چرا نام امام زمان را با حروف مقطّع می‌نویسند؟

عقیق: در آستانه نیمه شعبان سالروز ولادت امام زمان(عج) با تعدادی از کارشناسان عرصه مهدویت به گفتگو نشسته ایم.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در گفتگو با خبرنگار ابنا اظهار داشت: درباره مهدویت ما دو نوع رویکرد می توانیم داشته باشیم. اول رویکرد مفهومی مهدویت است و دوم رویکرد مصداقی است که به حیات امام مهدی(عج) مربوط می‌شود.

حجت الاسلام و المسلمین دکتر «مجید احمدی کچائی» افزود: مباحث مختلفی که درباره مهدی شناسی در ایران در جریان است عمدتاً ناظر به بحث مهدویت است. مراکز مختلف به خصوص در بیست سال اخیر زحمات خوبی کشیده اند و قابل ملاحظه است، اما درباره خود حضرت مهدی(عج) شاید کار کمتر شده است و باید کار بیشتری شود، لذا ما می توانیم در ابعاد مختلف تاریخی، زندگانی امام مهدی(عج) را مورد مطالعه و بررسی قرار دهیم.

*ضرورت حفظ جان امام زمان(عج)

وی درباره ضرورت حفظ جان امام زمان(عج) اظهار داشت: امام عصر(عج) اولین امامی است که بحث کشتن ایشان  توسط حکام جور با آغاز تولد و حتی پیش از آن مطرح شد. لذا می بینیم که بخشی از روایات ائمه(ع) درباره این است که امام مهدی(عج) غیبت خواهد داشت، به همین دلیل نام ایشان را فاش نکنید. این بحث ناظر به جریان های تاریخی است و لزوما ناظر بر مسئله انتزاعی و الهی نیست. لزوم عدم افشای نام ایشان به خاطر این بود که در صورت آشکار شدن نام، چه بسا ممکن بود برای جان حضرت اتفاقی بیفتد و خطری پیش بیاید.

این پژوهشگر ادامه داد: اینکه ما می گوییم، امام باید محفوظ بماند، حفاظت باید از روش های عادی صورت گیرد. اینکه تصور کنیم خداوند فرشته ها را برای امام زمان(عج) بادیگارد قرار داده و اتفاقی برای امام نباید بیفتد و نمی افتد، اینگونه نیست بلکه تا آنجایی که ممکن است محافظت باید با اسباب مادی صورت گیرد. در قضیه قیام عاشورا، امام حسین(ع) به شهادت رسیدند و ابزار معنوی کاربردی ندشت البته حضرت می توانست از ابزار معنوی استفاده کند ولی بنا بر این نیست، چون جریان تاریخ و جریان طبیعت در مدار خود قرار می گیرد. خداوند می فرماید "لَقَدْ كانَ لَكُمْ فِي رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ" وقتی پیامبر(ص) اسوه است که در عالم مادی و طبیعت زندگی می کند، نه رسول خدایی که در ملکوت سیر می کند. نمی گویم که حضرت در ملکوت سیر نمی کرد، اما آن چیزی که خدا می خواست، پیامبری است که "يَأْكُلُ الطَّعامَ وَ يَمْشِي فِي الْأَسْواقِ"؛ امامان و امام زمان علیهم السلام نیز همین گونه هستند.

وی با بیان اینکه پیش از تولد امام عصر(عج) تهدید و خوف قتل ایشان به صورت خیلی جدی مطرح بود، افزود: به دلیل خطر جانی، ولادت امام زمان(عج) به صورت مخفیانه بوده است. حکیمه که دختر، خواهر و عمه امام است تا شب میلاد امام زمان(عج) از این قضیه آگاهی نداشت. در تاریخ آمده است که حکیمه خاتون می گوید من به خانه برادرزاده ام امام حسن عسکری(ع) وارد شدم، خواستم بروم ایشان گفت که عمه جان بنشین امشب مولد بابرکتی داریم؛ یعنی این اندازه مخفی کاری شده است. جایی که امام عسکری(ع) این مخفی کاری را داشته باشد همسر بزرگوارشان یعنی مادر امام زمان(عج) نیز همین مخفی کاری را تا ولادت حضرت داشته است. حضرت نرجس خاتون خودشان را می پوشاندند تا محارم متوجه بارداری‌شان نشوند. بنابراین خطر و خوف از قتل برای امام زمان(عج) بسیار جدی بوده است.

