* آيه
وَ قَالَ لَهُمْ نَبِيُّهُمْ إِنَّ اللَّهَ قَدْ بَعَثَ لَكُمْ طَالُوتَ مَلِكًا ۚ قَالُوا أَنَّىٰ يَكُونُ لَهُ الْمُلْكُ عَلَيْنَا وَ نَحْنُ أَحَقُّ بِالْمُلْكِ مِنْهُ وَ لَمْ يُؤْتَ سَعَةً مِنَ الْمَالِ ۚ قَالَ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَاهُ عَلَيْكُمْ وَ زَادَهُ بَسْطَةً فِي الْعِلْمِ وَالْجِسْمِ ۖ وَ اللَّهُ يُؤْتِي مُلْكَهُ مَنْ يَشَاءُ ۚ وَ اللَّهُ وَاسِعٌ عَلِيمٌ
* ترجمه
و پیامبرشان به آنها گفت: همانا خداوند «طالوت» را براى زمامدارى شما مبعوث (و انتخاب) كرده است، گفتند: چگونه او بر ما حكومت داشته باشد در حالى كه ما از او به فرمانروایى شایسته تریم و به او ثروت زیادى داده نشده است؟ پیامبرشان گفت: خداوند او را بر شما برگزیده و توان علمى و جسمى او را افزون نموده است و خداوند ملكش (فرماندهى و رهبرى) را به هر كس بخواهد مى بخشد و خداوند (احسانش) وسیع و (به لیاقت ها وتوانایى هاى افراد) آگاه است.
* نکته ها
كلمه «واسع» یعنى خداوند بى نیازى است كه از هیچگونه بخششى عاجز نیست.
گرچه بنى اسرائیل از پیامبرشان فرمانده نظامى براى رهبرى جنگ خواستند؛ «مَلكاً نقاتل فى سبیل اللّه» ولى از آنجا كه آنان بهانه گرفته و گفتند: طالوت را به سلطنت چه كار؟ معلوم مى شود كه او علاوه بر فرمانده نظامى، سلطان آنان نیز قرار گرفت. این گروه ستمدیده بنى اسرائیل با آنكه براى رهایى از چنگال ظالمان، از پیامبرشان درخواست تعیین فرمانده كرده بودند، ولى وقتى پیامبرشان طالوت را كه جوانى چوپان و فقیر و گمنام بود، به فرماندهى و زمامدارى آنان تعیین نمود، گفتند: چگونه او مى تواند فرمانده ما باشد در حالى كه شهرت و ثروتى ندارد؟ و ما به جهت ثروت و دارایى كه داریم، از او لایق تریم!
پیامبر وقتى بهانه گیرى آنها را به خاطر فقر و ندارى طالوت شنید، فرمود: بىگمان خدا او را بر شما برگزیده است و او توانایى علمى و قدرت بدنى و نیروى لازم براى فرماندهى جنگ را دارد. خداوند هركس را كه بخواهد بخاطر لیاقت و استعدادهاى نهفته اش فرماندهى مى بخشد.
آرى، اگر نظر او به سنگى تعلق گیرد، جواهر مى شود واگر به خارى افتد، گل و اگر به فقیرى نظر كند فرمانده مى شود.
آیا چوپانى كه گوسفندانش گم مى شوند، لیاقت فرماندهى دارد؟ در روایات آمده است: طالوت چوپانى بود كه در پى گوسفندان گمشده اش از اطراف به سوى شهر آمده بود و به خدمت پیامبر رسید و خداوند به پیامبر وحى كرد كه همین چوپان لیاقت فرماندهى دارد و او را به مردم معرفى كن.
شاید مراد از جمله ى «بسطة فى العلم» جامعیّت علوم باشد. یعنى او در بسیارى از علوم، اطلاعات گسترده اى داشت.
* پيام ها
1- پیامبران بر اساس وحى، جانشین خود را انتخاب مى كنند. «ان اللّه قد بعث»
2- رهبرى كه خداوند تعیین كند، به نفع مردم است. «بعث لكم»
3- اگر مى خواهید به آزادى و نجات برسید، باید رهبر الهى را بپذیرید. «انّ اللّه قد بعث لكم طالوت ملكا»
4- دین از سیاست جدا نیست. انبیا مستقیماً در مسائل نظامى دخالت و فرمانده نظامى عزل و نصب مى كردند. «انّ اللّه قد بعث لكم»
5 - از استعدادهاى نهفته در افراد گمنام و فقیر، غافل نباشید. «قد بعث لكم»
6- نشانه ى ایمان واقعى، تسلیم خدا و رسول بودن است و بنى اسرائیل به خاطر پندار غلط تسلیم نبودند. «انّى یكون له الملك علینا»
7- یكى از امتحانات الهى، نحوه برخورد ما با رهبر الهى است. «قالوا انّى یكون...»
8 - خودبرتربینى، محكوم است. [*] «نحن احقّ بالملك منه»
9- نام، مقام و شهرنشینى، نشانه برترى نیست. در این آیه از كسانى كه ملاك برترى را مال و مقام دانسته اند، انتقاد شده است. «لم یؤت سعة من المال»
10- انتخاب الهى، بر اساس لیاقت است، نه گزاف و بیهوده.«ان اللّه اصطفاه علیكم و زاده بسطة فى العلم و الجسم»
11- قدرت علمى و توانایى جسمى، دو شرط لازم براى فرماندهى لشكر است. «بسطة فى العلم و الجسم»
12- توانایى علمى، مهم تر از توانایى جسمى است. «زاده بسطة فى العلم و الجسم» ابتدا كلمهى «علم» آمد، سپس «جسم».
13- اعلم بودن، در گزینش یك اصل است. «بسطة فى العلم»
14- رهبر و مدیر باید زیر دستان خود را توجیه كند و دلیل كار و انتخاب خود را بازگو كرده و ابهامات را برطرف كند و نگوید این حقّ من است كه هر كارى بخواهم انجام دهم. پیامبر دلیل انتخاب طالوت را توانایى علمى و جسمى او بیان كرد. «زاده بسطة فى العلم و الجسم»
15- نه فقر و گمنامى، مانع لطف الهى است و نه ثروت و شهرت، باعث آن. «واللّه واسعٌ علیم»
16- سرچشمه ى اكثر اعتراضات مردم، كوته نظرى و كوته فكرى است، ولى علم خداوند بى نهایت و نامحدود است. «واسع علیم»
*) چنانكه شیطان گفت: «انا خیرٌ منه» اعراف، 12