کانون‌های فرهنگی هنری مساجد با پاسخ مناسب به این تنوع در برنامه‌ها که متناسب با نیاز جوانان و اقتضاء عصر حاضر است و همچنین گستردگی و پراکندگی در سراسر کشور، در مسیر پویایی مساجد و رسیدن به مساجد طراز اسلامی گام بر می‌دارند. اینک به مناسبت فرارسیدن روز جهانی مسجد، که مقارن با سالروز به آتش کشیده شده مسجد الاقصی به دست صهیونیستهاست، به گفت‌وگو با حجت‌الاسلام والمسلمین «حبیب‌رضا ارزانی» مشاور وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و دبیر ستاد عالی کانون‌های فرهنگی هنری مساجد کشور نشستیم تا ضمن تبیین مطالبات و نیازهای مسجد، مروری بر وضعیت گذشته و حال مساجد و همچنین تأثیر کانون‌های فرهنگی هنری مساجد در احیای کارکردهای مساجد و رونق بخشیدن به خانه‌های خدا باشیم.
مساجد باید قطب عالم اسلام شوند
* نقش مساجد از صدر اسلام تا کنون در ترویج معارف دینی و استحکام نظام اسلامی چه بوده است؟
مسجد جایگاه بسیار ویژه‌ای در تعالیم دینی دارد. خداوند متعال در این خصوص می‌فرمایند: «وَأَنَّ الْمَسَاجِدَ لِلَّهِ» مساجد متعلق به خداست و در روایات نیز از مساجد به عنوان «خانه‌های خدا بر روی زمین»، «محل جلوس انبیاء الهی»، «خانه اهل تقوا» و «بازاری از بازارهای آخرت» یاد شده است. در خصوص اینکه مساجد در گذشته چه کارکردهایی داشته و امروز چه کارکردهایی دارند، کارکردهای متعددی را می‌توان برای مسجد برشمرد، اما مهم‌ترین آنها کارکرد عبادی، مناسکی و شعائری مسجد است که مربوط به نماز خواندن، دعا خواندن، اعتکاف کردن و قرائت قرآن در مسجد است. از سوی دیگر، انتخاب نام مسجد با توجه به اهمیت کارکرد عبادی آن در نظر گرفته شده است و از آنجا که محل سجده بالاترین مقام و حالت تقرب به حضرت معبود است، این نام برای مسجد برگزیده شده است، اما در پاسخ به برخی که با ایراد نقد بر کارکردهای مختلف مسجد، می‌گویند: «از نام مسجد مشخص است که محل سجده است»، باید گفت اینگونه نیست که اگر مکانی کارکردهای متعددی داشته باشد ما بتوانیم اسمی را پیدا کنیم که تمام آن کارکردها را در یک اسم بگنجاند.
* مساجد تا چه میزان می‌توانند مشکلات کنونی جامعه اسلامی در ابعاد مختلف فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی را حل و فصل کنند؟
با نگاهی به کارکردهای مسجد در صدر اسلام به عنوان اولین و موثرترین نهاد آموزشی، مرکز فرماندهى سیاسى و نظامى و مشورتی مسلمانان، محل اجتماع سربازان اسلام برای رفتن به جهاد و اعلام خبرهای جنگی، اطلاع‌رسانی و مباحث تبلیغی، محل ملاقات پیامبر اکرم(ص) با هیئت‌های نمایندگان سایر اقوام و محل قضاوت پیامبر(ص) و معصومین(ع) به ویژه قضاوتهای حیرت انگیز امیرالمومنین علی(ع) و همچنین نقش و اثرگذاری مساجد در تاریخ معاصر ایران به ویژه در دوره‌های درخشان انقلاب و دفاع مقدس که اثرگذاری خود را در مباحث عبادی، مبارزات انقلابی، دفاع مقدس، مقوله زیستی و اجتماعی، مباحث صیانت شهری و آموزشی به خوبی نشان دادند می‌توان گفت مساجد نیازمند توجه جدی هستند.
