چگونه حضرت فاطمه واسطه فیض الهی است؟

عقیق:حضرت صدیقه کبرا سلام‌الله علیها الگوی برجسته و شاخصی برای زنان و مردان در همه تاریخ و جغرافیای جهان است؛ الگویی که تأسی به آن نه‌تنها آثار رنج و زحمت را از زندگی‌ها بیرون می‌برد، بلکه منشأ خیرات و برکات زیادی برای زندگی فردی و اجتماعی ما خواهد بود. در این میان، الگو بودن آن حضرت نکته‌ای نیست که تنها شیعیان به آن اذعان داشته باشند، بلکه وقتی منابع تاریخی و روایی را بررسی می‌کنیم با نمونه‌های بسیاری مواجه می‌شویم که حتی علمای غیر شیعی اعم از دانشمندان اهل سنت و حتی بزرگان مسیحیت و سایر ادیان به آن اشاره کرده‌اند.

در گفت‌وگویی که با آیت‌الله محمدباقر تحریری، استاد حوزه و پژوهشگر دینی، انجام دادیم به بررسی زوایایی از زندگی حضرت فاطمه زهرا سلام‌الله علیها پرداختیم. آن طور که کارشناس اسلامی شرح می‌دهد، وقتی می‌خواهیم صفات و ویژگی‌های حضرت زهرا سلام‌الله علیها را بشماریم و آن‌ها را بررسی کنیم، نمی‌توانیم همه جوانب امر را بازگو کنیم. چون خصلت‌های نیکوی ایشان تمام نشدنی است. درباره لقب «ام ابیها» هم همین طور است. یعنی واقعاً شخصیت بزرگوار و کاملی مانند پیغمبر اکرم صلی‌الله علیه و آله باید تعریف کند و بگوید چطور به دختر خود چنین لقبی داده است. اما به هر حال در میان روایت‌ها و احادیث معتبری که در اختیار داریم می‌توانیم به گوشه‌هایی از رفتارهای محبت‌آمیز حضرت زهرا سلام‌الله علیها نسبت به نبی مکرم اسلام پی ببریم. جالب این است که حتی برادران اهل سنت ما هم به خصلت‌های بی‌نظیر حضرت فاطمه سلام‌الله علیها رجوع کرده‌اند و ایشان را الگوی خود قرار داده‌اند.

نقش‌های الگویی حضرت زهرا (س)

بارها گفته و شنیده‌ایم که حضرت فاطمه زهرا سلام‌الله علیها الگوی کاملی برای زنان و مردان هستند. در این میان، مهم‌ترین و تأثیرگذارترین خصلت آن بانوی مکرم که می‌تواند سرمشقی برای زندگی امروزی ما باشد، چیست؟

اگر بخواهیم در میان نکات الگویی و سرمشق بودن حضرت زهرا سلام‌الله علیها جست‌وجو کنیم تا از میان آن‌ها بهترین و اثرگذارترین را پیدا کنیم، موفق نمی‌شویم. چون آن حضرت در هر مرحله از زندگی خود به نوعی رفتار می‌کردند. گاهی در نقش دختر کاملی برای پدر خود حاضر بودند و نقش فرزندی را به نحوی ادا می‌کردند که پیغمبر اسلام صلی‌الله علیه و آله به ایشان لقب «ام ابیها» را دادند. یعنی فرزندی که از شدت دلسوزی و وفاداری و مهربانی نسبت به پدر خود، مانند مادر پدر است.

زمانی در نقش همسری برای حضرت امیرالمؤمنین امام علی علیه السلام بودند. آن هم همسری کامل، دلسوز، وفادار، مؤمن و دارای جمیع خصلت‌های نیکو و پسندیده‌ای که در زندگی اسلامی باید مورد توجه قرار بگیرد.

از سوی دیگر گاهی در نقش مادری ظاهر می‌شدند و نمونه کامل از مادری هستند که می‌توانند فرزندان خود را به بهترین وجه ممکن تربیت کند. چه فرزندان پسر و چه فرزندان دختر خود را. به طوری که هر کدام از آن‌ها بهترین و کامل‌ترین انسان‌های روی زمین هستند و خود، سرمشقی برای مردم تاریخ شده‌اند.

