چرا خوب و بد گرفتار بلا می‌شوند؟

عقیق: توحید مفضل عنوان کتابی است که توسط یکی از یاران مبارز امام صادق علیه السلام به‌نام مفضل‌بن عمر در چهار جلسه به املا رسیده است. این کتاب، کنزالحقایق هم نام دارد، اما متأسفانه تاکنون مورد بی‌مهری نظام آموزشی کشورمان قرار گرفته است در حالی که یکی از بهترین کتب در زمینه توحید خلقت است و در چهار بخش قرار دارد: 1 ــ شگفتی‌های آفرینش انسان 2 ــ شگفتی‌های خلقت حیوانات 3 ــ شگفتی‌های طبیعت 4 ــ در مصالح وجود ناملایمات و مصایب؛ در ادامه روایتی از امام صادق(ع) درباره برخی اسرار خواب را بخوانید. متن حیرت‌انگیز این کتاب، مورد تأیید علما واقع شده است، از جمله سید بن طاووس که آن را شگفت‌انگیز خوانده است و همچنین علامه محمدباقر مجلسی که آن را برای استفاده عامه به فارسی شیوا ترجمه کرده و در برخی موارد، سخنان حضرت را شرح نیز کرده است.

در مجلس چهارم این کتاب می‌خوانیم اى مفضّل، دلایل آفرینش، نمونه‌‏هاى حکمت و تدبیر و هدفمندى در آفرینش انسان، حیوان، گیاه، درخت و جز آنها را چنان برایت شرح دادم که اهل عبرت از آن عبرت گیرند. اینک به شرح آفت‌هایى می‌پردازم که گاه نادانان آنها را بهانه می‌‏گیرند و آفرینش و آفرینشگر و هدف و تدبیر و حکمت در کار او را انکار می‌کنند. نیز به بیان عقیده گروه معطّله و اصحاب مانى می‌‏پردازم که حکمت سختی‌ها و مصیبت‌ها و مرگ و فنا را انکار کردند. همچنین به ردّ کسانى می‌‏پردازم که به طبیعت اعتقاد دارند و همه آفرینش اشیا را بالعرض و اتفاقى می‌‏پندارند. قاتَلَهُمُ اللَّهُ أَنَّى یُؤْفَکُون‏؛ خداى، اینان را بکشد از جانب حق به کدام سوى می‌‏گریزند؟! (سوره توبه، آیه 30)

بلاها، عقیده نادانان و پاسخ به شبهه آنان‏

گاه مردم گرفتار بلایى می‌شوند که نیکوکار و بدکار را فرا می‌‏گیرد؛ گاه نیز انسان‌هاى نیکوکار دچار می‌‏شوند و بدکاران می‌رهند. اینان می‌گویند: این امر با تدبیر و حکمت نمی‌سازد؛ پس چه دلیلى دارد؟

در پاسخ آنان باید گفت: اگر چه این بلاها گاه صالح و طالح را در بر می‌‏گیرد، اما خداوند سود هر دو را در آنها نهاده است؛ زیرا صالحان هنگامى که گرفتار می‌‏شوند، به یاد نیکی‌ها و نعمات گذشته خداوند و پروردگار خویش می‌افتند و پیشانى بر خاک می‌‏نهند و او را سپاس می‌گزارند و صبر پیشه می‌کنند. بدکاران و فاسدان نیز وقتى که گرفتار این بلاها می‌شوند، قدرى شکسته می‌‏شوند و از معصیت و فساد می‌‏پرهیزند.

اینچنین نعمت و سلامتى هم به سود هر دو گروه است: ابرار از نیکویى و صالح بودن خود شادند و مسرور و با این نعمت‌ها بر رغبت و شوق‌شان به سوى عمل صالح افزوده می‌شود و فاجران و فاسدان نیز به رأفت و مهر خداوندگارشان پى می‌‏برند و در می‌یابند که خداوند بی ‏آنکه آنان سزاوار مستحق باشند، به آنان نعمت و سلامتى عطا فرموده است؛ آنگاه این رأفت و گذشت الهى باعث می‌شود که این افراد هم نسبت به مردم رأفت ورزند و از آنان درگذرند.

