعد عيد سعيد قربان نزديك مي‌شود، دلها را ولوله اي فرامي گيرد و نوعي بيقراري كه از جنس معرفت و جان عبوديت است، بر جهان مسلمانان سايه مي‌افكند و دل و ديده شان را با خود مي‌برد.

قربان، قرباني، قربانگاه، اسماعيل، ابراهيم و…حسين. كه نام بلندش بر بلنداي عشق، عبوديت، رهايي و وارستگي در عرصه قربانگاه نينوا به درخشندگي و سرخي و سپيدي بر بام تاريخ در تلألو است.

بندگي كن تا كه سلطانت كنند … تن رها كن تا همه جانت كنند

خوي حيواني سزاوار تو نيست … ترك اين خو كن كه انسانت كنند

چون نداري درد، درمان هم مخواه … درد پيدا كن كه درمانت كنند

بندهٔ شيطاني و داري اميد … كه ستايش همچو يزدانت كنند؟ !

سوي حق نارفته چون داري طمع؟ … همسر موسي بن عمرانت كنن

شكر و تسليم سليمانيت كو؟ … اي كه مي‌خواهي سليمانت كنند

از چَهِ شهوت، قدم بيرون گذار … تا عزيز مصر و كنعانت كنند

بگذر از فرزند و مال و جان خويش … تا خليل الله دورانت كنند

سر بنه در كف برو در كوي دوست … تا چو اسماعيل قربانت كنند

در ضلالت مانده اي چون سامري … آرزو داري كه لقمانت كنند

عيد قربان همان سان كه با نام پدر ايمان و عارف پيامبر حضرت ابراهيم، و رسم بشكوه و تكان دهنده اش در عزم كردن براي قرباني اسماعيل به فرمان حق، عجين شده و ياداور اوست، با ياد و مرام مولاي شهيدان و سالار عاشقان حضرت اباعبدالله (ع) هم پيوند خورده كه گرچه حج خويش را نيمه تمام گذارد و راه كربلا در پيش گرفت، اما رسم قربانگاه او و شور و شيدايي قربانيان عاشق‌پيشه‌اش براي هميشه روزگار در تاريخ انسانيت و عبوديت ماندگار و جاودانه شد.

آري؛ عيد قربان، روز بزرگ مسلمانان جهان و از مهم‌ترين آوردگاه‌هاي ايماني و عاشقانه آزادگان عالم است، كه نشانه‌هاي ايمان و عشق و قطع تعلق از ماسوي الله در آن موج زده، زيباترين و دلنوازترين نقاشي دلدادگي و خداخواهي را در تابلويي به عظمت تاريخ پديد مي‌آورد.

عيد قربان همان روزي است كه ابراهيم، پدر ايمان، از وراي شك و ترديد و از دل عبوديت و بندگي، پاي در راه بي برگشت بگذاشت و ره توشه ايمان برداشت و در مسلخ عشق، تمام دارايي خود، اسماعيل را در مذبح دلدادگي و رستگاري به بارگاه يار عرضه داشت، زيباترين تابلوي بندگي و برترين و برجسته‌ترين رسم عاشقي به تصوير درآمد.

قربان؛ عيدي براي رسيدن به قرب الهي

آري؛ عيد قربان زمان رسيدن انسان به ملكوت آفرينش است و مگر در دنيا، موقف و موضعي برتر و والاتر از قرب و رضايت الهي هست و مگر ابراهيم را چيزي جز همين دل كندن از هرآن‌چه غير اوست، مستحق صفت خليل الهي و پدر ايمان بودن كرد؟

باري؛ عيد قُربان يا عيد الأضحي روز دهم ماه قمري ذي الحجه، مصادف با عيد قربان از گرامي‌ترين عيدهاي مسلمانان است كه به ياد ابراهيم خليل الله و فرزندش اسماعيل(ع) توسط از مسلمانان جهان عيد ناميده و جشن و سرور بدان مناسبت برپا مي‌شود.

برگزار كردن مراسم قرباني در اين عيد براي اهالي حج و نيز بسياري از مسلمانان در سراسر جهان كه در اين روز، گوسفند، گاو يا شتري را قرباني كرده و گوشت آنرا بين همسايگان و مستمندان تقسيم مي‌كنند، رسمي ديرين و منشي زيباست كه موجبات امداد به محرومان و تأليف قلوب را فراهم مي‌آورد.

