عقیق:فارسف جلسه رونمایی از کتاب «اصول و مبادی فقه حکومتی» اثر حجت‌الاسلام ذبیح‌الله نعیمیان روز گذشته (شنبه ۹ آذر ماه) در مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) و در جمع اعضاء «هم‌اندیشی فقه حکومتی» برگزار شد.
هفت پیش‌فرض تحقق فقه حکومتی
در این نشست آیت‌الله عباس کعبی عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم با اشاره به هفت پیش‌فرض تحقق فقه حکومتی بیان داشت: در این راستا پیش‌فرض‌های وجوب حاکمیت دینی؛ وجود حاکم برای اقامه شرع الله و تحقق اهداف دین؛ وجود دولت در حکومت دینی؛ تدوین سیاسات شرعی؛ تشخیص مصالح و مفاسد؛ حکم حکومتی و وجود اهداف عالیه در منظومه معارف اسلام قابل تبیین و تحلیل است.
تحقق زمینه‌های فقه حکومتی همزاد با گفتمان انقلاب اسلامی است
وی با بیان رویکردهای مختلفی از فقهای شیعه نسبت با حکومت‌های جائر، از ابتدای غیبت کبری تا انقلاب اسلامی افزود: رویکرد اعتزال مطلق، رویکرد تعامل نسبی، رویکرد تعامل مطلق، رویکرد تشکیل دولت در دولت، رویکرد تشکیل عنوان مرجعیت عامه از جمله رویکردهای علمای شیعه در این زمینه است. البته تحقق زمینه‌های فقه حکومتی همزاد با گفتمان نهضت انقلاب اسلامی ایران است.
۳ تفاوت فقه سنتی و فقه حکومتی
آیت‌الله کعبی با بر شمردن نمونه‌های محقق شده فقه حکومتی توسط امام خمینی (ره) در تدریس نظری دروس ولایت فقیه، اجرا و تشکیل نظام اسلامی، تدوین قانون اساسی و اداره حکومت اسلامی، خاطرنشان کرد: تفاوت فقه سنتی و فقه حکومتی در ۳ مورد است. نخست اینکه فقه حکومتی تحقق اهداف اسلام در بستر حکومت بوده و فقه سنتی در رتبه تنجیز و تعذیر شرعی است، دوم اینکه تشخیص مصالح و مفاسد در فقه حکومتی توسط ولی امر جامعه و در مرحله فعلیت است، اما در فقه سنتی «مصالح و مفاسد» در مرحله مبادی حکم شرعی قرار داشته و آنجایی هم که به عنوان متعلق حکم شرعی در فقه سنتی آمده است در فرض حکومت جائر است.
چرایی تأکید رهبر انقلاب در تدریس فقه حکومتی در سطوح عالی حوزه
وی ادامه داد: سومین تفاوت نیز این است که در فقه سنتی، «سیاسات» تدابیری است که فقیه صرفاً برای تعیین تکلیف افراد نه برای اداره حکومت و تعیین تکالیف جامعه مشخصمی‌کند. مرحوم امام (ره) و رهبری (حفظه الله) می‌خواهند فقه حکومتی در بستر فقه سنتی و حفظ اصالت‌ها رشد کند. بنابراین تأکید داشتند کسانی فقه حکومتی را در حوزه‌ها تدریس کنند که کرسی درس خارج داشته باشند، زیرا نباید مباحث فقه حکومتی را مبتذل، ضعیف و بدون پایه در حوزه‌ها معرفی کرد.
ویژگی آثار فقهی رهبر انقلاب
عضو خبرگان رهبری اظهار داشت: دروس خارج و آثار فقهی رهبر معظم انقلاب با رویکردی صددرصد «جواهری» و در عین حال با فرض «استقرار حکومت دینی» است. همچنین برای حداکثری‌تر شدن و کارآمدی بیش از پیش فقه در جامعه نیازمند تدوین فلسفه علوم انسانی اسلامی، تنظیم نظامات اسلامی بر پایه کتاب و سنت، برجسته‌سازی مسائل «اصول فقه» با رویکرد حکومت، قاعده‌سازی فقهی متناسب با رویکرد جدید و تدویب و باب‌بندی جدید ساختار منابع فقهی هستیم.
چگونه نظام امامت به نظام خلافت تبدیل شد
وی گفت: بعد از رحلت رسول اسلام (ص) و در دوران خلفا اگرچه اولویت‌های نظام خلافت عوض شده بود و اجتهادهایی در مقابل نص صورت گرفته بود. اما کسی منکر نمی‌شد که دین باید توسط حکومت اجرا شود و حتی گسترش پیدا کند. در دوران خلافت خلفا یکی از اضلاع مهم فقه حکومت تلاش شد به حاشیه برده شود و آن امامت الهی بود که متأسفانه نظام امامت به نظام خلافت تبدیل شد.