ممکن است کسى بگوید: این که گفتید هنگامى است که بلاها در مال مردم بیفتد اما چه می‌‏گویید هنگامى که بلا در «جان» آنان بیفتد؛ مانند: آتش‏‌سوزى، غرق شدن، سیل و زلزله که باعث می‌شود که جانشان را از دست بدهند؟
در پاسخ گفته می‌‏شود: خداوند جلّ و علا در این هم خیر و صلاح هر دو گروه را نهاده است؛ زیرا صالحان از این سراى پیچیده در بلاها و سختی‌ها راحت می‌‏شوند [و به منزل نعمت و راحتى می‌‏رسند] فاجران و فاسدان نیز اگر بر اثر این بلاها بمیرند، از سویى باعث کاهش عذاب آخرت آنان است و از سوى دیگر باعث می‌شود که به فساد و فسق ادامه ندهند.

کوتاه سخن اینکه خالق والامرتبه، با حکمت و قدرت خود همه این امور را به سود و مصلحت همه می‌کند، چنان که اگر طوفان، درختى یا نخلى را از ریشه در آورد سازنده ماهر، آن را بر می‌دارد و در جا‌ی‌هاى فراوان به کار می‌‏گیرد. تدبیرگر و حکیم عالم نیز چنین است. اگر بلاهاى جانى و مالى فرود آید، همه را به سود و مصلحت همه مردم می‌کند.

اگر بگوید: اصلاً چرا واقع می‌‏شوند؟ در پاسخ گفته می‌شود: براى آنکه فاجران و فاسدان از سلامتى و راحتى در گناه و فسق و فجور بیشتر و گناهان افزون‌تر گرفتار نیایند و نیکوکاران نیز از تلاش و مجاهده [که لازمه آن تحمّل دشواری‌ها و ناگواری‌هاست‏] باز نمانند. غالباً این دو حالت زمانى رخ می‌نمایند که مردم در راحتى و وفور نعمت باشند و این بلاها آنان را از سقوط باز می‌دارد و به آنچه سود و مصلحت آنان در آن است آگاه می‌کند.

اگر از این بلاها در امان و راحت باشند، در طغیان و معصیت فرو می‌‏روند، چنان که مردم در آغاز چنین بودند و چنان در معصیت و فساد غرق شدند که به بلا و طوفان گرفتار شدند تا زمین از لوث آنان پاکیزه شود.