در یک دوره‌ای هم حامی امامت بودند. ایشان به نحوی از امام زمان خود، که اتفاقاً همسر ایشان بودند، دفاع کردند که مردان آن روزگار و بلکه همه تاریخ باید دفاع از امام زمان را از آن بانوی مکرم یاد بگیرند. گاهی با سخنرانی و خطابه کار را پیش می‌بردند و نمونه آن خطبه جامع و پندآموز فدکیه است. در شرایطی هم جان خود و فرزندی که باردار بودند را برای دفاع از حق و دفاع از امام به خطر انداختند تا جایی که این فداکاری و ایثار منجر به شهادت ایشان و فرزندشان شد.

احترام و تجلیل نبی مکرم اسلام از حضرت فاطمه (س)

به لقب «ام ابیها» اشاره کردید که نبی مکرم اسلام به حضرت زهرا سلام‌الله علیها داده بودند. این لقب چه معنایی با خود دارد؟ آیا واقعاً رفتار آن بانوی گرامی برای پدر خود به مثابه رفتار مادر برای فرزندش بود؟

دقت کنید که وقتی می‌خواهیم صفات و ویژگی‌های حضرت زهرا سلام‌الله علیها را بشماریم و آن‌ها را بررسی کنیم، نمی‌توانیم همه جوانب امر را بازگو کنیم. چون خصلت‌های نیکوی ایشان تمام نشدنی است. درباره لقب «ام ابیها» هم همین طور است. یعنی واقعاً شخصیت بزرگوار و کاملی مانند پیغمبر اکرم صلی‌الله علیه و آله باید تعریف کند و بگوید چطور به دختر خود چنین لقبی داده است.

اما به هر حال در میان روایت‌ها و احادیث معتبری که در اختیار داریم می‌توانیم به گوشه‌هایی از رفتارهای محبت‌آمیز حضرت زهرا سلام‌الله علیها نسبت به نبی مکرم اسلام پی ببریم. جالب این است که حتی برادران اهل سنت ما هم به خصلت‌های بی‌نظیر حضرت فاطمه سلام‌الله علیها رجوع کرده‌اند و ایشان را الگوی خود قرار داده‌اند. حتی علمای اهل سنت در منابع تاریخی خود به این ویژگی‌های مهم اشاره کرده‌اند.

بررسی روایت معتبری در اسناد اهل تسنن

نمونه‌ای از آن، روایتی است که ابن اثیر جزری در کتاب جامع الاصول به آن اشاره کرده است. او نوشته است که هر زمانی که حضرت زهرا سلام‌الله علیها به سوی پیغمبر اسلام صلی‌الله علیه و آله می‌رفت، آن حضرت با شتاب به استقبال دختر خود می‌رفتند.

وقتی به این روایت دقت کنید چند نکته مهم را در آن مشاهده می‌کنید. اول این است که عبارت «هر زمانی» را استفاده کرده است و این موضوع به این مفهوم است که چه حضرت زهرا سلام‌الله علیها در سن خردسالی بودند و چه در دوران بزرگ‌سالی ایشان، همیشه نبی مکرم اسلام صلی‌الله علیه و آله چنین واکنشی نسبت به ورود ایشان داشته‌اند. در عین حال چه یک بار در روز و چه چند بار در روز به سمت آن حضرت می آمدند، نبی مکرم اسلام هر بار این گونه با دختر گرامی خود رفتار می‌کردند.

مشخص است که این نه تنها به جهت احساسات پدری بوده بلکه به جهت عظمت مقام و علو درجه آن شفیعه روز جزا بوده که رسول اکرم به آن علم و آگاهی داشته‌اند. درواقع پیامبر صلی‌الله علیه و آله درخت بلند رسالت بوده و صدیقه کبرا سلام‌الله علیها ثمره آن هشتند.

از طرف دیگر عنوان شده است که رسول خدا صلی‌الله علیه و آله با شتاب به استقبال حضرت زهرا سلام‌الله علیها می رفتند. به این معنا که از جای خود بلند می‌شدند، چند قدمی حرکت کرده و جلو می رفتند تا از ایشان استقبال کنند. دقت کنید که این نوع رفتار نهایت ادب و احترام و تجلیل از شخصیت حضرت فاطمه زهرا سلام‌الله علیها است که پیغمبر خدا صلی‌الله علیه و آله با ایشان داشته‌اند.