حجت الاسلام احمدی کچائی اضافه کرد: روایات قابل ملاحظه ای داریم که در میان تمام انبیاء، دو پیامبر یعنی حضرت ابراهیم و حضرت موسی چنین ویژگی هایی به مدت محدود داشته اند. اما بر حسب روایات برای سایر پیامبران چنین مسئله ای سراغ نداریم.

*اهتمام امام حسن عسکری(ع) بر حفظ جان امام عصر(عج)

وی درباره اهتمام امام حسن عسکری(ع) بر حفظ جان امام عصر(عج) اظهار داشت: امام یازدهم برای حفظ فرزندشان به اصحاب تأکید زیادی داشت. ایشان ولادت فرزندشان را صرفاً به برخی از اصحاب اعلام کردند و تأکید نمودند که دهان ها باید بسته باشد و به هیچ وجه نام فرزندم را از من مطالبه نکنید و به دیگران نگویید. حدأقل این است که نباید افشای سرّ صورت بگیرد و تولد امام عصر(عج) برای عموم مردم بازگو شود. حتی اینکه غیبت در چه مکانی واقع شد بر اساس برخی گزارش ها که در کتاب کافی و برخی منابع دیگر نقل شده، غیبت امام زمان(عج) در سامرا نبوده بلکه در منطقه حجاز صورت گرفته است، یعنی امام حسن عسکری(ع) در زمان شهادت، فرزندشان را از منطقه خطر دور کردند.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با بیان اینکه امامت امام زمان(عج) با غیبت آغاز شد، افزود: غیبت به این دلیل بود تا حضرت پوششی داشته باشد و ایشان را نشناسند و این نشان از تقیّه بسیار گسترده و جدی است که هیچ کدام از ائمه(ع) آن را تجربه نکرده بودند. این مسائل با مبانی تاریخی قابل خوانش است. وقتی می گوییم امام، غائب شد یعنی از همان ابتدای امامت، غیبت ایشان حاصل شده است. بنابراین حرمت و منع تسمیه و نام آوردن از امام زمان بحث تاریخی است تا فقهی، یعنی چون به دنبال قتل امام زمان(عج) بودند گفته شد فعلا نام مبارک ایشان را نگویید اما امروزه که دیگر "خوفٌ من القتل" گذشته است دیگر چه بسا این حرف دیگر معنایی ندارد.

*چرا نام امام زمان (عج) را با حروف مقطّع می‌نویسند؟

وی درباره نام امام زمان (عج) که به صورت حروف مقطّع می‌نویسند، گفت: این کار بر اساس گزارشی از کتاب کافی است؛ علت این بود که نمی خواستند نام حضرت افشا شود. در اوائل غیبت صغری، عبدالله بن جعفر حمیری می گوید به همراه احمد بن اسحاق خدمت عثمان بن سعید نائب امام زمان(عج) رفتیم و پرسیدیم که نام حضرت چیست؟ عثمان گفت "محرمٌ علیکم" حرام است بر شما که اسم ایشان را از ما بخواهید. اگر اسم ایشان را ببریم چه بسا مکان حضرت شناخته شود. عثمان بن سعید می گوید، الان عباسیان به این نتیجه رسیده اند که امام عسکری(ع) بچه ای ندارد، اگر اسم و مکانش را بگوییم، خودمان آنها را تحریک می کنیم تا بیایند و امام زمان(عج) را پیدا کنند، پس بهتر است سکوت کنیم و اسم ایشان را نگوییم. بنابراین اسم حضرت به صورت مقطعه آورده شد تا نشانه ای از ایشان باشد اما واضح است که بعد از غیبت صغری، خوفٌ من القتل دیگر از بین رفته و وجهی ندارد. بنابراین بیان اسم مبارک امام زمان(عج) در غیبت کبری دیگر مشکلی ندارد.