در روايات مختلف اسلامي آمده‌است كه حضرت ابراهيم(ع) در سن بالا داراي فرزندي شد كه او را اسماعيل نام نهاد و برايش بسيار عزيز و گرامي بود. اما مدتها بعد، هنگامي كه اسماعيل به سنين نوجواني رسيده بود، فرمان الهي چندين بار در خواب به ابراهيم نازل شد و بدون ذكر هيچ دليلي به او دستور داده شد تا اسماعيل را قرباني كند.

او پس از كشمكشهاي فراوان دروني، در نهايت با موافقت خالصانه فرزندش، به محل مورد نظر مي‌روند و ابراهيم آماده سر بريدن فرزند محبوب خود مي‌شود. اما به هنگام انجام قرباني اسماعيل، خداوند كه او را سربلند در امتحان مي‌يابد، گوسفندي را براي انجام ذبح به نزد ابراهيم مي‌فرستد.

اين ايثار و عشق پيامبر به انجام فرمان خدا، فريضه‌اي براي حجاج مي‌گردد تا در اين روز قرباني كنند و از اين طريق براي يتيمان و تهيدستان خوراكي فراهم سازند. در اين روز، همچنين مستحب است كه نماز عيد قربان برپا گردد. نماز عيد قربان بايد در فاصله زماني طلوع آفتاب روز عيد تا ظهر خوانده شود و شامل دو ركعت است.

قرباني؛ تعظيمي بر شعائر اسلامي و انساني

قرباني يك عبادت عزيز و عظيم و از شعائر اسلام است و در مقابل ديگر عبادت‌هاي مالي ويژگيهاي خاصي دارد، با توجه به آن ويژگي‌هاي قرباني بين عبادت‌هاي ديگر جايگاه و اهميت ممتازي را حائز است و نماد و نمودي از قرباني كردن خواسته‌ها و داشته‌هاي نفساني و انساني و تقرب يافتن به خواست و سرفرودآوردن در برابر مشيت الهي است.

قرباني در لغت

از نظر معناي لغوي «قرباني» از لفظ «قربان» برآمده و هر آن چيزي كه وسيله تقرب و نزديكي به الله تعالي باشد آن را «قرباني» مي‌گويند، آن چيز خواه ذبح حيوان باشد يا ديگر صدقات.

بعضي از علماء هر نيكي و عمل خير را كه باعث قرب و رحمت الهي باشد «قرباني» مي‌نامند.

البته در عرف عام به آن حيوان مخصوص «قرباني» گفته مي‌شود كه به خاطر رضاي الله در روزهاي معين عيد الاضحي- عيد قربان- مسلمانان آن را ذبح مي‌كنند و كلمه قرباني از لفظ قربان گرفته شده و چندين بار در قرآن مجيد آمده است، در اكثر مواقع مراد از آن «حيوان مذبوحه» است.

قرباني جهت تقرب پروردگار از زمان ابو البشر حضرت آدم عليه السلام شروع شد، وقتي كه دو فرزندش هابيل قوچي و قابيل مقداري گندم را به‌عنوان قرباني به بارگاه خداوندي تقديم نمودند. به دستور و روال آن زمان آتشي از آسمان آمده، قرباني هابيل را سوزاند، كه اين علامت قبوليت بود و قرباني قابيل به حال خود باقي ماند.

حقيقت قربان در بيان قرآن و معصومين (ع)

در قرآن مجيد اين واقعه تاريخي چنين آمده است:

«اذ قربا قربانا فتقبل من احدهما و لم تقبل من الاخر»(1)

وقتي كه (هابيل و قابيل، پسران آدم) قرباني تقديم كردند، از يكي (يعني هابيل) پذيرفته شد و از ديگري (قابيل) پذيرفته نشد.

