شعر آیینی، شعر موضع‌‌مند است

عقیق:میلاد عرفان‌پور درباره شعرآئینی و موضع‌مند بودن آن اظهار داشت: شعر آیینی، شعری است که موضع اهل‌بیت (ع) را داشته باشد و از گفتمان اسلامی سرچشمه بگیرد و می‌تواند دربردارنده موضوعات مختلف سیاسی، اجتماعی، اخلاقی و یا مناجات باشد. این تعریف، جامع‌تر و کامل‌تر است اما هنوز چندان جانیفتاده است و اتفاقا مورد نظر استاد محمدعلی مجاهدی که اصطلاح شعر آیینی را وضع کرده هم هست. در واقع معنای جامع‌تری از مدح و مرثیه است و در این تعریف، شعر آیینی مترادف با معنای شعر انقلاب اسلامی است چون شعر انقلاب اسلامی هم، شعر اسلام ناب و اهل‌بیت (ع) است.

این شاعر آیینی در پاسخ به این پرسش که آیا می‌توان هر شعر آیینی را هم شعر متعهد دانست بیان کرد: اگر مطابق با تعریفی که از شعر آیینی شد نگاه کنیم می‌توان گفت که هر شعر آیینی، شعر متعهد هم هست چون شعر آیینی، در تمام موضوعات موضع‌مند است و موضع اهل‌بیت (ع) را دارد.

وی دراین باره افزود: اگر چه مدح و مرثیه موضوعات بسیار ارزشمندی هستند، اما اگر شعر آیینی را منحصر به مدح و مرثیه بدانیم و آن را از حماسه و موضع‌گیری‌های سیاسی و اجتماعی جدا کنیم، خلاف دیدگاه اهل بیت (ع) است و شاید این شاعر را از تعهد دور کند.

این شاعر برنده سرو زرین جشنواره بین‌المللی شعر فجر در سال ۱۳۸۶، در ادامه در خصوص شعر آیینی گفت: پیشینه این گونه شعر، به صدر اسلام برمی‌گردد. شعرهایی که شاعران صدر اسلام گفته‌اند و در زمان ائمه معصومین (ع) هم ادامه پیدا کرده و به عصرحاضر می‌رسد. اما خود لفظ شعر آیینی، حدود چهل، پنجاه سال قدمت دارد که چندان ضروری هم نبوده و می‌توانستیم آن را به‌کار نبریم.

وی تصریح کرد: هر شاعری که در فضای دینی و شیعی شعر گفته است، مطابق با تعریف شعر دینی و آیینی است.

این شاعر مطرح انقلاب در ادامه با اشاره به رشد کمی شعر آیینی نسبت به گذشته بیان کرد: شعر اهل بیت (ع) بعد از انقلاب به شکوفایی رسید و شاعران زیادی در این حوزه قلم می‌زنند. از حیث کیفی هم شعرهای خوب بسیاری خوانده و شنیده ایم. به عنوان مثال، قبل از انقلاب، در خیلی از موضوعات مدح و مرثیه، آثاری نداشتیم یا خیلی کم داشتیم اما بعد از انقلاب، شاهد وفور سرودن آثار هستیم، اما هنوز در حوزه کیفیت از قله‌هایی که اهدافمان است دوریم. درحوزه شعر آیینی و اهل بیت هم مسیر خوبی را آمده‌ایم و شاعران بسیاری تربیت کرده‌ایم و شعرهای بسیاری داریم، اما تا قله رسیدن فاصله داریم.

این شاعر برنده جایزه ادبی قیصر امین‌پور در سال ۱۳۸۶، در ادامه مهمترین خلاء شعر آیینی را دوری از محتوا و اندیشه و اُنس و مطالعاتی که شاعران باید در حوزه اهل بیت داشته باشند عنوان کرد و گفت: این دوری بیشتر به خاطر تکیه شاعران بر توان فنی و تسلط بر کلام و فنون ادبی است و اُنسی که باید با ذوات مقدس اهل بیت داشته باشند گاهی مغفول مانده است. اگراین اُنس و مطالعه روی تاریخ و سیره اهل بیت و زندگی و دیدگاه‌شان صورت نگیرد، با شعرهایی روبه‌روییم که شکل و شمایل خوبی دارند، اما آنچنان که باید و شاید تأثیرگذار نیستند و محتوای لازم را ندارند.

مدیر مرکز موسیقی حوزه هنری با اشاره به وجود برخی اشکالات دراین خصوص تصریح کرد: البته شعرهای خوبی داریم که از نظر فکری قابل تأمل هستند، اما تعدادشان نسبت به کل شعرهایی که در این حوزه سروده می‌شوند بالا نیست. وقتی که فراوانی شعر آیینی را شاهد هستیم؛ اگر با تعداد کمی از شعرها و شاعرانی مواجه شویم که کمتر اهل تأمل و اندیشه و فکر هستند، طبیعی است.

وی دراین باره ادامه داد: البته در همه حوزه‌ها هم شاهد این کاستی هستیم. به عنوان مثال در حوزه سینما هم آثاری که پشتشان اندیشه و تفکر عمیق باشد، خیلی کمترند از آثاری که صرفا مصرفی هستند.

