عاملی که موجب سلب نعمت می‌شود

عقیق:نعمت از دیدگاه اسلام به معنای آسایش و خیر و شامل جنبه‌های مادی و معنوی است. زمین، آسمان، دشت و صحرا و انواع و اقسام حیوانات و حشرات و گیاهان از نعمات مادی  و نیز گزاره‌هایی مثل آزادی از قید و بند ستمگران، اتحاد، آرامش و امنیت، دوستان صالح، نعمت امامت و ولایت، بهشت و ... از مواهب معنوی شناخته می‌شوند که در آیات قرآن به آن‌ها اشاره شده است.‌

نعمت ها غالباً به صورت تدریجى بر انسان وارد مى‌شود و وظیفه انسان هوشیار این است که به استقبال نعمت برود و استقبال از آن راهى جز شکرگزارى ندارد. هرگاه با آغاز روى آوردن نعمت به شکر قلبى و زبانى و عملى بپردازد ادامه خواهد یافت و تا پایان آن نصیب انسان مى‌شود. همچنین بسیارى از نعمت‌ها به صورت تدریجى زوال مى‌پذیرند; هرگاه انسان در آغاز زوالش هوشیار باشد و به شکر قلبى و زبانى و عملى بپردازد، مانع بازگشت و زوال تدریجى آن مى‌شود. این سخن در اصل برگرفته از قرآن است که مى‌فرماید: «وَ إِذْ تَأَذَّنَ رَبُّکُمْ لَئِنْ شَکَرْتُمْ لاََزیدَنَّکُمْ وَلَئِنْ کَفَرْتُمْ إِنَّ عَذابی لَشَدیدٌ; به خاطر بیاورید زمانى که پروردگارتان اعلام کرد اگر شکرگزارى کنید (نعمت خویش را) بر شما خواهم افزود و اگر ناسپاسى مجازاتم شدید است» ^{(شرح پیام امام امیر المومنین (آیت‌الله مکارم شیرازی) )}

قرآن همچنین سرگذشت بسیار عبرت‌آموزى از قوم سبأ نقل مى‌کند که خداوند نعمت بسیار وافرى به آنها داد و فرمود: «...کُلُوا مِنْ رِزْقِ رَبِّکُمْ وَاشْکُرُوا لَهُ بَلْدَةٌ طَیِّبَةٌ وَ رَبٌّ غَفُورٌ; ازروزى پروردگارتان بخورید و شکر او را به جا آورید; شهرى پاک و پاکیزه در اختیار شماست و پروردگارى آمرزنده». (15 سبأ) اما آنها از این نعمات اعراض کردند، سد عظیمى که سبب آبادى کشور آنها شده بود، بر اثر سیلاب و عوامل دیگر در هم شکست و تمام آبادى و باغ ها و مزارع ویران شد به گونه اى که نتوانستند در آنجا بمانند و ناچار در اطراف متفرق شدند؛ در دو آیه بعد خداوند علت این عذاب را اینگونه معرفی می‌کند: «ذلِکَ جَزَیْناهُمْ بِما کَفَرُوا وَ هَلْ نُجازی إِلاَّ الْکَفُور؛ این [ سیل ویران گر ] را در برابر کفرشان به آنان کیفر دادیم؛ آیا جز کفران کننده را کیفر مى‌‏دهیم؟»

بنابراین یکی از راه‌های تداوم نعمت، شکرگزاری و عدم کفران نسبت به نعمات الهی است. امیرالمؤمنین(ع) در فرازی از سخنان خویش حتی کم‌سپاسی درباره نعمات را عاملی بر قطع آن‌ها معرفی کرده و فرمودند: «چون سرآغاز نعمت به شما برسد، با کم‌سپاسى دنباله آن را نبرید؛‌ إِذَا وَصَلَتْ إِلَیْکُمْ أَطْرَافُ النِّعَمِ، فَلَا تُنَفِّرُوا أَقْصَاهَا بِقِلَّةِ الشُّکْرِ»‌. ^{(حکمت 14 نهج‌البلاغه)}

لفظ تنفیر (حذر داشتن) را به ملاحظه شباهت نعمت، به یک گروه پرنده استعاره آورده است، پرندگان به هم پیوسته که اگر اول آن گروه فرود آید، آخر آن نیز فرود خواهد آمد. و در این عبارت اشارتى است بر این که دوام شکر و سپاس باعث دوام و زیادت نعمت است. ^{(جلوه تاریخ در شرح نهج‌البلاغه ابن ابی‌الحدید (مهدی دامغانی))}