متن حدیث: وَ قَدْ یَتَعَلَّقُ هَؤُلَاءِ بِالْآفَاتِ الَّتِی تُصِیبُ النَّاسَ فَتَعُمُّ الْبَرَّ وَ الْفَاجِرَ أَوْ یُبْتَلَى بِهَا الْبَرُّ وَ یَسْلَمُ الْفَاجِرُ مِنْهَا فَقَالُوا کَیْفَ یَجُوزُ هَذَا فِی تَدْبِیرِ الْحَکِیمِ وَ مَا الْحُجَّةُ فِیهِ فَیُقَالُ لَهُمْ إِنَّ هَذِهِ الْآفَاتِ وَ إِنْ کَانَتْ تَنَالُ الصَّالِحَ وَ الطَّالِحَ جَمِیعاً فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ جَعَلَ ذَلِکَ صَلَاحاً لِلصِّنْفَیْنِ کِلَیْهِمَا أَمَّا الصَّالِحُونَ فَإِنَّ الَّذِی یُصِیبُهُمْ مِنْ هَذَا یزدهم [یَرُدُّهُمْ‏] نِعَمَ رَبِّهِمْ عِنْدَهُمْ فِی سَالِفِ أَیَّامِهِمْ فَیَحْدُوهُمْ ذَلِکَ عَلَى الشُّکْرِ وَ الصَّبْرِ وَ أَمَّا الطَّالِحُونَ فَإِنَّ مِثْلَ هَذَا إِذَا نَالَهُمْ کَسَرَ شِرَّتَهُمْ وَ رَدَعَهُمْ عَنِ الْمَعَاصِی وَ الْفَوَاحِشِ وَ کَذَلِکَ یَجْعَلُ لِمَنْ سَلِمَ مِنْهُمْ مِنَ الصِّنْفَیْنِ صَلَاحاً فِی ذَلِکَ أَمَّا الْأَبْرَارُ فَإِنَّهُمْ یَغْتَبِطُونَ بِمَا هُمْ عَلَیْهِ مِنَ الْبِرِّ وَ الصَّلَاحِ وَ یَزْدَادُونَ فِیهِ رَغْبَةً وَ بَصِیرَةً وَ أَمَّا الْفُجَّارُ فَإِنَّهُمْ یَعْرِفُونَ رَأْفَةَ رَبِّهِمْ وَ تَطَوُّلَهُ عَلَیْهِمْ بِالسَّلَامَةِ مِنْ غَیْرِ اسْتِحْقَاقٍ فَیَحُضُّهُمْ ذَلِکَ عَلَى الرَّأْفَةِ بِالنَّاسِ وَ الصَّفْحِ عَمَّنْ أَسَاءَ إِلَیْهِمْ وَ لَعَلَّ قَائِلًا یَقُولُ إِنَّ هَذِهِ الْآفَاتِ الَّتِی تُصِیبُ النَّاسَ فِی أَمْوَالِهِمْ فَمَا قَوْلُکَ فِیمَا یُبْتَلَوْنَ بِهِ فِی أَبْدَانِهِمْ فَیَکُونُ فِیهِ تَلَفُهُمْ کَمِثْلِ الْحَرَقِ وَ الْغَرَقِ وَ السَّیْلِ وَ الْخَسْفِ فَیُقَالُ لَهُ إِنَّ اللَّهَ جَعَلَ فِی هَذَا أَیْضاً صَلَاحاً لِلصِّنْفَیْنِ جَمِیعاً أَمَّا الْأَبْرَارُ فَلِمَا لَهُمْ فِی مُفَارَقَةِ هَذِهِ الدُّنْیَا مِنَ الرَّاحَة مِنْ تَکَالِیفِهَا وَ النَّجَاةِ مِنْ مَکَارِهِهَا وَ أَمَّا الْفُجَّارُ فَلِمَا لَهُمْ فِی ذَلِکَ مِنْ تَمْحِیصِ أَوْزَارِهِمْ وَ حَبْسِهِمْ عَنِ الِازْدِیَادِ مِنْهَا وَ جُمْلَةُ الْقَوْلِ أَنَّ الْخَالِقَ تَعَالَى ذِکْرُهُ بِحِکْمَتِهِ وَ قُدْرَتِهِ قَدْ یَصْرِفُ هَذِهِ الْأُمُورَ کُلَّهَا إِلَى الْخَیْرِ وَ الْمَنْفَعَةِ فَکَمَا أَنَّهُ إِذَا قَطَعَتِ الرِّیحُ شَجَرَةً أَوْ قَطَعَتْ نَخْلَةً أَخَذَهَا الصَّانِعُ الرَّفِیقُ وَ اسْتَعْمَلَهَا فِی ضُرُوبٍ مِنَ الْمَنَافِعِ فَکَذَلِکَ یَفْعَلُ الْمُدَبِّرُ الْحَکِیمُ فِی الْآفَاتِ الَّتِی تَنْزِلُ بِالنَّاسِ فِی أَبْدَانِهِمْ وَ أَمْوَالِهِمْ فَیُصَیِّرُهَا جَمِیعاً إِلَى الْخَیْرِ وَ الْمَنْفَعَةِ فَإِنْ قَالَ وَ لِمَ تَحْدُثُ عَلَى النَّاسِ قِیلَ لَهُ لِکَیْلَا یَرْکَنُوا إِلَى الْمَعَاصِی مِنْ طُولِ السَّلَامَةِ فَیُبَالِغَ الْفَاجِرُ فِی رُکُوبِ الْمَعَاصِی وَ یَفْتُرَ الصَّالِحُ عَنِ الِاجْتِهَادِ فِی الْبِرِّ فَإِنَّ هَذَیْنِ الْأَمْرَیْنِ جَمِیعاً یَغْلِبَانِ عَلَى النَّاسِ فِی حَالِ الْخَفْضِ وَ الدَّعَةِ وَ هَذِهِ الْحَوَادِثُ الَّتِی تَحْدُثُ عَلَیْهِمْ تَرْدَعُهُمْ وَ تُنَبِّهُهُمْ عَلَى مَا فِیهِ رُشْدُهُمْ فَلَوْ خُلُّوا مِنْهَا لَغَلَوْا فِی الطُّغْیَانِ وَ الْمَعْصِیَةِ کَمَا غَلَا النَّاسُ فِی أَوَّلِ الزَّمَانِ حَتَّى وَجَبَ عَلَیْهِمُ الْبَوَارُ بِالطُّوفَانِ وَ تَطْهِیرِ الْأَرْضِ مِنْهُم‏

منبع:تسنیم