۰۳ آذر ۱۴۰۳ ۲۲ جمادی الاول ۱۴۴۶ - ۱۷ : ۰۶
رویکرد اسلام به فعالیت‌های خیریه نامزدها در آستانه انتخابات
در روایات اسلامی تأکید شده کسی که برای جلب نظر مردم کار نیکی انجام بدهد، باید نتیجه و حاصل آن را از مردم بخواهد، نه از خدا. بلکه کسی می‌تواند خود را در انتظار پاداش الهی بداند که کار خیر و نیکوی او برای جلب رضایت خدا باشد.
عقیق:هر دوره که کشور در آستانه انتخابات قرار می‌گیرد و فعالیت‌های انتخاباتی میان کاندیداها و نامزدها آغاز می‌شود، برخی رویدادها اتفاق می‌افتد که شبهه‌ها و سؤالاتی در ذهن مردم ایجاد می‌کند. مقایسه موضوع بیعت با انتخابات رایج در کشورها یکی از این موضوعات است. در عین حال، حضور بعضی از افراد در فعالیت‌های خیرخواهانه که از ظاهر آن تلاش برای جلب توجه مردم و کسب رأی بیشتر برمی‌آید، یکی از این اتفاقات است که نیاز به تیزبینی و تشخیص بیشتر مردم و رأی‌دهندگان دارد. همان طور که شعارهای انتخاباتی نیاز به دقت و سنجش دارد، فعالیت‌های نامزدها در آستانه انتخابات نیز باید با رفتارهای گذشته کاندیدها سنجیده شود تا معیار خلوص یا ناخالصی آن تعیین شود. اما در این میان ابهام و سؤالاتی برای افراد ایجاد می‌شود که دانستن نظر اسلام در خصوص این نوع فعالیت‌ها می‌تواند پاسخ قاطع و تعیین‌کننده‌ای برای مردم باشد.
در گفت‌وگویی که با حجت‌الاسلام رضا صدر، سخنران و پژوهشگر اسلامی، انجام دادیم به بررسی رفتارها و فعالیت‌های خیرخواهانه کاندیدها در آستانه انتخابات پرداختیم. آن طور که این کارشناس دینی توضیح می‌دهد، گاهی اتفاق می‌افتد که کاندیداها برای کسب رأی بیشتر مردم در روزهای نزدیک به انتخابات به کارهای خیر اقدام می‌کنند. کار این افراد چون الهی نبوده و نیت خداپسندانه ندارد و فقط برای جلب توجه مردم انجام شده، مثل بادی است که در محیطی پر از روزنه بوزد و یا مثل خاکستری می‌ماند که باد آن را ببرد و اثری نداشته باشد. باید دقت شود که حضرت امیرالمؤمنین امام علی علیه السلام در حدیثی فرموده‌اند که: «کار را بدون هدف ریا و شهرت انجام بدهید. چون هر کس برای غیر خدای متعال کار کند، خداوند هم او را به همان غیر واگذار می‌کند.» اگر نمایندگان و نامزدهای انتخاباتی برای جلب نظر مردم کار خیر انجام بدهند، نمی‌توانند از خدای متعال درخواست پاداش داشته باشند.
مقایسه بیعت با برگزاری انتخابات
امروزه در کشور ما به عنوان یک جامعه اسلامی، برای تعیین رئیس جمهور، نماینده‌های مردم در مجلس، شورای شهر و امور دیگری انتخابات و رفراندوم برگزار می‌شود. درحالی‌که در تاریخ صدر اسلام انتخابات به این صورت نبوده، اما بیعت در آن زمان اجرا می‌شد. آیا انتخابات دوران ما با بیعت شباهتی دارد؟
انتخابات را نباید با بیعت یکی دانست. هرچند که گاهی عده‌ای این دو موضوع را یکی در نظر می‌گیرند. در حالی که این طور نیست. اساس انتخابات که در کشور ما هم انجام می‌شود و مردم فرد و یا افرادی را برای انجام کار و سمتی انتخاب می‌کنند، بر مبنای وظیفه و مسئولیت قرار دارد. یعنی مردم فردی را انتخاب می‌کنند تا وظیفه‌ای را به او محول کرده و مسئولیت انجام کاری مثل ریاست جمهوری یا نمایندگی مردم در مجلس شورای اسلامی را به او بسپارند تا کارهای مربوط به آن را انجام بدهد. به این صورت مردم با انتخاب خود، نوعی وکالت به دیگری می‌دهند و البته همان طور که انتخاب شونده مسئولیت‌هایی را بر عهده می‌گیرد، مردمی که در این انتخابات شرکت می‌کنند هم مسئولیت‌ها و وظایفی دارند.