ارتباط حضرت زهرا (س) با عالم غیب

در عین حال در بعضی از منابع روایی مستند هم اشاره شده که حضرت فاطمه زهرا سلام‌الله علیها با عالم غیب که بر مردم عادی پوشیده است، در ارتباط بوده‌اند. آیا چنین مطلبی صحت دارد؟

یکی از لقب‌هایی که به حضرت صدیقه کبرا سلام‌الله علیها داده شده، لقب محدثه است که به این معنا اشاره دارد که این بانوی ارجمند احادیثی را در ارتباط با عالم الهی دریافت می‌کردند. چون محدثه در اصطلاح به شخصیتی گفته می‌شود که با او از عالم غیب گفت‌وگو می شود. عبارت ساده و قابل درک آن، کسی است که به عالم غیب متصل باشد.

در قرآن کریم تعبیری راجع به حضرت مریم سلام‌الله علیها عنوان شده است که خدای متعال می‌فرماید: «یَا مَرْیَمُ اقْنُتِی لِرَبِّکِ وَاسْجُدِی وَارْکَعِی مَعَ الرَّاکِعِین.» شبیه همین عبارت در مورد حضرت فاطمه زهرا سلام‌الله علیها عنوان شده است.

از طرف دیگر به این موضوع هم باید نظر شود که مصحف حضرت صدیقه طاهره سلام‌الله علیها که هیچ نوع شک و شبهه‌ای در مورد آن وجود ندارد، از طریق حضرت جبرئیل علیه السلام برای ایشان آورده شده است. چنانکه این صحیفه یکی از اسرار مربوط به ائمه اطهار علیهم السلام است. در عین حال حدیث شریف کساء که حضرت زهرا سلام‌الله علیها آن را نقل فرموده‌اند، سند دیگری است که محدثه بودن ایشان و ارتباط با عالم الهی را تائید می‌کند.

چگونگی الگو بودن حضرت زهرا (س) برای همه مردم

برخی نویسندگان حضرت زهرا سلام‌الله علیها را الگویی برای زنان معرفی کرده‌اند. آیا این نوع تعبیر درست است؟ و چطور می شود که ایشان الگوی مردان بزرگ هم هستند؟

در حدیثی از سوی حضرت صاحب الزمان عجل الله تعالی فرجه الشریف می‌خوانیم که: «حضرت فاطمه زهرا سلام‌الله علیها الگوی کاملی برای من هستند.» دقت کنید که شخصیت کامل و جامع حضرت بقیه الله الاعظم ارواحنا له الفداء این تعبیر را در مورد حضرت فاطمه زهرا سلام‌الله علیها به کار برده‌اند. وقتی ایشان از بانوی مکرم اسلام الگو می‌گیرند، جای بحث و شکی باقی نمی‌ماند که همه مردان و زنان مؤمن ایشان را الگو و سرمشق خود قرار بدهند.

به این صورت درست نیست که دامنه الگوی بودن حضرت صدیقه طاهره سلام‌الله علیها را کوچک کنیم و بگوییم که تنها زنان می‌توانند از ایشان الگو بگیرند. همان طور که اشاره کردیم فداکاری، ایثار و دفاع ایشان از امام زمان خود نمونه‌ای است که مردان در هر دوره از تاریخ و حتی مردان روزگار ما هم باید از این الگو پیروی کنند. چنانکه دفاع از امام موضوعی نیست که به دوره زمانی خاصی محدود باشد یا تنها به قشر خاصی از زنان یا مردان مربوط شود. بلکه همه زنان و مردان در همه تاریخ و در هر جایی که باشند باید به آن پایبند و متعهد باشند.

شأن و منزلت حضرت زهرا سلام‌الله علیها، جایگاه رفیعی است که از درک ما فراتر رفته است. البته ما می‌توانیم از این فضیلت‌ها استفاده کنیم و تا حدی که می توانیم خودمان را شبیه ایشان کرده و مانند آن بزرگوار زندگی کنیم. هرچند که برخی از این فضایل تنها به ائمه اطهار علیهم السلام مربوط است ولی بعضی دیگر از خصلت‌های شایسته ایشان قابل اقتباس برای ما هم هست. گاهی اوقات خودمان و نفسمان را با حضرت زهرا سلام‌الله علیها محک بزنیم. از خودمان بپرسیم آن حضرت العیاذ بالله در زندگی غیبت می‌کردند؟ ما ادعا داریم که شیعه حضرت فاطمه هستیم ولی مگر جز صبر و حلم از او نقل شده؟ آن حضرت هرگز پرخاش نمی‌کرد. اما در خانه بعضی از ما شیعیان روند خشونت و عصبانی شدن چقدر بالاست آن هم برای مسائل جزئی و کم‌اهمیت.