متأسفانه در روزگار کنونی عدم ارائه تعریف‌های مناسبی از کارکردهای مسجد، برای قوت بخشیدن به جایگاه مساجد تا حدود زیادی مورد غفلت قرار گرفته است. مساجد باید علاوه بر تمامی فعالیت‌های عبادتی، بستر تحقق کارکردهای اجتماعی و فرهنگی نیز باشند و اهمیت این امر در روزگار کنونی با توجه به روبرو بودن ایران اسلامی با تلاش‌های همه جانبه دشمن برای فاصله گرفتن جوانان از هویت فرهنگی و مذهبی، بیشتر از گذشته احساس می‌شود. بی شک حل بسیاری از معضلات و مشکلات فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی در گرو احیاء نقش و جایگاه مساجد و کمک به رشد و تعالی کانون‌های فرهنگی هنری مساجد در مسیر نیل به این اهداف و احیاء کارکردهای اصلی مساجد است که نقش بسزایی در جذب جوانان به مسجد و رونق بخشیدن به خانه‌های خدا دارند.
* باتوجه به وجود 80 هزار مسجد در سطح کشور، نماز جماعت به دلیل مشکلاتی از قبیل دور افتاده بودن یا نداشتن امام جماعت، در قریب به 30 هزار مسجد اقامه نمی‌شود. از سوی دیگر بسته بودن درب مساجد یکی دیگر از انتقادهای وارده به وضعیت مساجد است، برای حل این مشکلات چه باید کرد؟
طبق آمار رسمی که سازمان اوقاف و امور خیریه مطرح می‌کند تعداد مساجد بیش از 79 هزار باب است اما اینگونه نیست که تمام این مساجد فعال بوده و حیات داشته باشند به این معنا که در آن نماز مستمر و مستقر باشد. متأسفانه در اکثر مساجدی هم که نماز جماعت اقامه می‌شود در سه نوبت نیست. مقام معظم رهبری در مناسبت‌های مختلف هم به صورت رسمی و هم در محافل خصوصی بر حل این مشکل تأکید فرموده‌اند. سازمان‌ها و نهادهای متعددی در حوزه مسجد فعالیت می‌کنند، طبیعتاً همه بر این اصل وفاق دارند که باید نمازهای جماعت به صورت مرتب و مستمر در مساجد اقامه شود.
گاهی اوقات خود ما با استراتژی‌ها و راهبردهای نادرستی که در گذشته داشته‌ایم، عامل این مسأله شده‌ایم، اما قطعاً از هر جا که جلوی ضرر را بگیریم، قطعاً منفعت خواهد بود، این اتفاق را باید همه ما رقم بزنیم تا اولاً همه مساجد حیات داشته باشد و دوماً مشکل بسیاری از این مساجد که روحانی ندارند، حل و فصل شود. چراکه حیات مسجد در ابتدا وابسته به روحانیت است. علاوه بر اینکه تمام سازمان‌ها و نهادهای مسئول در این حوزه باید بازوی روحانی مسجد بوده و او را یاری دهند، نمی‌توان انکار کرد که رهبریت مسجد با روحانی است که جلودار است و می‌تواند با ارتباطات و مراودات خود محله و مسجد را احیاء کند.
* با توجه به ضرورت اینکه مساجد باید قطب باشند اما به این نقطه مطلوب نرسیده‌ایم، بفرمایید کانون‌های فرهنگی هنری مساجد با چه هدفی تأسیس و راه اندازی شده‌اند؟
کانون‌های فرهنگی هنری مساجد در 18 اسفند سال 1371 با پیشنهاد وزیر وقت فرهنگ و ارشاد اسلامی به شورای عالی انقلاب فرهنگی برای مقابله با تهاجم فرهنگی غرب راه اندازی شدند که اکنون 26 سال از عمر با برکت آنها می‌گذرد. در مصوبه بسیار نظام‌مندی که شورای عالی انقلاب فرهنگی برای تأسیس کانون‌ها دارد، تمام دستگاه‌های مسئول در حوزه مسجد مانند سازمان اوقاف، مرکز رسیدگی به امور مساجد، وزرای فرهنگ و ارشاد اسلامی، آموزش و پرورش و ورزش و جوانان، حوزه‌های علمیه کشور و سازمان تبلیغات اسلامی را مکلّف بر تشکیل شورای سیاستگذاری برای کمک به کانون‌های فرهنگی هنری برای استفاده از ظرفیت‌های مساجد برای مقابله با هجمه غرب می‌کند.