این مطلب به آن معناست که در بیعت مسئولیتی متوجه مردم نیست؟
همین طور است. مردم در بیعت کردن با فرد، وکالتی به او واگذار نمی‌کنند بلکه تعهد اطاعت می‌دهند تا از امر و خواسته او تبعیت و پیروی کنند.
به هر حال بعضی آثار و نتایج بیعت با انتخابات یکی است.
بله، اما این شباهت‌ها به این معنی نیست که بتوانیم بیعت را با انتخابات یکی در نظر بگیریم. چون اصلاً ماهیت و اساس آن‌ها با یکدیگر تفاوت دارد.
تفاوت بیعت و انتخابات
این دو چه تفاوت‌هایی با هم دارند؟
یکی از تفاوت‌های اساسی این است که وقتی مردم با شخصی بیعت می‌کنند دیگر نمی‌توانند آن را فسخ کرده و از بین ببرند. این در حالی است که در انتخابات این موضوع صدق نمی‌کند، یعنی مردم می توانند مثلاً شخصی را برای مقام ریاست جمهوری انتخاب کنند اما وقتی متوجه شدند او به مسئولیت خود عمل نمی‌کند این انتخابات را فسخ کرده و او را از مقامش عزل کنند. این عزل در نظام جمهوری اسلامی توسط نمایندگان مردم در مجلس انجام می‌شود. همان طور که استیضاح و سؤال از رئیس جمهور و وزرا وجود دارد، که یکی از تفاوت‌های انتخابات با بیعت است.
در اینجا این سؤال مطرح می‌شود که بیعت در مورد چه کسانی اتفاق می‌افتد؟
در این مورد گاهی مردم گمان می‌کنند که باید با امام معصوم علیهم السلام بیعت کنند، در حالی که این طور نیست. می‌دانیم که ائمه اطهار علیهم السلام از سوی خدای متعال تعیین شده‌اند و بنا بر این بیعت کردن با ایشان معنایی ندارد. بلکه حتی کسانی که با آن بزرگان بیعت نکرده‌اند هم باید از آن‌ها اطاعت کنند.
چون خدای متعال اطاعت از امر آن‌ها را برای همه مردم تعیین کرده است، همان گونه که دستور داده مردم از پیغمبر خدا صلی‌الله علیه و آله اطاعت کنند. پس اگر کسی فکر کند چون با امام بیعت نکرده، می‌تواند از دستور و حکم او سرپیچی کند تصور غلطی دارد. چون اطاعت و پیروی حتی بدون بیعت برای همه انسان‌ها واجب است. در این مورد در قرآن کریم می‌فرماید که: «أَطِیعُوا اللَّهَ وَ أَطِیعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِی الْأَمْرِ مِنْكُمْ».
اعلام وفاداری مردم در بیعت
با این وجود در بعضی از آیات قرآن کریم اشاره شده که مردم با رسول خدا صلی‌الله علیه و آله بیعت کردند. چرا آن حضرت از مردم بیعت گرفتند؟
درست است که نبی مکرم اسلام صلی‌الله علیه و آله در بعضی از موارد از مردم بیعت گرفتند، اما این بیعت به ای مفهوم بوده که مردم نسبت به آن حضرت اعلام وفاداری کنند. معنای چنین بیعت گرفتن این نیست که اگر مردم بیعت نمی‌کردند، می‌توانستند و یا اجازه داشتند که از امر ایشان سرپیچی کنند.
