* روابط متقابل همسران
حق مرد نسبت به زن تنها در مورد استمتاع است و وظايفي همچون پختن و شستن و ...، كه عرفا متداول شده است، از وظايف اخلاقي زنان است نه حقوق مردان. از اين رو نخستين روزي كه پيامبر گرامي ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ براي تبريك گفتن به منزل حضرت زهرا ـ سلام الله عليها ـ رفتند، كارها را بين آن دو بزرگوار تقسيم كردند و فرمودند:
«زهرا جان، كارهاي داخل خانه، مثل نان پختن، گندم يا جو آسياب كردن، نظافت محيط خانه، بچّه‌داري و...، با شما است، و تهيه هيزم، آب آوردن، لوازم و ما يحتاج منزل را تهيّه كردن و.... بر عهدة امير المؤمنين ـ عليه السلام ـ است.»
سپس، حضرت فاطمه زهرا ـ عليها السلام ـ اين جمله را فرمودند:
لايعلم الا الله ما داخلني من السرور في هذا الامر.[1]/ كسي جز خداوند نمي‌داند كه چقدر از اين امر خوشحال شدم.
* حقوق و عاطفه
زن و شوي علاوه بر نسبت زوجيّت بايد دو رفيق دلسوز براي يكديگر باشند. اگر در امر زناشويي رفاقت نباشد زندگي زناشوئي سخت مي‌شود. به طور كلّي، اگر در هر جايي، بويژه محيط خانواده، صرفا قانون حكمفرما باشد، آثار مطلوبي در پي نخواهد داشت. همين طور نبايد عاطفه بتنهايي بر زندگي زناشويي حاكم باشد. زيرا، چنين حاكميتي مفسده مي‌آورد. قانون و عاطفه و محبّت و صميميّت بايد همراه يكديگر باشند.
انّ الله يأمر بالعدل و الاحسان[2]/ بدرستي كه خداوند (مردم را) دستور به عدل و احسان مي‌دهد.
زن و مرد در حالي كه موظف به رعايت قوانين اسلام هستند، بايد رفيق و دلسوز يكديگر، نيز، باشند.
* همكاري
رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ روزي به منزل امير المؤمنين ـ عليه السلام ـ تشريف بردند و ايشان را در حال پاك كردن عدس يافتند، ازاين كار خيلي شاد شدند و به او فرمودند: «يا علي، كسي كه در كار منزل به زنش كمك كند، ثواب حج عمره دارد.»
* جهاد زنان
زني خدمت پيامبر ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ رسيد و عرض كرد: از طرف تمام زنهاي عالم چه آنهايي كه امروز هستند و چه آنهايي كه بعد از اين تا قيامت مي‌آيند اين سؤال را دارم كه چرا شما بين زن و مرد اختلاف قائل شده‌ايد. ثوابها و اعمالي براي مردان قرار داده‌ايد كه زنان از آن محروم هستند مثل جهاد در راه خدا كه تنها براي مردان است. رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ فرمودند:
جهاد المراة حسن التبعل/ جهاد زنان، همسرداري نيكو است.
از اين رو، زن در خانه بايد به بهترين وجه ممكن به نظافت، تهيه ي غذا، لباس، تربيت فرزندان و همسرداري بپردازد تا همواره در خطّ مقدّم جبهه مشغول جهاد في سبيل الله باشد.
* حقوق مردان
پيامبر ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ حقوق مرد بر زن را در پاسخ سؤال زني چنين بيان فرمود:
1ـ مرد حق هر نوع استمتاع از زن را در هر زمان دارد.
2ـ زن بدون اجازه شوي حق استفاده كردن از اموال او را ندارد.
3ـ زن، مرد را ناراحت نكند، و اگر او را آزرد تا او را خشنود نكند، نبايد به خواب برود.[3]
آن زن از رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ پرسيد: حتيّ اگر مرد ظالم باشد، اين حقوق را داراست؟
فرمود: آري، در هر حال زن بايد در برابر شوهر خود متواضع باشد و حق قهر نمودن ندارد.
مرد نيز همانطور كه قبلا بيان شد، حق ندارد از زن خود غير از استمتاع چيز ديگري را طلب كند، امّا زن از نظر اخلاقي و روابط انساني و عاطفي بايد به تمام امور خانه به بهترين وجه ممكن رسيدگي كند.
همچنين، زن بايد با گذشت باشد. به طوري كه اگر مرد با ناراحتي از خانه بيرون رفت، بر زن است كه خود را آماده سازد تا هنگام بازگشت همسرش، ناراحتي را از او زايل كند، و هنگام ورود به خانه بايد با گشاده رويي و تبسّم از او استقبال كند. و به او سلام دهد و بدين وسيله شادي را به او باز گرداند.
همچنين، زن بايد در مقابل شوهر با كمال تواضع و خوشرويي ظاهر شود، و با تواضع و تبسّم و حوصله كانون گرم خانه را گرمتر نمايد، با محبّت و صميميّت ريشة اختلافات و نزاع را بر كند و به هر نحو ممكن در هنگام ناراحتي دل همسرش را به دست بياورد. اين يك وظيفه است.