در ارزش و اهميت عيد قربان هم روايات بسياري وارد شده و از آن جمله اين بيان پيامبر خدا(ص) است كه فرمود: هر كس اين چهار شب را شب زنده دارى كند، بهشت براى او واجب است: شبِ ترويه، شب عرفه، شب عيد قربان و شب عيدفطر. (2)

و امام علي(ع) فرمود: شنيدم رسول خدا(ص) روز عيد قربان، خطبه مي‌خواند ومي فرمود:

امروز، روز «ثجّ» و «عجّ» است. ثجّ، خون قرباني هاست كه مي‌ريزيد. پس نيّت هركس صادق باشد، اولين قطره خونِ قرباني او كفّاره همه گناهان اوست، و «عجّ»، دعاست. پس به درگاه خداوند دعا كنيد، قسم به آن كه جان محمّد صلي الله عليه وآله در دست اوست، از اينجا هيچ كس بر نمي‌گردد، مگر آمرزيده شود، جز كسي كه گناه كبيره انجام داده وبر آن اصرار ورزد ودر دل خود، تصميم بر ترك آن ندارد. (3)
و از امام الباقر(ع) روايت شده است كه فرمود: اُدعُ فِي العيدَينِ ويَومِ الجُمُعَه، إذا تَهَيَّأتَ لِلخُروجِ بِهذَا الدُّعاءِ:

اللّهُمَّ مَن تَهَيَّأَ وتَعَبَّأَ وأعَدَّ وَاستَعَدَّ لِوِفادَه إلى مَخلوقٍ رَجاءَ رِفدِهِ وطَلَبَ نائِلِهِ وجَوائِزِهِ وفَواضِلِهِ ونَوافِلِهِ، فَإِلَيكَ يا سَيِّدي وِفادَتي وتَهيِئَتي وتَعبِئَتي وإعدادي وَاستِعدادي رَجاءَ رِفدِكَ وجَوائِزِكَ ونَوافِلِكَ، فَلا تُخَيِّبِ اليَومَ رَجائي، يا مَن لا يَخيبُ عَلَيهِ سائِلٌ ولا يَنقُصُهُ نائِلٌ، فَإِنّي لَم آتِكَ اليَومَ بِعَمَلٍ صالِحٍ قَدَّمتُهُ ولا شَفاعَه مَخلوقٍ رَجَوتُهُ، ولكِن أتَيتُكَ مُقِرّا بِالظُّلمِ وَالإِساءَه، لا حُجَّه لي ولا عُذرَ، فَأَسأَلُكَ يا رَبِّ، أن تُعطِيَني مَسأَلَتي وتَقلِبَني بِرَغبَتي، ولا تَرُدَّني مَجبوها ولا خائِبا، يا عَظيمُ يا عَظيمُ يا عَظيمُ، أرجوكَ لِلعَظيمِ، أسأَلُكَ يا عَظيمُ أن تَغفِرَ لِيَ العَظيمَ، لا إلهَ إلاّ أنتَ، اللّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ

وآلِ مُحَمَّدٍ، وَارزُقني خَيرَ هذَا اليَومِ الَّذي شَرَّفتَهُ وعَظَّمتَهُ، وتَغسِلُني فيهِ مِن جَميعِ ذُنوبي وخَطايايَ، وزِدني مِن فَضلِكَ إنَّكَ أنتَ الوَهّابُ.

امام باقر(ع) : روز عيد فطر و عيد قربان و روز جمعه، چون آماده بيرون رفتن شدى، اين دعا را بخوان:

«خداوندا! هر كس كه آماده و مهيّا شود و به اميد عطا و بخشش و جايزه و احسانِ آفريده اى، ساز و برگ رفتن به حضور او فراهم سازد، پس اى سرور من باريابى و آمادگى و تهيّه ساز و برگ و آماده شدنِ من، به درگاه توست و به اميد بخشش و جايزه‌ها و احسان هاى تو. پس امروز نااميدم مكن! اى آن كه هيچ نيازمندى از درگاهش محروم نمى شود و هيچ برخوردارى، از او نمى كاهد! من امروز كار شايسته اى به درگاهت نياورده ام و به شفاعت آفريده اى هم اميد نبسته ام؛ ليكن با اعتراف به ستم و بدى، به درگاهت آمده ام. نه دليلى دارم و نه عذرى.

