اهمیت طهارت و تلاوت قرآن پیش از خواب

عقیق:ائمه معصومین علیهم‌السلام خواب را برادر مرگ معرفی کرده‌اند،‌ به این معنا که مرگ، «خواب شدید و بزرگ» معرفی شده است. در خواب انسان به سفری که رفته و اکنون – پس از بیداری - باز می‌گردد، توجهی ندارد، اما در مرگ این سفر برای او و اطرافیان روشن است. خداوند در آیه42 سوره زمر بر این حقیقت اشاره داشته،‌ می‌فرماید «اللَّهُ یَتَوَفَّى الْأَنْفُسَ حینَ مَوْتِها وَ الَّتی‏ لَمْ تَمُتْ فی‏ مَنامِها فَیُمْسِکُ الَّتی‏ قَضى‏ عَلَیْهَا الْمَوْتَ وَ یُرْسِلُ الْأُخْرى‏ إِلى‏ أَجَلٍ مُسَمًّى إِنَّ فی‏ ذلِکَ لَآیاتٍ لِقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ» یعنی  خدا روح مردم را هنگام مرگشان به تمامى باز مى‌‏ستاند، و [نیز] روحى را که در [موقع‏] خوابش نمرده است [قبض مى‏‌کند]؛ پس آن [نفسى‏] را که مرگ را بر او واجب کرده نگاه مى‌‏دارد، و آن دیگر [نَفْس‌ها] را تا هنگامى معیّن [به سوى زندگىِ دنیا] بازپس مى‏‌فرستد. قطعاً در این [امر] براى مردمى که مى‏‌اندیشند آیاتی است‏».

در خواب، علاوه بر اینکه انسان به آرامش جسم و روح دست می‌یابد،‌ گاهی در قالب رؤیاهای صادقه با حقایقی که بناست در طول روز بعد و یا حتی آینده اتفاق بیفتد مواجه می‌شود؛ از این جهت یکی از نعمت‌های خداوند محسوب می‌شود. در اهمیت آن،‌ همین بس که تقریبا‌ً انسان‌ها در شرایط عادی حدود یک سوم عمر خود را در عالم خواب سپری می‌کنند؛ لذا ضروری است با آداب و به قولی با مقدمات و مؤخرات آن آشنا شویم که از جمله آنها، «آداب پیش از خواب» است. در یک دسته‌بندی کلی، آداب پیش از خواب شامل «طهارت» و «اذکار» است.

طهارت:
اهمیت طهارت در خواب از آن روست که روح انسان توسط ملائک الهی گرفته می‌شود، لذا این طهارت یعنی احترام به ادب حضور. امیرالمؤمنین علیه‌السلام در روایتی فرمود «لَا یَنَامُ‏ الْمُسْلِمُ‏ وَ هُوَ جُنُبٌ‏ وَ لَا یَنَامُ إِلَّا عَلَى طَهُورٍ فَإِنْ لَمْ یَجِدِ الْمَاءَ فَلْیَتَیَمَّمْ بِالصَّعِیدِ فَإِنَّ رُوحَ الْمُؤْمِنِ تَرْتَفِعُ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَیَقْبَلُهَا وَ یُبَارِکُ عَلَیْهَا فَإِنْ کَانَ أَجَلُهَا قَدْ حَضَرَ جَعَلَهَا فِی صُورَةٍ حَسَنَةٍ وَ إِنْ لَمْ یَحْضُرْ أَجَلُهَا بَعَثَ بِهَا مَعَ أُمَنَائِهِ مِنَ الْمَلَائِکَةِ فَرَدَّهَا فِی جَسَدِه‏»؛ یعنی امیر‌المؤمنین علیه‌السلام فرمود «مسلمان نباید با حالت جنابت به خواب رود؛ بلکه با وضو در بستر قرار گیرد و هرگاه آب نیافت، تیمم کند؛ زیرا روح مؤمن به سوی خداوند متعال بالا می‌رود، او را می‌پذیرد و به او برکت می‌دهد. هر گاه پایان عمرش فرا رسیده باشد او را در گنج‌های رحمتش قرار می‌دهد و اگر فرا نرسیده باشد، او را با فرشتگان امین به پیکر باز می‌گردد». همچنین مسواک زدن قبل از خواب، از سنت رسول الله صلی الله علیه و آله است. 

تلاوت قرآن و ذکر:
روایات بسیار زیادی دربارۀ آیات و اذکار پیش از خواب در منابع روایی یافت می‌شود؛ از جمله روایت مشهوری که وجود دارد، توصیه‌های رسول الله (ص)  به دختر بزرگوار خویش یعنی حضرت فاطمه (س) است. در این روایت می‌خوانیم:  حضرت فاطمه (س) فرمود: یک شب آماده خواب بودم که پدرم رسول خدا بر من وارد شد و فرمود: ای فاطمه جان، نخواب، مگر این که چهار عمل را به جا آوری:
1- قرآن را ختم کنی 2- پیامبران را شفیع خود کنی 3- مؤمنین و مؤمنات را از خود راضی و خشنود کنی 4- حج واجب و عمره را بجا آوری.
حضرت این جملات را بیان فرمود و مشغول به خواندن نماز شد. صبر کردم تا نمازش پایان یافت، بی‌درنگ گفتم: ای رسول خدا (ص) مرا به چهار عمل بزرگ سفارش فرمودی که در این وقت محدود توان و فرصت انجام آنها را ندارم؟ پدرم تبسم کرد و فرمود: ای فاطمه جان، هرگاه قبل از خواب سه مرتبه سوره اخلاص «قل هو الله احد» را بخوانی، گویا قرآن را ختم کرده‌ای، و هرگاه بر من و پیامبران پیشین من درود و سلام و صلوات فرستی، همه ما شفیعان تو خواهیم بود، مانند ذکر این صلوات «اللهم صل علی محمد و آل محمد و علی جمیع الأنبیاء و المرسلین»
و هرگاه برای برادران و خواهران دینی و با ایمان خود طلب آمرزش و مغفرت کنی، همگی آنها را از خود راضی و خشنود کرده‌ای، مانند ذکر این استغفار: «اللهم اغفر للمؤمنین و المؤمنات» و هرگاه بگویی: «سبحان الله و الحمدلله، ولا اله الا الله و الله اکبر» گویا حج تمتع و حج عمره گزارده‌ای. (مسند فاطمه زهرا(س)، ص.118)

باید توجه داشت نمی‌توان اینها را اذکاری عام معرفی کرد، منتها منظور اصلی، اهمیت انجام آداب پیش از خواب است؛ حال ممکن است فرد مؤمنی پیش از خواب مبادرت به خواندن دو رکعت نماز کند و یا آیاتی از قرآن را تلاوت کند و یا به برخی اذکاری که در روایات بر آن تصریح شده، عمل کند. در هر صورت بهترین آداب، همان نماز و بهترین اذکار صلوات بر محمد و آل محمد صلوات الله علیهم است که شکی در عمومیت این آداب و اذکار در هر ساعتی از شبانه‌روز نیست. بدون شک انجام این آداب، روح انسان را از بسیاری از شیطنت‌هایی که ممکن است هنگام خوابیدن عارض او شود، مصونیت بخشد تا به این ترتیب، هنگام بیداری، با نشاط بیشتری به فعالیت‌های روزانۀ خود ادامه دهد.  

منبع:تسنیم