اثر اعمال نیک و بد انسان در دنیا

عقیق: کتاب «پرسمان معاد» از سوی مرکز ملّی پاسخگویی به سؤالات دینی، نمایندگی اصفهان به چاپ رسیده که در شماره های گوناگون، به انتشار مطالب این کتاب ارزشمند خواهیم پرداخت.

۱. آیا جزای اعمال نیک و بد انسان به آخرت موکول می‌شود یا انسان در همین دنیا نیز نتیجۀ اعمال خود را می‌بیند؟

کارهای خوب و بد ما دو اثر دارند: اثر وضعی و اثر تکلیفی.

اثر تکلیفی، چیزی است که در نامۀ عمل انسان ثبت می‌گردد و در روز جزا، طبق آن به انسان پاداش یا عقاب می‌دهند.

اثر وضعی، تأثیر عمل انسان در روح، محیط پیرامون، فرزندان و سرنوشت اوست. اگر کسی گناهی کرد و در همین دنیا دچار مصیبتی شد (که به گناه او مربوط است)، اثر وضعی گناه در زندگی او آشکار شده، اما آن گناه همچنان در نامۀ عملش ثبت است و اگر توبه نکند، در آخرت هم باید سزای آن را ببیند.

دربارۀ کار نیک نیز انسان هم در این دنیا نتیجۀ عمل خود را می‌بیند و هم در آخرت پاداش آن را می‌گیرد؛ البته اگر کار نیک خود را با ریا و منت باطل نکند.

-----------------------------------------------------

۲. آیا خداوند کسی را که تمام عمرش گناه کرده است، به بهشت می‌برد؟ در این صورت، گناهکاران چه فرقی با صالحان دارند؟

خداوند کسی را که تمام عمر گناه کرده است، به بهشت نمی‌برد؛ رفتن به بهشت شروطی دارد.

کسانی که به خدا ایمان داشته و عمل صالح انجام داده‌اند، اگر گناهانی مرتکب شوند، در صورت توبه از آن گناهان یا بعد از عذاب برزخ ممکن است به بهشت بروند. البته خداوند توبۀ کسی را می‌پذیرد که واقعاً از عمل ناشایست خود پشیمان و درصدد جبران آن باشد.

توبۀ واقعی فقط استغفار (طلب آمرزش) زبانی نیست، بلکه انقلاب درونی و تحول اساسی است؛ ازاین‌رو، در بیشتر آیاتی که در آن‌ها به توبه امر شده، قید «اصلاح» نیز آمده است؛ مانند «إِلاَّ الَّذینَ تابُوا وَ أَصْلَحُوا».

علامه طباطبایی می‌گوید: «توبه وقتی قبول می‌شود که از روی حقیقت و واقع باشد؛ زیرا کسی‌ که حقیقتاً به‌سوی خدا بازگشت نموده و به وی پناه برد، هرگز خود را به پلیدی گناهی (که از آن توبه کرده و خود را از آن پاک ساخته) آلوده نمی‌کند. این است معنای توبه، نه صرف اینکه بگوید: "أتوبُ إلی الله" و در دل همان آلوده‌ای باشد که بوده است» ؛ مثلاً، اگر گناهی که انجام داده است، دربارۀ حق‌اللّه بوده باید قضای آن را به‌جا آورد، اگر حق (مال) کسی را پایمال کرده، باید آن را به صاحبش برگرداند و اگر صاحب‌حق مرده، به ورثه‌اش بدهد و اگر او را نمی‌شناسد، صدقه بدهد، و اگر آبروی کسی را برده است، از او حلالیت بطلبد و او را راضی کند و اگر قصاص یا دیه است، خود را تسلیم قانون کند و از دیگر گناهان استغفار کند.

همچنین، توبه‌کننده باید از کردار گذشته‌اش پشیمان باشد، مصمم باشد که هرگز گرد گناه نگردد و با حزن و اندوه، گوشتی را که از حرام بر بدنش روییده، آب کند تا به بهشت راه یابد.

در ضمن، بهشتیان درجات مختلفی دارند و از ملاقات با یکدیگر بهره می‌برند.

بسیار کم اتفاق می‌افتد که کسی تمام عمر گناه کند و یک‌باره به توبه و بازگشت روی‌آورد؛ مگر آنکه زمینه‌های بازگشت و توبۀ واقعی در او وجود داشته باشد، اما به‌دلایلی تا مدت‌ها محقق نشود.

اگر توبه واقعی برای چنین کسی محقق شود، او نیز می‌تواند از رحمت الهی بهره‌مند شود؛ زیرا رحمت خداوند بر همه‌چیز و همه‌کس گسترده است. البته چنین تحولی با آن همه نتایج درخشان، در لحظات پایانی عمر، حاصل نمی‌شود.

قرآن کریم دراین‌باره می‌فرماید: «إِنَّمَا التَّوْبَةُ عَلَی اللَّهِ لِلَّذینَ یَعْمَلُونَ السُّوءَ بِجَهالَةٍ ثُمَّ یَتُوبُونَ مِنْ قَریبٍ فَأُولئِکَ یَتُوبُ اللَّهُ عَلَیْهِمْ وَ کانَ اللَّهُ عَلیماً حَکیماً * وَ لَیْسَتِ التَّوْبَةُ لِلَّذینَ یَعْمَلُونَ السَّیِّئاتِ حَتَّی إِذا حَضَرَ أَحَدَهُمُ الْمَوْتُ قالَ إِنِّی تُبْتُ الْآن؛ پذیرش توبه ازسوی خداوند، تنها برای کسانی است که کار بدی را از روی جهالت انجام داده، سپس زود توبه می‌کنند. خداوند، توبۀ چنین کسانی را می‌پذیرد و خدا دانا و حکیم است. برای کسانی که کارهای بد انجام می‌دهند و هنگامی‌که مرگ یکی از آن‌ها فرامی‌رسد، می‌گوید: الان توبه کردم، توبه نیست».

دلیل توبه در هنگام مرگ آن است که گناهکار، نزدیکی مرگ را می‌فهمد و اهوال و عذاب آخرت را مشاهده می‌کند. درحقیقت، توبه می‌کند، چون می‌بیند مرگ و جزا حق است.

از سوی ‌دیگر، توبه به زمان مشخصی محدود نشده تا هروقت انسان عزم به بازگشت و ترک گناه کرد، امید جبران داشته باشد. اگر درهای توبه بسته شود، دلیلی برای ترک گناه باقی نمی‌ماند، اما اگر گناهکار بداند با بازگشت به سوی خدا و جبران خطاها، خداوند توبه‌اش را می‌پذیرد، به سعادت و تکامل نزدیک و از انحراف و خطا دور می‌شود.

منبع:حوزه