عقیق: اکثر مکاتب بر رعایت اخلاق سفارش و تاکید کرده اند، اما این مکاتب الهی هستند که حدود دقیق اخلاق را مشخص کرده اند، چرا که گاهي مرزهاي اخلاقي در معاشرت آشفته مي شود. به عنوان مثال افراد به نام خضوع و تواضع در دام ذلت و حقارت مي افتند و به نام وقار و عزت، گرفتار تكبر و خودبرتربيني مي شوند. از اين رو شناختن مرزها و تشخيص جايگاه هر يك از صفات مهم است.

درباره حدود مرزهای اخلاقی باید گفت بندگي، بد است اما در برابر خداوند نيكوست. آزادي، مقدس و مطلوب است، اما نسبت به خدا و حريم بندگي، عبوديت و فرمانبرداري قداست دارد. خود را حقير ديدن، نشانه ضعف روح است، اما در برابر خداوند انسان را به عظمت مي رساند و بزرگي و عزت را در سايه عبوديت فراهم مي آورد. تواضع پسنديده است، اما حاجت نزد دونان بردن و ملتمسانه بار منت نامردان را كشيدن بسيار زشت و حقارت آميز است.

البته كسي نباید به اشتباه فکر کند كه براي عزت و سربلندي بايد از خضوع و خاكساري و فروتني گذشت، به ویژه در پيشگاه خداي متعال كه در اين قلمرو، هر كه بنده تر و خاضع تر باشد و دست نيازش گشوده تر، مقرب تر است و محبوب تر. در برابر خدا، بايد سر فرود آورد و به نيازخواهي پرداخت، چرا كه بندگي درگاهش و اطاعت فرمانش و سجود در پيشگاهش در هر كه تحقق پذيرد، از بار منت ديگران كشيدن و خواري و ذلت دونان را تحمل كردن نجات مي يابد. به فرموده امام صادق(ع) هر كس عزت بدون بدون قوم و عشيره مي خواهد، و هيبت و شكوه بدون سلطنت و حكومت مي جويد و سرمايه و بي نيازي بدون مال، پس بايد از "ذلت معصيت" به"عزت اطاعت خدا" منتقل شود.

بنده خدا خود را چنان عزيز و محترم مي بيند كه نيازي به تملق و كرنش در برابر فرومايگان نمي بيند و چنان خويش را با عظمت مي يابد كه حقارت نفس را به خاطر مسايل دنيوي نمي پذيرد و چنان خود را به خاطر"بندگي خدا" شريف مي شمارد كه عزت خود را به اين آساني زير پا نمي گذارد.

تملق گويي و آزمندي و خصلت غلامي گرچه ممكن است انسان را به نان و نوايي برساند، ولي همراه آن آزادگي و استقلال و شرف، گاهي از دست مي رود. از اين رو فرزانگان همواره با قناعت و ساختن بر سختي ها و تحمل محروميت ها خود را گرفتار سلسله "منت دونان" نكرده اند. به گفته سعدي؛ به نان خشك، قناعت كنيم و جامه دلق/ كه بار محنت خود به كه بار منت خلق.

امام علي(ع) مي فرمايد: شكيبايي بر تنگدستي همراه با عزت زيباتر از ثروتمندي با ذلت است ونيز سخن اوست كه؛ گرسنگي، بهتر از ذلت خضوع و كرنش پيش ديگران است.

لقمان حكيم به فرزندش چنين سفارش مي كند؛ فرزندم اگر مي خواهي عزت دنيا را داشته باشي، طمع از آنچه در دست ديگران است، قطع كن. همانا پيامبران به هر چه رسيده اند، در سايه همين قطع طمع بوده است.

در شرح حال بزرگان علم و عمل، به نمونه هاي بزرگ و فراواني بر مي خوريم كه هرگز حاضر نشدند عزت و كرامت خود را از دست بدهند و در گمنامي و بي نشاني و در نهايت سختي به سر مي برند، اما به كسي رو نينداختند.

وقتي مرحوم شیخ آقا بزرگ تهرانی ( ۱۲۵۵ -۱۳۴۸ ه.ق) با عسرت و تنگدستي روزگار به سر مي برد، كساني از مشاهير كه از حال او آگاه شدند براي او مقرري بالايي منظور داشتند و ابلاغي به نام او برايش فرستادند. او روي پاكت نوشت؛ ما آبروي فقر و قناعت نمي بريم و پاكت را با محتوايش پس فرستاد. اين نيز نمونه اي از وسعت نظر و غناي روحي و آزادگي فرزانگاني است كه به مسند قناعت تكيه داده اند و در كشور فقر، سلطنت و حكومت دارند.

منبع: جام نیوز

212009