ملاک در مقدار مسافت شرعی، زمان است یا مکان ؟

عقیق:حجت الاسلام والمسلمین ملکی، استاد درس حوزه علمیه خراسان در ادامه سلسله نشست های پژوهشی مدرسه علمیه سعادت به تبیین «بررسی ملاک و مقیاس سفر شرعی» پرداخت و دورنمایی از مباحث تعالیم تعیین، تشخیص و تحدید مسافت شرعی را عنوان کرد.

وی با بیان این که بحث مسافت شرعی از زمان قدیم تا کنون محل گفتگوی فقها و محققین بوده است، تصریح کرد: نظریه مشهوری در این راستا در عالم فقه پدید آمده که مستحکم است اما مسافت شرعی برای سفر هشت فرسخ راه مصداق دارد و از سوی دیگر با فرض اینکه ۱۴۰۰ سال از زمان تشریع این حکم از طرف شارع مقدس می‌گذرد، بنیان‌های این نظریه از بنیان‌هایی است که می‌شود به حسب زمان تغییر کند. یعنی موضوعی که در عصر شریعت وجود داشته دارای قیود و شروطی در آن زمان بوده که به حسب زمان دچار تغییر و تحولات شده است.

استاد حوزه علمیه خراسان ادامه داد: البته ضوابطی که در باب الفاظ وجود دارد و همچنین به لحاظ عرف و تمام مبانی موجود در استنباط احکام شریعت، شکل زندگی و مسافرت‌ها، شرائط به گونه ای بوده که تا پیش از دویست سال اخیر آن حکم را اقتضا می‌کرده که مسافت شرعی مطابق با عرف در همان حدود باشد.

حجت الاسلام والمسلمین ملکی با بیان این که محققین در فقه قائلند که فقه اسلام، مطابق با زمان و مکان پاسخ‌گو بوده و اساسا انعطاف خاصی در منابع وحیانی دارد، خاطر نشان کرد: این انعطاف از سوی خود اولیاء دین، پیامبر اکرم(ص) و اهل‌بیت عصمت (علیهم السلام) و عقل مورد قبول می باشد.

وی با بیان این که البته این انعطاف به معنای تغییر اصول نیست بلکه در قالب تغییر موضوع مورد بحث قرار می‌گیرد، اظهار کرد: عده ای معتقدند موضوع سفر شرعی در زمان معصوم (ع) و بعد از آن تا حدود دوازده، سیزده قرن اینگونه بوده و حالا این موضوع تغییراتی داشته و پس بالتبع حکم هم می‌تواند عوض شود.

استاد حوزه علمیه خراسان با بیان این که همه روایات، پس از بررسی های فراوان در قالب دوازده، سیزده طائفه دسته بندی شده اند، ابراز کرد: دسته اول، روایاتی‌ هستند که بر آن مبنا معتقدند مسافت شرعی برای یک سفری که نماز شکسته و روزه افطار می‌شود، هشت فرسخ و یا دو برید است. به تعبیر دیگر روایاتی که تحدید مسافت را با مقیاس‌های متری و مسافت جغرافیایی، بر مبنای آن تعیین کرده‌اند.

حجت الاسلام والمسلمین ملکی با بیان این که طائفه دوم آن دسته روایاتی هستند که نظریه جدید را طرح و مسافت شرعی و تحدید مسافت را در مسیرة یومٍ آن هم با قید بیاض یومٍ تعریف می‌کنند، تصریح کرد: با ملاحظه این دو طایفه و مباحث پیرامون آن، به این نتیجه رسیده شد که روایات طایفه اول فرع‌ و روایات طائفه دوم اصل هستند و در این راستا می توان چنین گفت که روایات اول جایگاه اماره‌ای، توضیحی و تبیینی اما روایات طایفه دوم جایگاه اصل، مبنا، ملاک و میزان را دارند و در این راستا، ملاک در باب تحدید مسافت شرعی زمان است.

وی در نهایت از طلاب و پژوهشگران معزز خواست تا در زمینه ملاک و مقیاس سفر شرعی به تتبع بپردازند.