حضرت زهرا (ص) همچنان الگوست چرا که اخلاق فرا زمانی است

آنچه در ادامه می آید بخش اول گفتگوی ما با حجت الاسلام و المسلمین مجتبی کلباسی، پژوهشگر دینی درباره چند و چون الگوگیری از حضرت فاطمه (س) به مناسبت ایام فاطمیه  است.

وقتی ما درباره الگو بودن حضرت فاطمه زهرا (س) سخن می گوییم دقیقا درباره چه حرف می زنیم؟ گاهی برخی از افراد بر این باورند که  میان زمانه و شرایط و مسایل ما با زمانه و شرایط و زمانه چهره هایی چون حضرت فاطمه  (س) تطابقی وجود ندارد و از این گفته چنین نتیجه می گیرند که امکان تبعیت و الگوبرداری به خاطر تفاوت شرایط و مسایل و زمانه  وجود ندارد. دیدگاه جنابعالی در این باره چیست؟

پیش از ورود به بحث اجازه بدهید که ایام شهادت بانوی دو عالم وجود مقدس فاطمه زهرا سلام الله علیها را تسلیت بگویم.  اگر بخواهیم موضوعات را بررسی کنیم خواهیم دید که با وجود تنوع موضوعات می توان آن ها را در دو گروه موضوعات فرازمانی و فرامکانی و موضوعات زمانی و مکانی تقسیم بندی کرد.  من برای این که مساله روشن تر شود این مثال را مطرح می کنم. اگر شما سه هزار سال پیش آزمایش ارشمیدوس را انجام می دادید یا فلان فرمول ریاضی، می دیدید که با شرایط اجتماعی و فرهنگی امروز تداخلی ندارند. یعنی مثلا وقتی ما عدد 2 را در عدد 2 ضرب می کنیم حالا چه این عملیات ریاضی در 200 سال پیش بوده باشد یا 3000 هزار سال قبل یا 100 هزار سال بعد می بینید که نتیجه یکی است و با گذر زمان نمی توان ادعا کرد که اکنون پاسخ این مساله تغییر کرده است.

قوانینی هم که در طبیعت و تکوین وجود دارد  خصوصیات اساسی انسان، ویژگی های اصیل آدمی و حتی سنن تاریخی و اجتماعی ارزش های ثابتی هستند و مقادیر ثابتی دارند. بله از آن سوی قضیه هم این است که برخی از مسایل با گذر زمان دچار تغییر می شوند،  مثلا ایرانی ها 100 سال پیش به گونه ای لباس می پوشیدند و وضعیت ظاهرشان به گونه ای بود که اکنون آن طور نیست.

1400سال پیش در عربستان یک نوع لباس و غذا داشتند و حالا یک نوع لباس و غذایی دیگر. ایرانی ها روزگاری لباس های گشاد و پالتوهای بلند می پوشیدند و دستاری بر سر داشتند حالا آن لباس ها به صورت کت و شلوار ظاهر شده است و دستار به کلاه و گیوه به کفش تغییر شکل داده است اما واقعیت آن است که مفهوم لباس به معنای وسیله ای پوشاننده سر جای خود باقی است. کفش به این معنا که پای انسان را پوشش دهد تا آسیبی به پا نرسد و راه رفتن ساده تر شود سر جای خود باقی است بنابراین می توان گفت متغیرها به عنوان متغیر سر جای خود هستند اما قوانین و ارزش ها ثبات دارند.

می توانید در این باره مثال بزنید؟

آیا می توان گفت دروغ گویی 200 سال پیش بد بود اما امروز بد نیست؟ شما وقت نگاه می کنید می بینید دروغ گویی در همه زمان ها بد شمرده شده است. حالا فرق نمی کند در گذشته های نزدیک بوده باشد با گذشته های بسیار دور، در قرون وسطی باشد یا قرون جدید. امروز در همه دنیا راست گویی یک ارزش است. ما فرصت نداریم در این مجال وارد فلسفه اخلاق شویم اما در هر حال راست گویی یک ارزش است و در موافقت با تکوین هم قرار دارد.

می خواهم عرض کنم  تبعیت ما از معصومان علیهم السلام در رده این موضوعات قرار دارد یعنی جزو موضوعاتی است که زمان بردار نیست. معصوم کسی است که عاری از خطاست، در زندگی و انتخاب و اخلاق خطا ندارد. از آن طرف شما می بینید که در تبعیت از اولیا و ارزش هایی که آن ها  در زندگی خود به کار بستند مانع زمانی و مکانی وجود ندارد.

وقتی ما پندی از بزرگان می گیریم با این که بزرگان با ما فاصله زمانی دارند آیا عنصر زمان و مکان تعیین کننده است؟ از این نظر می توان از انسان کامل از انبیا و اولیا و شخصیتی چون فاطمه زهرا سلام الله علیها که از سوی پیامبر اکرم (ص) به عنوان الگو و نمونه معرفی می شوند تبعیت کرد . همچنان که می بینیم خداوند متعال حضرت مریم و همسر فرعون را به عنوان نمونه معرفی می کنند:   وَضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا لِّلَّذِينَ آمَنُوا امْرَأَتَ فِرْعَوْنَ إِذْ قَالَتْ رَبِّ ابْنِ لِي عِندَكَ بَيْتًا فِي الْجَنَّةِ وَنَجِّنِي مِن فِرْعَوْنَ وَعَمَلِهِ وَنَجِّنِي مِنَ الْقَوْمِ الظَّالِمِينَ.  این ها نمونه های از الگوهای مثبت زن در قرآن هستند.

البته در نقطه مقابل زن لوط و نوح را هم داریم که الگوهای منفی هستند. خب وقتی ما با این شخصیت ها مواجه می شویم آیا زمان در آن ها اثر می گذارد؟ وقتی انسان متوجه می شود که خودخواهی تا چه اندازه می تواند انسان را به سقوط بکشاند آیا این امر زمان برداری است؟ بله مقصود از الگو بودن حضرت زهرا (س) این نیست که ما نگاه کنیم ببینیم که حضرت زهرا آن روزها با چه آشپزی می کردند؟ و اگر دیدیم با پشته خار یا هیزم آشپزی می کردند ما هم برویم دقیقا با همان مواد آشپزی کنیم بلکه مقصود از تبعیت در همان جواهر و  فلسفه  و معرفت زندگی است که اموری فرا زمانی هستند بنابراین حضرت صدیقه طاهره در همان بطن و درون مایه زندگی که فرازمانی است می تواند برای ما الگو قرار گیرد.