پروردگارا! از تو مى خواهم كه خواسته ام را بدهى و مرا با درخواستى برآورده برگردانى و مرا نااميد و بى بهره بر نگردانى! اى بزرگ، اى بزرگ، اى بزرگ! براى خواسته بزرگ به تو اميدوارم. اى بزرگ! از تو مى خواهم كه گناه بزرگ مرا ببخشايى. معبودى جز تو نيست.

خداوندا! بر محمّد و خاندان محمّد درود فرست و نيكىِ امروز را كه شرافت و عظمتش بخشيده اى، روزى ام كن و در اين روز، مرا از همه گناهان و لغزش هايم بشوى و از احسان خود بر من بيفزاى! همانا تويى تو بسيار بخشنده».(4)
فضايل اين عيد و شعائر زيبايش

براي عيد سعيد قربان فضايل بسياري نيز برشمرده و اعمال مستحب نيكويي نيز به عنوان امور موكد در اين روز در بيان روايات آمده است.

از آن جمله روايتي است كه ابان بن محمد از امام جواد (عليه السلام) نقل مى‏كند كه فرمود: در روز عيد قربان امري با فضيلت‏تر از پنج چيز نيست: قربانى كردن، يا راه رفتن در جهت نيكى به پدر و مادر يا خويشاوندى كه قطع رحم كرده تا به او چيزى ببخشد و آغاز سلام كند، يا مردى كه از بهترين جاى قربانيش به ديگران اطعام كند و بقيه آن را به همسايگان از يتيمان و بيچارگان و بردگان بدهد و از اسيران دلجويى كند.(5)

و از حضرت امير المؤمنين (ع) روايت شده است كه فرمودند كه اگر مردمان بدانند كه چه ثوابست در قربانى هر آينه قرض كنند به درستى كه قطره اول خون قربانى كه بيرون مى‏آيد جميع گناهان صاحبش را مى‏ آمرزند.

ياد حسين (ع) و لاله‌هاي گلگونش در آوردگاه ايماني قربان

آري؛ عيد قربان، ياد و يادگار ديگري نيز به همراه دارد كه بر تاركش نام زيبا و رسم سرخ حسين (ع) مي‌درخشد.

او كه حج نيمه كاره اش را در مقام و موقف ديگري به نام نامي نينوا به اتمام رساند و در آوردگاه كربلا، اسماعيل خويش را در چهره ۷۲ يار با وفا و فرزندان و برادران خود، به مسلخ عشق برد و جاودانه‌ترين و پرخون‌ترين حادثه عاشقانه و عارفانه تاريخ را در اوج مظلوميت و غربت و عزت به تصوير كشيد.

و چه حكايت غريبي است اين مصادفت پرمعنا و حيرت آور و تكان دهنده كه قامت تاريخ را در ارتحال جانانه و غريبانه ياران عشق در مسلخ قربان و قرباني شدن عزيزترين عزيزان خدا و رسول نقش آفريد.

السلام عليك يا اباعبدالله!

و بوي محرم از لحظه لحظه قربانگاه هر مسلمان و از دل و ديده هر آزاده با ايمان به مشام جان مي‌رسد و دل از دل عشاق مي‌برد…!

آري؛ وقتي موسم حج فرامي رسد و موعد عيد سعيد قربان نزديك مي‌شود، دلها را ولوله‌اي فرامي‌گيرد و نوعي بيقراري كه از جنس معرفت و جان عبوديت است بر جهان مسلمانان سايه مي‌افكند و دل و ديده‌شان را با خود مي‌برد.

قربان، قرباني، قربانگاه، اسماعيل، ابراهيم و…حسين. كه نام بلندش بر بلنداي عشق و عبوديت و رهايي و وارستگي در عرصه قربانگاه نينوا به درخشندگي و سرخي و سپيدي بر بام تاريخ در تلألو است.

باشد كه ما نيز از زمره بهره گيران و جرعه نوشان خوان پركرامت و نورانيِ قربان باشيم!


پی نوشت ها:
1_ (مائده ۲۷)
2_(كتاب «حج و عمره در قرآن و حديث» صفحه ۳۴۳)
3_(كتاب «حج و عمره در قرآن و حديث» صفحه ۳۶۱)
4_(كتاب «مراقبات ماه رمضان» صفحه ۴۸۱)
5_ (الخصال / ترجمه جعفرى /ج‏۱ /۴۳۳)
منبع:حوزه
211008