توانایی استثنایی «شاه حسین بهاری» در چهارپایه خوانی/تاکید داشت،مداح باید مخاطب شناس و روانشناس باشد

عقیق: سعید امیری: بی‌شک مرثیه‌سرایی برای مصیبات وارده بر اهل‌بیت علیهم‌السلام امر مقدسی است که در روایات متعددی به آن اشاره شده است. همچنین اشک ریختن در عزای معصومین علیهم‌السلام و گریاندن دیگران با ذکر مصیبت، از اموری است که ثواب کثیری برای آن‌ها قرار داده شده است. فرهنگ مدح و مداحی یکی از عوامل مهم در ترویج اندیشه اسلامی شیعی و تثبیت آن در طول تاریخ ایران اسلامی به شمار می‌رود و در طول تاریخ مداحان و شاعران فراوانی با استفاده از اشعار، سیره و رفتار اهل بیت (ع) را با اسلوب‌های هنری و قالب‌های جذاب پایدار و تأثیرگذار توصیف و به مخاطبان انتقال دادند. در پانزدهمین قسمت از گزارش‌های هزار و یک نکته هیئت به سراغ کارنامه یکی از چهره‌های اثر گذار در تاریخ مداحی ایران معاصر رفته ایم.

هر اهل هیأت و علاقه‌مند به مداحی که نگاهی به سابقه این جریان عظیم و تاریخی داشته باشد، نامش را شنیده است: «شاه حسین بهاری». اسم شناسنامه‌ای‌اش این بود، شاه حسین فرزند آقا حسین. او که روزی سرآمد مداحان کشور بود و از مهارت بسیار بالایی در این زمینه برخوردار بود، به خوبی با عزاداران ارتباط برقرار می‌کرد. شاه حسین بهاری در سال ۱۳۰۱ شمسی متولد شد. در روزگاری که هیئات به تعداد امروز نبودند، بازار تهران با سنت قدیمی چهارپایه خوانی و مداحی‌های خالصانه پیرغلامانش، میزبان پر شورترین جماعت عزادار امام حسین علیه السلام بود.

شاه‌حسین بهاری؛ فرزند آقاحسین یکی از همان پیرغلامانی است که لحن خوش را به عنوان میراث ماندگار از اجداد خود به یادگار داشت. حاج شاه‌حسین، از باسوادان زمان خودش بود، مدرک دیپلم قدیم داشت و علاوه بر آن به زبان ترکی و فرانسه هم مسلط بود.این شاگرد مکتب اهل بیت علیه السلام فرزندان خود نیز چنین وصیت کرده بود که «برای اینکه مداح موفق شوی، حتماً با استاد کار بکن» حضور در هیئات مذهبی و نشستن پای منبر اهل وعظ و روضه علاوه بر توفیقی که شامل حال اهل هیئت می‌شود، وظیفه‌ای بر عهده سخنران و مداح است که تا چه حد بتواند به دور از وهن و خرافه، مدح و منقبت بازگو کند و دست مستمع را بگیرد و بر سر سفره اهل‌بیت علیه السلام بنشاند.

شاه حسین بهاری صدایی رسا داشت و هنری که او را در عزاداری‌های پرشور بازار قدیم تهران به چهره‌های منحصر به فرد تبدیل کرده بود، فن چهارپایه خوانی بود. در آن دوران هیأت‌های بازار قدیم تهران با شکل امروزی هیأت‌ها تفاوت داشت. صنف اتاق ساز، صنف کفاش و در واقع هریک از صنوف بازار، هیأتی به نام خودشان داشتند. زمان چهارپایه خوانی بسیار محدود بود. در واقع چهارپایه خوانی بیش از ۱۰ دقیقه طول نمی‌کشید. بنابراین مداح باید در همین زمان کم شعر، نوحه، واحد و شور را اجرا می‌کرد؛ کاری بسیار دشوار که بدون دستگاه صوتی انجام می‌شد. لازم بود چهارپایه خوان علاوه بر صدای گرم و رسا، توانایی اداره جمعیت را هم داشته باشد. توانایی منحصربه فرد شاه حسین هم علاوه بر صدای جانسوز و رسایش، اجرای نوحه‌ها و اشعاری بود که علاوه بر هنر چهارپایه خوانی، نام او را هم سر زبان‌ها انداخت.