این کارشناس مباحث مهدویت، درباره تقسیم غیبت به صغری و کبری اظهار داشت: شیعیان امام حسن عسکری(ع) آشفتگی داشتند و در حیرت بودند، بسیاری از شیعیان نمی دانستند که امامی داریم یا نه! لذا در این دوران شاهد فرقه گرایی در میان شیعیان هستیم. فرقه شناسان از 14 تا 20 فرقه گفته اند که برای بنده قابل پذیرش نیست اما در تاریخ آمده که فرقه هایی به وجود آمده است. بنابراین اگر امام زمان(عج) از همان ابتدا وارد غیبت کبری می شدند به نظر بنده دیگر چیزی به نام شیعه در تاریخ وجود نداشت.

*اقدامات امام زمان(عج) در دوران غیبت صغری

وی درباره اقدامات امام زمان(عج) در دوران غیبت صغری عنوان کرد: امام عصر(عج) در مدت 69 سال در دوران غیبت صغری یک بازخوانی از شیعه ارائه داد و این بازخوانی سبب شد تا شیعه امامیه از هم نپاشد. به تعبیر مسعودی، جمهورِ امامیه در اواخر غیبت صغری قائل به این بودند که امام حسن عسکری(ع) از دنیا رفت و فرزندی از او غائب است و در آینده ظهور خواهد کرد.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی ادامه داد: از کارهای مهمی که  امام زمان(عج) در دوران غیبت صغری انجام داد، ساماندهی به جریان وکالت بود. ایشان وکلای اربعه را نصب و برای آنان وکیلانی تعیین کرد. یعنی وکیلان اصلی و فرعی از سوی حضرت تعیین شدند. تعیین وکیلانی مثل "حاجز بن یزید وشّاء"، "احمد بن اسحاق"، "قاسم بن علا آذربایجانی" و پسرش "حسن بن قاسم" و امثال این بزرگان نشان از همت والای امام زمان(عج) داشت تا شیعه امامیه را در غیبت کبری به سامان برساند.

وی درباره ویژگی عصر غیبت اظهار داشت: اساسا عصر غیبت عصر تقیه، بسیار مهم و یک پیچ تاریخی در شیعه امامیه است که از دوره حضور به دوره غیبت وارد می شویم و این دوره نیاز به بازخوانی جدی دارد. درباره امام زمان(عج) در زمان غیبت کبری به جهت تاریخی نمی توانیم بحث کنیم بلکه از جهت کلامی و حدیثی بحث می کنیم اما در غیبت صغری از لحاظ تاریخی بر اساس گزارش هایی که در دست داریم، می توانیم بگوییم که امام در فلان تاریخ در فلان منطقه زندگی می کرد.

*فوائدِ امام غائب

احمدی کجائی درباره فوائدِ امام غائب اظهار داشت: فوائد امام زمان(عج) در غیبت کبری مثل غیبت صغری است چون ایشان در غیبت صغری هم غائب بود و شیعه امامیه را بسامان کرد، یعنی اگر امام نبود اساسا چیزی به نام شیعه امامی وجود نداشت. امام به گونه ای در غیبت صغری شیعیان را ساماندهی کرد تا شیعه بداند که چه کار باید کند. امامی که در توقیع می فرماید به راویان احادیث ما مراجعه کنید، یعنی برای غیبت کبری بسترسازی می کند. وقتی که عبدالله جعفر حمیری سوال فقهی می پرسد حضرت راه تفقه در ابواب فقهی را برای علما باز می کند. شاید حضرت تشویق به جمع آوری حدیث داشت، لذا می بنیم که بزرگترین محدث شیعه در سال هایی که حضرت در غیبت صغری بودند، کتاب خود را جمع آوری کرد.

وی در پایان گفت: در غیبت کبری بحث فیوضات معنوی امام زمان(عج) مطرح است که از سوی حضرت صادر می شود و در روایات از امام عصر به عنوان "آفتاب پشت ابر" تعبیر شده است.

منبع:ابنا