این رباعی‌سرای مطرح، بر شناخت و انس کافی شاعران آیینی با سیره و تاریخ و دیدگاه‌ها و مقاتل اهل بیت تأکید کرد و گفت: شاعر اهل بیت بدون انس گرفتن و خلوت کردن با ذوات مقدس اهل بیت، نمی‌تواند شعر شایسته ای در این زمینه بگوید. این شاعر در عین حال، بر اوج شعرها از لحاظ کیفی و زبانی هم تأکید و خاطرنشان کرد: وقتی درباره این موضوعات ارزشمند شعری سروده می‌شود، به طور قطع، فقط با اُنس و مطالعه سیره و تاریخ اهل بیت (ع) به دست نمی‌آید، بلکه کسب مباحث اکتسابی و فنی شعر برای سرودن شعری شایسته این موضوعات هم الزامی است.

شاعر دفتر شعر «پاییز بهاری‌ست که عاشق شده‌ است» در پاسخ به پرسشی مبنی بر اینکه شعر آیینی قابلیت ترجمه‌ به زبان‌های دیگر و شناساندن معارف شیعی به جهانیان را دارا است؟ اظهار داشت: بخش عمده‌ای از شعرهای آیینی جهان تشیع، به آسانی می‌توانند توسط مترجمان خوب ترجمه شوند. البته دسته ای از شعرهای قابل ترجمه داریم که زبان شان عمومی‌تر و جهانی‌تر است. به‌خصوص شعرهای سپیدی که در حوزه اهل بیت (ع) سروده شده که ترجمه پذیرترند. اما متاسفانه با وجود این شعرها، ادبیات ما در حوزه عاشورایی چندان ترجمه نشده است!

این شاعر اهل بیت در ادامه بر حضور شاعران در مجالس مذهبی و هیئت‌ها به‌خصوص در ایام ماه محرم تأکید کرد و گفت: یکی از راه‌های اُنس و ارتباط با اهل‌بیت (ع)، حضور در این مجالس و هیئت‌ها است و توصیه می‌شود که حتما شاعران پیوند نزدیک‌تری با این مجالس اهل‌بیت (ع) داشته باشند.

شاعر دفتر شعر «درباره تو»، در ادامه دوری از دیدگاه اهل‌بیت (ع) و تحریف دیدگاهشان را مهم‌ترین خطر و آسیبی دانست که شعر آیینی را تهدید می‌کند و در این باره گفت: اینکه شاعرانی پیدا شوند که احساس کنند مدح و مرثیه گفتن صرف برای امام حسین (ع) و عاشو را کفایت می‌کند، در حالی‌که واقعه عاشورا، واقعه‌ای فطری و سیاسی است و امام حسین (ع) ایستاد تا مسیر ظلم و مسیر انحراف دین ادامه پیدا نکند! از این حرکت سیاسی نمی‌شود فقط تفسیر دلی و مرثیه‌وار کرد و امام حسین (ع) را صرفا مظلومی جلوه داد که خود و خانواده‌اش در یک اتفاق شهید شده‌اند! امام حسین (ع)، شخصیتی است که برای امر به معروف و نهی از منکر و ایجاد یک حرکت سیاسی و اجتماعی و اعتقادی همراه با یارانش به شهادت رسید.

عرفان‌پور دراین باره خاطرنشان کرد: تحریف این موضوع به عنوان موضوعی که باید فقط برایش اشک ریخت و سینه زد، ممکن است ایجاد خطر کند! البته اشک ریختن و سینه زدن هم لازمه ادامه مکتب است، اما باید بدانیم که پشت هر قطره اشکی، باید بصیرت و آگاهی نسبت به قیام امام حسین (ع) باشد. اشکی که بهره‌ای از بصیرت و شناخت جایگاه و دیدگاه اهل‌بیت (ع) ندارد؛ نه اینکه ارزش ندارد بلکه ارزش اش کمتر از اشکی است که زمینه‌ساز معرفت است. البته هر اشکی در زمینه مصیبت اهل بیت ارزشمند است و قطعا می‌تواند زمینه‌ساز معرفت و آگاهی هم باشد.

این شاعر آیینی در ادامه رسالت مداحان را هم دراین زمینه به‌سان شاعران عنوان و بیان کرد: نباید تکیه مداحان برگرفتن اشک از مخاطب باشد، که البته آن هم لازم است، بلکه باید به دنبال انتقال مفاهیم اساسی قیام عاشورا به مخاطب باشد.

وی بر درنظر گرفتن مسائلی از جانب مداحان چون: عاشورایی فکرکردن، عاشورایی خواندن و عاشورایی شعر گفتن و توجه به حماسه و ظلم ستیزی و معارف اصیل اهل بیت (ع ) تأکید کرد و اظهار داشت: مداحان باید این مسائل را درنظر داشته باشند و با استفاده ازمنابع اصیل، اسناد و مدارک و سیره معصومین (ع) صحبت کنند و بخوانند.

وی دراین باره ادامه داد: باید آنچه که اطلاع می‌دهند، پشت شورش، شعور نهفته باشد و پشت اشکش، اندیشه. بهترین مداحان ما هم مداحانی هستند که سعی می‌کنند سیره معصومین (ع) را در کلام و رفتارشان برجسته و تقویت کنند. اتفاقا با توجه به همین گریزی که به مباحث لطیف اعتقادی می‌زنند، از مخاطب اشک می‌گیرند.

عرفان‌پور در پایان ضمن اشاره به کسب تجربه‌هایی خوب در بخشی از جامعه مداحی و وقوع اتفاقات خوبی در این حوزه خاطرنشان کرد: متاسفانه بخشی هم از این جامعه مداحان، کما فی‌السابق به دور از اندیشه و محتوا دارند به ادامه فعالیت می‌پردازند! امیدوارم که جامعه مداحی یک‌دست شوند و همه، مسیر صحیح و درست مدح اهل بیت را طی کنند.