اگرچه شاه حسین بهاری در آغاز دهه ۶۰ دیده از جهان فرو بست اما هنر ذاتی و ارادتش به اباعبدالله علیه السلام به فرزندانش به ارث رسید. با «حمیدرضا بهاری» مداح اهل‌بیت علیه السلام و فرزند حاج شاه حسین بهاری که در حال حاضر معاونت فرهنگی و اجتماعی خانه مداحان را نیز بر عهده دارد در خصوص نوحه‌ها و ویژگی‌های چهارپایه‌خوانی و سلوک پدرش به گفت‌وگو پرداخته ایم که در ادامه حاصل آن را می‌خوانید:

*مرحوم شاه حسین بهاری از مداح‌های باسواد دوران خود بودند، با سواد بودن یک مداح چقدر می‌تواند در رشد و بالندگی او تأثیر گذار باشد؟

در زمان قدیم سواد در بین جامعه و به این شکل امروزی نبوده که اکثر مردم با سواد و تحصیلات عالیه داشته باشند، الا معدودی از افراد که با سواد بودند و پدر ما نیز یکی از آن افراد بود که دیپلم قدیم را داشت. در واقع ایشان حسابدار بازار بود و در قدیم به این افراد میزدار می‌گفتند. پدر ما بازاری بود و شغل خاص خودش را داشت و از طریق حسابداری ارتزاق داشت. در حال حاضر یکی از برکات انقلاب اسلامی بالا رفتن سطح سواد در جامعه ایران است. لذا مداح‌های محترم حال حاضر نیز دارای سواد کارشناسی و حتی دکتری هستند که در کنار کار خود به مداحی نیز می‌پردازند. سواد و علم داشتن یک مداح بسیار عالی و خوب است که می‌تواند در کنار ذوق، تلاش و تجربه به هنر مداحی فرد کمک کند تا یک اثر فاخر و ماندگاری را از خود بجا بگذارد، شاهد مثال این مطلب نیز می‌تواند پدر ما باشد.

*چرا بزرگان و پیر غلامان و بخصوص مرحوم شاه حسین بهاری تاکید دارند که افراد مبتدی هنر مداحی باید زیر نظر استاد ماهر و متعهد آموزش ببینند؟

مداحی واقعاً یک فن است و به همین خاطر نیز پیر غلامان قدیم و بخصوص اَبوی ما همیشه تاکید داشتند که فرد مبتدی باید تحت نظر استاد فن آموزش‌های لازم را ببیند و از طریق استاد این هنر را بیاموزند. اساتید قدیم تاکید داشتند که برای هر کدام از فنون روضه خوانی، مدح خوانی، نوحه خوانی و مقتل خوانی باید نزد استاد خاص خودش آموزش دیده شود. پدر ما هم از این قاعده مستثناء نبوده‌اند و برای هر کدام از شاخه‌های هنر مداحی استاد خاص خودشان را داشتند. ایشان در کنار چندین استاد زبردست از مانند مرحوم حاج مرزوق آموزش‌های لازم را دیده بودند. بنده نیز همین روال شاگرد و استادی را طی کردم و جالب اینکه در مواقعی از بنده برای مجلس مداحی و روضه دعوت می‌شد ولی با کمال تعجب استادم به مقتضای توانایی و شرایط آن زمان به من اجازه رفتن به آن مجلس و خوانندگی را نمی‌داد. شاید در آن موقع برای من ناراحت کننده بود ولی در آینده حکمت این اجازه ندادن برایم مشخص می‌شد.

*ذاکرین اهل بیت علیه السلام در زمان قدیم دارای سبک خاصی از مداحی بودند، این صاحب سبک بودن حاصل چه چیزی می‌توانست باشد؟

رهبر معظم انقلاب در دیدارهای مختلفی که با مادحین اهل بیت علیه السلام داشتند هموار به طور غیر مستقیم می‌فرمودند که مداحی یک هنر است و در دیدار اخیرشان نیز به طور مستقیم به این امر اشاره و تاکید فرمودند که مداحی یک هنر است. مداحی هنری است مثل هنرهای دیگر و بلکه سخت‌تر از هنرهای دیگر مثل خوانندگی است. افرادی مانند حاج محمود کریمی نزدیک سه ربع باید مجلس داری کند و در نهایتاً در آخر مجلس تازه سینه زنی را هم باید اجرا کند. مداحی به مراتب سخت‌تر از خوانندگی است. یک خواننده در نهایت کار خود چند دقیقه‌ای به کمک موسیقی یک شعری را اجرا می‌کند ولی آیا مداحی واقعاً این طوری است؟ هنر مداحی به عوامل مختلفی از قبیل ذوق، تلاش، تجربه و از همه مهمتر به عنایت خداوند و اهل بیت علیه اسلام بستگی دارد و در واقع یک هنر تلفیقی است. مداح باید بتواند با اِکو و بدون آن بخواند و مخاطبین مداح یک قشر خاص نیستند که مثلاً یک شعر و موسیقی را فقط بخواهند اجرا کنند و تمام شود. مداح برای هر قشر و مخاطب باید مطلب خاص آن مخاطب را تهیه و اجرا کند. شخص مداح باید با ذوق و تلاش و تجربه خود این توانایی را در خود پرورش و ایجاد کند. نتیجه این ممارست و تمرین ایجاد سبک اصیلی خواهد شد که اختصاصی همان مداح خواهد بود و در واقع پدیدآورنده سبک خاص خودش خواهد بود.