این شورا اولین بار در اسفند سال گذشته بعد از 25 سال در سالروز ربع قرن فعالیت‌های کانون‌های مساجد که اکنون حدود 24 هزار کانون در کل کشور است به طور رسمی تشکیل جلسه داد. اگر این اتاق فکر از ابتدا شکل می‌گرفت امروز از برنامه‌های پیش‌بینی شده جلوتر بودیم به جهت اینکه تمام کسانی که در حوزه مسجد فعالیت می‌کنند در این اتاق فکر می‌نشستند و با تعامل و همفکری از موازی کاری‌ها جلوگیری شده و نتیجه بسیار بهتری می‌گرفتیم. طی هشت ماهه گذشته در اسفندماه، اردیبهشت ماه و خردادماه سه جلسه از این شورا را به لطف خدا تشکیل داده‌ایم و چهارمین جلسه را هم در 18 شهریور ماه خواهیم داشت.
* شاخص برنامه‌های کانون‌های فرهنگی هنری و همچنین طرح اوقات فراغت در این کانون‌ها را شرح دهید؟
وظیفه اصلی کانون‌های فرهنگی هنری جذب کودکان، نوجونان و جوانان در قالب برنامه‌های فرهنگی و هنری به مساجد است. در بازتعریفی که از این کارویژه خود داشتیم ورود جدی در حوزه فضای مجازی، شبکه سازی در کل کشور و توجه ویژه در حوزه رسانه مسجد دیده شده است. بهره گیری از ظرفیت هنر متعالی و بردن آن به مساجد یکی دیگر از رویکردهای مهم ما است چراکه این نوع از هنر سوق دهنده انسان به سمت ارزش‌ها است و انسان را به خدا می رساند. طبیعتاً خروجی فعالیت‌های هنری بچه‌های مسجد باید به این سمت برود.
در بحث اوقات فراغت هم طی سال‌های اخیر در قالب طرح اوقات فراغت بچه‌های مسجد (آسمانی‌ها) ورود بسیار خوبی داشته ایم به گونه‌ای که پیش از فرا رسیدن تابستان با تشکیل ستادی متشکل از تمامی نهادهای متولی با نگاه وحدت آفرین و به دور از نگاه جناحی سعی شده با کنار هم قرار گرفتن تمامی این دستگاه‌ها، از ظرفیت اوقات فراغت به بهترین شکل ممکن در مسجد بهره ببریم. گرچه هنوز به نقطه مطلوب نرسیده‌ایم اما این وحدت و هم‌افزایی اتفاق مبارکی است که می‌تواند منشاء اثر باشد و تعداد مخاطبان بیشتری را هم در محلات مختلف جذب مساجد کند.
* آماری از افزایش سالانه کانون‌های فرهنگی هنری مساجد دارید؟
برنامه کلان دولت تا پایان برنامه ششم توسعه؛ به شرط تأمین اعتبار این است که هر مسجد باید یک کانون فرهنگی هنری داشته باشد. راه اندازی تعداد حدود 24 هزار کانون‌ها در این 26 سالی که از عمر با برکت آنها می‌گذرد، به لحاظ کمّی رشد قابل قبولی است.
بیش از 20 هزار کانون فرهنگی هنری ثبت رسمی شدند
ثبت کانون‌های فرهنگی هنری مساجد در سامانه ملّی سجا اتفاق مبارک دیگری است که از اردیبهشت ماه در سراسر کشور کلید خورد و تا پایان خرداد ماه، 20 هزار و 504 کانون در این سامانه ثبت رسمی شدند. این اتفاق مبارک زمینه تعامل، انتقال تجربیات موفق، هماهنگی و همفکری کانون‌های فرهنگی هنری مساجد در سراسر کشور را فراهم می‌کند که بی شک در اعتلای مساجد تأثیر بسزایی خواهد داشت. همه ما باید به دنبال این باشیم که مساجد قطب شوند، اگر این دغدغه مشترک شکل بگیرد برون رفت آن این است که مسجد، پایگاه اساسی شود و جایگاه وحدت در عالم اسلام شود.
منبع:تسنیم