سنت‌های کهن عزاداری در حرم امام رضا(ع)+تصاویر

عقیق:حرم مطهر امام رضا (ع) در طول تاریخ شاهد برپایی آیین‌های مختلف عزاداری برای سید‌الشهدا (ع) است که برخی از این آیین‌ها هنوز در حرم رضوی اجرا می‌شود و به عنوان یک میراث ماندگار در تاریخ به ثبت رسیده است.

این برنامه‌ها همزمان با آغاز ماه محرم با اجرای آیین «اذن عزا» توسط خادمان آغاز می‌شود که آیین‌هایی از جمله «صلات»، «کرسی‌خوانی در حرم»، «بازار‌روی» و «خطبه‌خوانی شب عاشورا» از جمله این آیین‌ها است که هر کدام قدمتی تاریخی دارند. البته برخی از آیین‌ها هم طی سال‌های اخیر به مراسم‌های حرم اضافه شده که از جمله این آیین‌ها می‌توان به مراسم «شیر‌خوارگان حسینی» و «احلی من العسل» اشاره کرد. این آیین‌ها به جز برنامه‌های روزانه عزاداری مانند مرثیه‌سرایی‌ها و سخنرانی‌ها است.

در این گزارش قصد داریم به معرفی اجمالی این آیین‌های کهن بپردازیم که در ادامه تقدیم می‌شود.

اذن عزا و تعویض پرچم

هیأت‌های مشهد هم مانند دیگر هیأت‌های کشور چند روز مانده به آغاز ماه محرم سیاه‌پوش می‌شوند، اما شروع رسمی آیین‌ عزاداری در این شهر همزمان با تعویض پرچم گنبد منور امام رضا (ع) است که شب اول ماه محرم این اتفاق رخ می‌دهد و طی آن تعدادی از خادمان آستان ضمن تعویض پرچم سبز گنبد به پرچم سیاه در مراسمی خاص از امام رئوف برای آغاز عزاداری ماه محرم اذن می‌گیرند.

در آیین اذن عزا خادمان بارگاه امام رضا (ع) و برخی از هیأت‌های مذهبی و عموم زائران حضور دارند که قرائت صلوات خاصه، مرثیه‌سرایی ذاکران اهل بیت (ع) از جمله آیتم‌های آن است و در انتها پرچم عزای حسینی از سوی برخی خادمان به نمایندگان هیأت‌ها اعطا می‌شود.

صلات

مراسم سنتی صلات از دیگر مراسم‌هایی است که در آغاز عزاداری ماه محرم انجام می‌شود که در صبح روز اول ماه محرم برگزار و طی آن تعدادی از خادمان آستان امام رضا (ع) صبح روز اول ماه محرم پس از طلوع آفتاب در مقابل پنجره فولاد گرد هم جمع شده و پس از مرثیه‌سرایی برای سرور و سالار شهیدان به سمت گلدسته‌های حرم رفته و روی گلدسته‌ها متن خاصی را قرائت می‌کنند. این مراسم در سال‌های اخیر با گسترش حرم رضوی در ۸ گلدسته‌ واقع در صحن‌های انقلاب اسلامی، گوهرشاد، جمهوری و ایوان ولیعصر (عج) صحن جامع رضوی اجرا می‌شود.

در این مراسم که قدمتی ۳۰۰ ساله دارد، خادمان آستان قدس رضوی بخش‌هایی از شعر محتشم کاشانی معروف به «باز این چه شورش است که در خلق عالم است» را همخوانی و پس از آن ذاکران اهل بیت (ع) روی گلدسته‌های آستان به مرثیه‌سرایی می‌پردازند.

بازارروی

از جمله سنت‌های دیرین و پرشور عزاداری در مشهد سنت بازارروی است که این سنت ویژه‌ دسته‌های عزاداری است و با تشریفات خاصی وارد حرم می‌شوند و پس از عزاداری از حرم خارج می‌شوند. این کار در روز‌های تاسوعا و عاشورا اوج می‌گیرد و علت انتخاب نام بازارروی بر این سنت عزاداری آن است که هیأت‌ها از قدیم از درب بازار وارد حرم می‌شدند.

سنت‌بازارروی در سال دوبار در حرم امام رضا (ع) برگزار می‌شود که یکبار در ایام محرم و صفر و بار دیگر در ایام شهادت امام رضا (ع) هیأت‌های عزاداری از مسیری مشخص به سمت حرم حرکت می‌کنند.

کرسی‌خوانی

کرسی‌خوانی از جمله مراسم‌هایی است که به جز حرم امام رضا (ع) در بسیاری از نقاط کشور هم مشابه آن برگزار می‌شود. در این مراسم پس از ورود هیأت عزاداری به حرم، چهارپایه‌ای در میان دسته عزاداری قرار می‌دهند و یکی از مداحان پیشکسوت و خوشصدا روی آن قرار گرفته و به نوحه‌خوانی می‌پردازد. اصولاً در این برنامه مداح دمی می‌خواند و عزاداران با دمی دیگر پاسخ می‌دهند.

خطبه‌خوانی شب عاشورا

مراسم خطبه‌خوانی شب عاشورا هم یکی از مراسم‌هایی است که قدمتی بسیار دارد و از آیین‌های کهن حرم رضوی محسوب می‌شود. در این مراسم خادمان آستان امام رضا (ع) در صحن انقلاب حرم رضوی گرد هم جمع شده و در حالی که شمع به دست دارند به قرائت خطبه ویژه این شب می‌پردازند.

این مراسم دو بار در سال برگزار می‌شود که یک‌بار شب عاشورا و بار دیگر در شب شهادت امام رضا (ع) برگزار می‌شود. مراسم خطبه‌خوانی بر اساس وقف‌نامه علیشاه، حاکم وقت خراسان در ۱۱۶۰ هجری قمری آغاز شده و از آن زمان تاکنون همه ساله در شب عاشورای حسینی و شب شهادت امام رضا (ع) برگزار می شود.

در این مراسم، تولیت و خدام آستان قدس رضوی ضمن مرثیه‌سرایی و عزاداری به قرائت خطبه ویژه این شب می‌پردازند که شامل شهادت به یگانگی ذات اقدس الهی، حمد و ستایش پروردگار یکتا و درود و رحمت بر رسول اکرم (ص) و همچنین سلام و درود بر ائمه معصومین (ع)، شهدا، امام راحل و آرزوی سلامتی و طول عمر مقام معظم رهبری است، همچنین در این آیین فرارسیدن ایام عزا را به محضر امام رضا (ع) تسلیت می‌گویند.

شام غریبان

در این مراسم که در شام دهم ماه محرم و از غروب عاشورای حسینی برگزار می‌شود، جمع کثیری از خادمان، دربانان، کفشداران و... حرم رضوی درحالی که شمع به دست دارند از مسیری بیرون از حرم به راه افتاده و وارد حرم می‌شوند و در صحن انقلاب اسلامی مستقر می‌شوند.

در این مراسم، چراغ‌های حرم تا حد زیادی خاموش‌شده و شمع‌های در دستان خادمان روشنی بخش صحن است. همچنین مرثیه‌سرایی و نوحه‌خوانی از جمله برنامه‌های این آیین است.

منبع:فارس