واسطه فیض الهی به عالم

دسته دیگری از روایت‌هایی که به زندگی حضرت فاطمه زهرا سلام‌الله علیها اشاره دارند، به این نکته پرداخته‌اند که وجود مبارک ایشان واسطه‌ای است که به جهان آفرینش فیض الهی را می‌رساند. منظور از واسطه بودن آن حضرت جهت فیض بخشی به عالم چیست؟

ما، انسان‌ها، هر جایی که باشیم سر سفره حضرت زهرا سلام‌الله علیها نشسته‌ایم. اگر به این نکته مهم توجه داشته باشیم، سبک زندگی ما تغییر می‌کند. آن موقع است که زندگی انسانی داریم و بندگی ما شبیه به بندگی مورد رضای خدای متعال می شود. در این صورت است که اگر درک مفهوم بندگی را داشته باشیم و رندگی اسلامی داشته باشیم، اگر لایق باشیم دست ما را هم می‌گیرند و حقایق عالم را نشان می‌دهند.

آن طور که آیت‌الله سیدمحمد هاشمی در مورد وجود مقدس حضرت صدیقه کبرا سلام‌الله علیها شعری گفته است، به این موضوع اشاره کرده که ما بر سر سفره آن بانوی مکرم نشسته ایم. گویا خود آن حضرت این نکته را به آن عالم مجتهد نشان داده تا حقیقت را درک کند. یکی از مجتهدین گفته که حضرت صدیقه طاهره سلام‌الله علیها روح زندگی است؛ زندگی‌ای که اگر لطافت عناصرش نبود ارواح و صورت‌ها به هم نمی‌پیوستند.

شهادت را به وفات تعبیر نکنیم

گاهی تعبیر وفات به‌جای شهادت برای حضرت زهرا سلام‌الله علیها استفاده می شود. کدام‌یک صحیح است؟

وقتی می‌گویند «وفات»، من به عنوان یک شیعه ناراحت می‌شوم. چرا اسم شهادت را وفات بگذاریم؟ در زیارت‌نامه صدیقه کبرا سلام‌الله علیها می‌خوانیم: «السلام علیک ایتها الصدیقه الشهیده». شهادت آن حضرت بر اثر ضربه وارده و تألمات روحی پس از درگذشت پیامبر صلی‌الله علیه و آله بوده. امام صادق علیه السلام فرموده: «کسانی که در تاریخ بسیار گریه می‌کردند پنج نفرند: آدم، یعقوب، یوسف، یحیى و فاطمه (علیهم السلام)». حضرت آدم علیه السلام آن‌قدر در غم بهشت گریه کرد تا اینکه بر گونه‌هایش آثاری همچون نهر به وجود آمد. حضرت یعقوب علیه السلام چنان در غم حضرت یوسف علیه السلام گریه کرد تا اینکه کور شد و یوسف آن‌قدر در غم یعقوب گریه کرد که زندانیان از شدت گریه او کلافه شدند و گفتند یا شب گریه کن و در روز ساکت باش یا در شب ساکت باش و در روز گریه کن. حضرت فاطمه سلام‌الله علیها بر دوری و جدایی پدرش چنان گریه کرد که مردم شهر او را ملامت کردند. پس به قبرستان بقیع می رفت و در آنجا گریه می‌کرد.

انسان هر وقت این حدیث را می‌خواند حقیقتاً قلب فشرده می شود. حضرت زهرا سلام‌الله علیها در جوانی آن‌قدر گریه کرده بود که در کنار این چهار نفر قرار گرفت. مصائبی که بر وجود مبارک آن حضرت در مدت کوتاه پس از مرگ پیامبر صلی‌الله علیه و آله وارد شد دلیلی بر به شهادت رسیدن آن حضرت است.

منبع:تسنیم