خطاب زیبای خداوند به روزه‌داران

عقیق:خداوند در آیه ۱۸۳ سوره مبارکه بقره روزه‌داری را راهی برای رسیدن به تقوا بیان می‌کند و این امر را مختص اهل ایمان می‌داند. درواقع خداوند روزه‌داران را با لفظی زیبا یعنی اهل ایمان خطاب می‌کند.

پیامبر(ص) هم روزه‌داری را نصف صبر معرفی می‌کند و در جایی دیگر هم روزه ماه مبارک رمضان را سبب آمرزش همه گناهانش می‌داند.

این آیه را بخوانید:

یَأَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُواْ کُتِبَ عَلَیْکُمْ الْصِّیَامُ کَمَا کُتِبَ عَلَى‏ الَّذِینَ مِنْ قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ‏

ترجمه

«اى کسانى که ایمان آورده‏‌اید! روزه بر شما مقرّر گردید، همان‌گونه که بر کسانى که پیش از شما بودند مقرّر شده بود، باشد که پرهیزگار شوید.»

تقوى، به معناى خویشتن دارى از گناه است. بیشتر گناهان از دو ریشه غضب و شهوت سرچشمه مى‏‌گیرند. و روزه، جلوى تندى‏‌هاى این دو غریزه را مى‏‌گیرد و لذا سبب کاهش فساد و افزایش تقواست. [کافى، ج‏۲، ص‏۱۸]

به نظر مفسّران و دانشمندان علوم قرآنى، آیاتى که با خطاب «یا ایّها الّذین آمنوا» شروع شده‏‌اند، در مدینه نازل شده و جزء آیات مدنى هستند. فرمان روزه نیز همچون دستور جهاد و پرداخت زکات در سال دوّم هجرى صادر شده است.

آثار و برکات روزه

تقوى و خداترسى، در ظاهر و باطن، مهم‏‌ترین اثر روزه است. روزه یگانه عبادت مخفى است. نماز، حج، جهاد، زکات و خمس را مردم مى‏‌بینند، امّا روزه دیدنى نیست. روزه اراده انسان را تقویت مى‏‌کند. کسى که یک ماه نان و آب و همسر خود را کنار گذاشت، مى‏‌تواند نسبت به مال و ناموس دیگران خود را کنترل کند. روزه باعث تقویت عاطفه است. کسى که یک ماه مزه‏ گرسنگى را چشید، درد آشنا مى‏‌شود و رنج گرسنگان را احساس و درک مى‏‌کند. رسول خدا صلى الله علیه وآله فرمودند: روزه، نصف صبر است. (تفسیر المنار، ذیل آیه)

روزه‏ مردمان عادّى، همان خوددارى از نان و آب و همسر است، امّا در روزه خواص علاوه بر اجتناب از مفطرات، اجتناب از گناهان نیز لازم است و روزه‏ خاصّ‏‌الخاص علاوه بر اجتناب از مفطرات و پرهیز از گناهان، خالى بودن دل از غیر خداست. (تفسیر روح‏‌البیان) روزه، انسان را شبیه فرشتگان مى‏‌کند، فرشتگانى که از خوردن و آشامیدن و شهوت دورند. (صاحب جواهر، نقل از آیةاللَّه جوادى)

رسول خدا صلى الله علیه و آله فرمودند: هرکس ماه رمضان را براى خدا روزه بدارد، تمام گناهانش بخشیده مى‏‌شود. چنانکه در حدیث قدسى نیز آمده است که خداوند مى‏‌فرماید: «الصوم لى و اَنَا اَجزى به» روزه براى من است و من آن را پاداش مى‏‌دهم. (تفسیر مراغى، ج‏۲، ص‏۶۹)