آیت‌الله کعبی بیان داشت: ما به جای اینکه تدابیر عالیه ائمه (ع) و رهبری الهی را مانند دوران رسول خدا (ص) برای اجرایی کردن دین در حکومت داشته باشیم، در جامعه یک رویکرد سکولاریسم پیدا شد. نظام اسلامی و خلفا با اجتهاد در مقابل نص از اهداف عالیه اسلام که امام مسئول اجرا آن بود، زاویه گرفته بودند. البته ائمه (ع) هم در دوران خلفا نقش داشتند، ولی نقش آن‌ها نقش مشورتی بود نه حاکمیتی؛ پس کار به جایی رسید که نظام ولایت به به نظام خلافت کشیده شد.
۲ کتاب خاص درباره دیدگاه حکومتی اسلام
وی افزود: در دوران بنی امیه و بنی عباس تلاش عمده ائمه (ع) صرف شد تا حقایق دین حتی المقدور بیان شود و تلاش کردند تا مردم را آشنا کنند که در اسلام هم حکومتی است که با این حکومت فعلی مغایر است و باید برای تحقق آن مبارزه کرد. در این رابطه ۲کتاب ارزشمند «انسان ۲۵۰ ساله» اثر رهبر معظم انقلاب و کتاب «اهل بیت (ع)؛ تنوع ادوار و وحدت هدف» اثر مرحوم شهید صدر (ره) به تفصیل به این مسأله پرداخته است.
چرا شیخ فضل‌الله نوری در برابر مشروطه ایستاد؟
عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم تصریح کرد: در دوران مشروطه، فقهای بزرگوار ما مأیوس بودند که در رأس حکومت قرار بگیرند. حتی کتاب تنبیه الامه وتنزیه المله مرحوم نائینی (ره) به این اصل نوشته نشده است که قرار است فقها حکومت تشکیل بدهند. در این زمان عده‌ای بر پایه تحقق عدل به دنبال مطالبه عدالتخوانه بودند و زمانی که مرحوم شیخ فضل الله نوری فهمید این مشروطه‌خواهی فریب و غیر شرعی است، در مقابل مشروطه موضع جدی گرفت.
وی ادامه داد: در مقابل ایشان، مرحوم نائینی به دنبال پاسخگویی سؤالات تئوریک اسلام بود و چون در آن زمان، اسلام در موضع تهمت عقب‌ماندگی در مقابل غرب قرار گرفته بود. وی درصدد اثبات و معرفی ظرفیت‌های پیشرفت اسلام بود و معتقد بود در عمل وقتی فقها نمی‌توانند در رأس حکومت قرار گیرند، به میزانی که توانایی وجود دارد تا از منکرات جامعه و حکومت کاسته شود عقلاً و شرعاً باید از این مسأله فروگذار نباشند. با طرح مسأله مشروطه وقتی پادشاهی مطلقه به پادشاهی مقیده تقیید می‌خورد، در واقع ظلم و جور پادشاهی فاسد کاسته خواهد شد.
نظر شهید صدر درباره اندیشه سیاسی امام (ره)
آیت‌الله کعبی ابراز داشت: دوران مشروطه نیز دوران تشکیل حکومت و خیز برداشتن علما بر اساس ولایت فقیه برای رأس حکومت قرار گرفتن نبوده و حتی در ذهنشان هم نبوده است. در ادامه خاطره ای از زبان مرحوم استاد ما حضرت آیت‌الله سیدمحمود هاشمی شاهرودی زمانی که در درس ولایت فقیه حضرت امام (ره) شرکت می‌کردند خدمتتان نقل می‌کنم؛ ایشان در زمانی که درس ولایت فقیه مرحوم امام (ره) بلافاصله تایپ می‌شد، مصرّ بودند که درس‌ها را شخصاً تقریر کنند و بنویسند و ظاهراً بعد از گذشت چند جلسه تقریرات را به رویت شهید صدر (ره) رسانده بودند.
وی افزود: مرحوم شهید صدر نیز بعد از رویت این تقریرات به ایشان توصیه کرده بودند که حتماً این درس را ادامه دهند. زیرا این مباحث فرق می‌کند با ولایت فقیهی که تا کنون در فقه مطرح می‌شده، زیرا این ولایت فقیه در چارچوب حکومت جائر بوده است. اما این ولایت فقیهی است که از آن تأسیس و تشکیل حکومت فهمیده می‌شود. بنابراین باید گفت امام راحل (ره) پیشتاز تدریس ولایت فقیه با رویکرد تشکیل نظام اسلامی است.
منبع:فارس