*در حال حاضر این سبک آموزش استاد و شاگردی در مداحی چگونه است؟ آیا افراد مبتدی این سبک و نحوه آموزش را قبول دارند و رعایت می‌کنند؟

خدمت شما عرض کنم قبول داشتن و یا نداشتن این سبک آموزش در وهله اول مهم نیست بلکه باید این نکته را تاکید کنم که مداح باید خودش اصیل و خودش صاحب سبک باشد. اینکه فردی با تقلید از یک آهنگ و موسیقی و متأسفانه تقلید از یک سبک آهنگ و موسیقی که در شأن اهل بیت علیه السلام نیست اقدام به مداحی کند و مخاطب با شنیدن این نوع سبک آن منکرات در ذهنش تداعی شود کاملاً در جهت خلاف مسیر اهل بیت علیه السلام خواهد بود و ما با این روش مخالفیم. توصیه بنده هم این است که حداقل افراد مبتدی ارتباط خود را با بزرگان مداحی که سالیان سال تجربه‌هایی را در سینه خود حفظ کرده اند را از دست ندهند و روز به روز این ارتباط مستحکم‌تر و قوی‌تر کنند.

*شما اشاره کردید که مداح باید مخاطب خود را بشناسد و یکی از خصوصیات ویژه مرحوم شاه حسین بهاری نیز مخاطب شناسی ایشان بوده است، در زمینه شما چه نظری دارید؟

بله پدر بنده در خصوص مخاطب شناسی و رعایت آن در مداحی تبحر خاصی داشتند به طوری که برای اصناف و مجالس مختلف مطلب خاص آن مخاطب را آماده و اجرا می‌کردند. ایشان تاکید فراوان داشتند که مداح باید مخاطب شناس و روانشناس خوبی باشد و شناخت خوبی از مخاطب داشته باشد تا بتواند معارف اسلامی را به نحو احسن منتقل کند. ایشان معتقد بودند مداح واقعی باید در هر مجلس و صنفی بتواند بخواند. مثال معروف ایشان این بود که اگر مداح بتواند در مجلس علما بخواند و علما از روضه، مقتل، شعر و مطلب مداح ایراد نگیرند، آن موقع، مداح توانسته است حق مداحی ادا کند. متأسفانه در سال‌های اخیر افرادی را می‌بینیم که چون اطراف آنها تعدادی جمع شده اند، فکر می‌کنند مداحی یعنی همین. یعنی تنها شور دارند. این افراد معرکه گیری را با مداحی اشتباه گرفته اند و شاید هم خودشان هم متوجه این مطلب نباشند. این افراد باید بدانند که شور بدون شعور و معرفت در جهت خلاف مسیر اهل بیت علیه السلام قدم گذاشتن است. یکی از توصیه‌های بزرگان ما این بود که نباید وقت مخاطب را بدون مطالب اصیل و بدون معرفت واقعی تلف کرد و در واقع این را مصداق کامل حق الناس می‌دانستند.

*یکی از تأکیدات بزرگان، ایجاد معنویت و معارف اسلامی ناب در مجالس عزاداری است، در این خصوص چه اقداماتی شده است؟

مرحوم حاج علی آهی از همان اوایل تأسیس خانه مداحان در خصوص معنویت در مجالس عزاداری دغدغه داشتند و مکرراً جلساتی در این خصوص برای مادحین صورت می‌داد. ایشان حتی تاکید داشتند که باید جلسات عقیدتی با مادحین تشکیل شود و مباحث اعتقادی و کلامی در این جلسات به بحث و بررسی گذاشته شود. این جلسات طوری بود که مادحین اهل بیت علیه السلام خیلی مواظبت می‌کردند که شعر و مطلبی نگویند که مرحوم حاج علی آهی از او اشکال بگیرد و در برخی موارد هم مرحوم آهی تذکرات و نقدهای سازنده‌ای داشتند. در این مدت نیز این برنامه در حال اجرا و تکمیل است و هر ایده‌ای که در زمینه ارائه شود استقبال می‌کنیم.

منبع:مهر