به عنوان مثال وقتی رسول خدا صلی‌الله علیه و آله از مردم مکه بیعت گرفتند، می‌خواستند زمینه‌ای را ایجاد کنند تا با آن‌ها در ارتباط بوده و آن‌ها فرصت اعلام وفاداری پیدا کنند. ایجاد چنین موقعیتی مانند ایجاد فرصتی است تا شعور و درک مردم بالا رفته و اتحاد میان مسلمانان شکل بگیرد و وحدت رویه داشته باشند و آن را اعلام کنند. مانند این، بیعتی است که مردم با حضرت امیرالمؤمنین امام علی علیه السلام و یا با امام حسن علیه السلام انجام دادند که معنای تأکید بر وفاداری داشته، نه اینکه مردم در صورت بیعت از آن بزرگان اطاعت کنند و اگر نکنند، اجازه سرپیچی داشته باشند.
داشتن انگیزه الهی، شرط قبولی اعمال است
نکته دیگری که به انتخابات مربوط است، موضوع فعالیت‌های انتخاباتی کاندیداها و نامزدهایی نمایندگی است. گاهی افرادی در آستانه انتخابات به بعضی فعالیت‌های خیریه اقدام می‌کنند و این شائبه و ابهام برای مردم به وجود می‌آید که کارهای خیریه را به منظور جلب نظر عمومی و کسب رأی بیشتر انجام می‌دهند. سؤال این است که در فعالیت‌های انسان دوستانه و کارهای خیر نامزدهای انتخاباتی از منظر اسلامی چه حکمی دارد؟
حضور در کارهای خیریه موضوعی است که در اسلام به شدت بر آن تأکید شده است. در این مورد هیچ شک و شبهه‌ای وجود ندارد. اما باید دقت شود که کار خیر ما با انگیزه الهی باشد و رضای خدا را در نظر داشته باشیم. در روایات اسلامی بارها تأکید شده کسی که برای جلب نظر مردم کار نیکی انجام بدهد، باید نتیجه و حاصل آن را از همان مردم بخواهد نه از خدا. بلکه کسی می‌تواند خود را در انتظار پاداش الهی بداند که کار خیر و نیکوی او برای جلب رضایت خدا باشد، نه مردم.
خدای متعال در قرآن کریم می‌فرماید: «مَثَلُ الَّذِینَ كَفَرُوا بِرَبِّهِمْ أَعْمالُهُمْ كَرَمادٍ اشْتَدَّتْ بِهِ الرِّیحُ فِی یَوْمٍ عاصِفٍ» بعضی از مفسرین قرآن این آیه را این طور معنا و تفسیر کرده‌اند که انسان کافر به ازای کارهای خیر و نیکویی که انجام می‌دهد مثل صدقه دادن و یا کمک به نیازمندان، پاداشی از طرف خدا ندارد. اما بعضی از مفسران هم ابراز عقیده کرده‌اند که حتی اگر کسی کار خیری با نیت انسان دوستانه انجام بدهد، چه هدف و منظور او خدا باشد یا نه، در حقیقت برای خدا کار کرده است. پس خدا به او پاداش می‌دهد. البته ممکن است پاداش او در این دنیا به او داده شود و اجر آخرتی نداشته باشد. شاید هم خدای علیم به او پاداش اخروی هم بدهد.
تلاش برای جلب توجه از سوی کاندیدها
با این توضیحات، آیا کارهای خیر کاندیداها در آستانه انتخابات و به منظور جلب توجه مردم پاداش الهی دارد؟
در این مورد نمی‌توان قطعی نظر داد. گاهی اتفاق می‌افتد که کاندیداها برای کسب رأی بیشتر مردم در روزهای نزدیک به انتخابات به کارهای خیر اقدام می‌کنند. کار این افراد چون الهی نبوده و نیت خداپسندانه ندارد و فقط برای جلب توجه مردم انجام شده، مثل بادی است که در محیطی پر از روزنه بوزد و یا مثل خاکستری می‌ماند که باد آن را ببرد و اثری نداشته باشد.
باید دقت شود که حضرت امیرالمؤمنین امام علی علیه السلام در حدیثی فرموده‌اند که: «کار را بدون هدف ریا و شهرت انجام بدهید. چون هر کس برای غیر خدای متعال کار کند، خداوند هم او را به همان غیر واگذار می‌کند.» اگر نمایندگان و نامزدهای انتخاباتی برای جلب نظر مردم کار خیر انجام بدهند، نمی‌توانند از خدای متعال درخواست پاداش داشته باشند.
منبع:تسنیم
گزارش خطا