اهمیّت روزه به قدرى است که در روایات پاداش بسیارى از عبادات را همچون پاداش روزه دانسته‏‌اند. (کافى، ج‏۲، ص‏۱۰۰) هرچند که روزه بر امّت‏‌هاى پیشین نیز واجب بوده، ولى روزه‏ ماه رمضان، مخصوص انبیا بوده است و در امّت اسلامى روزه رمضان بر همه واجب شده است. (تفسیر نورالثقلین، ج‏۱، ص‏۱۳۶)

از رسول خدا صلى الله علیه وآله نقل شده است که فرمود: براى هر چیز زکاتى است و زکات بدن‌ها، روزه است. (بحار، ج‏۶۹، ص‏۳۸۰)

علامه طباطبایی در المیزان در تفسیر این آیه می‌گوید:

خطاب این آیه با مؤمنان «یاایها الذین امنوا» و توجه دادن آنان به صفت ایمان است تا به هرحکمی که از ناحیه پروردگار واجب می‌شود روی آورند و بپذیرند.«کتب» به معنای واجب شد است و «صیام» به معنای خودداری از عمل است که در شرع به اصطلاح مخصوص «روزه» استعمال شده و در آیه آمده است: که امت‌های قبل هم روزه واجب داشته‌اند اما نمی‌خواهد بفرماید، روزه آنها مانند روزه مسلمانان است و نه می‌فرماید که همه آنها روزه داشته‌اند بلکه بطور کلی بعضی از آنها حکم روزه را داشته‌اند. منظور از آنها هم امت‌های دارای ملت و شریعت است و در جمله «لعلکم تتقون» هم به علت تشریع حکم روزه تصریح شده است که همانا روزه برای کسانی است که اراده وصول به عالم طهارت و رفعت و کمال را دارند، پس باید نفس خود را از لذائذ جسمانی باز دارند و از وابستگی به مادیات خود را منزه کنند.

در تفسیر نمونه درباره این آیه آمده است؛

روزه سر چشمه تقوا: خداوند به دنبال چند حکم مهم اسلامى در اینجا به بیان یکى دیگر از این احکام که از مهم‌ترین عبادات محسوب مى‏‌شود مى‏‌پردازد و آن روزه است و با همان لحن تأکید‌آمیز گذشته مى‏‌گوید: «اى کسانى که ایمان آورده‏‌اید روزه بر شما نوشته شده است آن‌گونه که بر امت‌هایى که قبل از شما بودند، نوشته شده بود» (یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیامُ کَما کُتِبَ عَلَى الَّذِینَ مِنْ قَبْلِکُمْ).

بلافاصله فلسفه این عبادت انسان‌ساز و تربیت آفرین را در یک جمله کوتاه اما بسیار پرمحتوا چنین بیان مى‏‌کند: «شاید پرهیزکار شوید» (لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ).

پیام‌ها

۱- خطاب زیبا، گامى براى تأثیر‌گذارى پیام است. «یا ایّها الّذین آمنوا»
در حدیثى از تفسیر مجمع‏‌البیان مى‏‌خوانیم: لذّت خطاب «یا ایّها الّذین آمنوا» سختى روزه را آسان مى‏‌کند. اگر والدین بخواهند که فرزندشان به سخنانشان گوش دهند، باید آنان را زیبا صدا زنند.

۲- از شیوه‏‌هاى تبلیغ آن است که دستورات مشکل، آسان جلوه داده شود. این آیه مى‏‌فرماید: فرمان روزه مختص شما مسلمانان نیست، در امّت‏‌هاى پیشین نیز این قانون بوده است و عمل به دستورى که براى همه امّت‏‌ها بوده، آسان‏‌تر از دستورى است که تنها براى یک گروه باشد. «کما کُتب على الّذین من قبلکم»

۳- قرآن، فلسفه بعضى احکام همچون روزه را بیان داشته است. زیرا اگر مردم نتیجه‏ کارى را بدانند، در انجام آن نشاط بیشترى از خود نشان مى‏‌دهند. «لعلّکم تتّقون»

منابع اصلی: تفاسیر المیزان، نور و نمونه