* همسر ابو ايوب انصاري
«ابو ايّوب انصاري» فرزندي 2 يا 3 ساله داشت كه از دنيا رفت. كودك هنگامي از دنيا رفت كه «ابو ايّوب» در منزل نبود. مادر فرزند بالاي سر او گريه مي‌كرد. ولي، وقتي متوجّه شد كه هنگام بازگشتن همسرش است، فرزند را به كناري گذاشت، سپس خود را آماده پذيرايي از شوي كرد و مثل هميشه با چهرة بشّاش و مسرور با همسرش روبرو شد. سحرگاه كه ابو ايّوب براي نماز صبح به مسجد مي‌رفت به او گفت: اگر كسي به تو امانتي بدهد و سپس آن را طلب كند، آيا آن را پس مي‌دهي يا نه؟ ابو ايّوب جواب داد: آري پس مي‌دهم. آنگاه زن اضافه كرد: «3 سال قبل خداوند امانتي به ما داد، و ديروز هم او را از ما گرفت!! پس از نماز بيا تا فرزندمان را به خاك بسپاريم». ابو ايّوب گفت: «الحمدللّه رب العالمين» و سپس به مسجد رفت، و به خدمت رسول گرامي ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ رسيد و ماجرا را عرض كرد. رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ به او فرمود: «مبارك باد ديشب تو». اتفاقا همان شب همسر او آبستن شد و آنگونه كه عرفا آورده‌اند فرزند بسيار صالحي نصيب آنان گرديد.
* رفتار مرد
البتّه، مرد هم وظيفه دارد كه هنگام ورود به منزل با نشاط باشد. غم و غصّه و خستگي‌ها را كنار نهد. اگر از كار يا از دوستان و يا وظايف اجتماعي ناراحتي و گرفتاري داشته باشد، آن را به محيط خانه انتقال ندهد و محيط خانه را سرد نكند.
بنابراين، يك سپاهي در منزل نبايد اخلاق تند و خشن داشته باشد، خشونت و تندي براي خط مقدم جبهه است آن هم تا هنگامي كه اسيري نگرفته باشد و اگر سربازي از دشمن به دست او افتد بايد خشونت را كنار بگذارد.
سخت گيري بر زن و فرزند و بد اخلاقي در منزل بر مسلمان جايز نيست و تكبّر بايد تنها در مقابل دشمنان دين خدا باشد نه در مقابل دوستان آنهم همسر!
* عوامل مهم در نظام خانواده
بنابراين، در نظام خانه و روابط مرد با همسرش دو مسألة مهمّ وجود دارد:
مسألة اوّل، قوانين حاكم بين آن دو، يعني: حقوق زن نسبت به شوي و حقوق مرد نسبت به زن.
مسألة دوم، كه مهمتر و لطيفتر است، تفاهم و مهرباني و صفا و صميميّت است.
اگر در خانه، «من» و«تو» به ميان آمد، دستور و فرمان، حساب و كتاب و بگو مگو به ميان آمد، نقطة سياهي در زندگي ايجاد مي‌شود و اين نقاط سياه زندگي را تاريك مي‌كند.
* تيره شدن دل
امام صادق ـ عليه السلام ـ مي‌فرمود: اگر كسي مرتكب يك گناه بشود يك نقطة سياه در قلبش به وجود مي‌آيد. با ارتكاب گناه دوّم نقاط سياه در قلبش بيشتر مي‌شود و سر انجام سياهي همة قلب را فرا مي‌گيرد كه در اين صورت رستگار نخواهد شد.[4]
ثمّ كان عاقبة الّذين اساؤا السّواي ان كذّبوا بايات الله و كانوا بها يستهزئون[5]/ سر انجام كساني كه به اعمال زشت و كردار بد پرداختند (يعني مرتكب گناه و معصيت و نافرماني خداوند شدند) كافر شدند و آيات خدا را تكذيب و مسخره كردند علّت تكذيب آيات الهي و تمسخر آنها تاريك و سياه شدن دل در اثر معصيت پروردگار است.
* تيره شدن كانون خانواده
مسألة مزبور در محيط خانواده هم مصداق دارد، اگر نقطه سياهي در روابط خانوادگي سايه افكند، زن و مرد مسئول هستند كه اين نقطه سياه را بزدايند. از اين رو در روايات ائمه معصومين ـ عليهم السلام ـ مي‌خوانيم كه اگر اختلافي در خانواده پيدا شد، بي درنگ اختلاف را رفع كنيد و شب را به صبح نرسانيد مگر اين كه از دست يكديگر راضي باشيد و نزاع پايان پذيرفته باشد. اختلافات جزئي دست به دست يكديگر مي‌دهند و اختلافات بزرگ خانوادگي را به وجود مي‌آورند كه يا به طلاق مي‌انجامد يا به زندگي نكبت بار يا سوزش و سازش. اگر فرجام كار طلاق باشد كه مبغوضترين امور نزد خداوند است،[6] اگر زندگي به سوزش و سازش بگذرد از هر زندان و شكنجه‌اي براي انسان بدتر و خرد كننده‌تر است و در هر دو حالت به خطر افتادن آينده فرزندان قطعي است. فرزنداني كه در چنين محيطي بزرگ شوند، دچار عقده‌هاي رواني خواهند شد، و معمولا بزهكار خواهند شد.
دختراني كه توان شوهرداري، زندگي مشترك، فرزند بزرگ كردن و خانه‌داري را ندارند و پسراني كه عصباني، بد اخلاق، تند و خشن هستند معمولا در چنين خانواده‌هايي بزرگ شده‌اند.
* صفات پسنديدة زنان
زنان بايد داراي سه صفت «بخل» و «ترس» و«تكبّر» باشند. امام علي ـ عليه السلام ـ دربارة صفات پسنديده‌اي كه زنان بايد بدان متّصف باشند فرموده‌اند: «بهترين صفات زن بدترين صفات مرد است و آن صفات عبارتند از: «كبر»، «بخل» و «ترس».
اگر زن متكبّر باشد، هيچگاه تسليم غير همسر خود نمي‌شود. همچنين اگر زن بخيل باشد، در حفظ و نگهداري اموال خود و همسرش كوشا خواهد بود. چنانچه زن ترسو باشد، از هر پيش آمدي بيمناك است و قهرا بدام شيادان نخواهد افتاد. در حالي كه اين صفات هر سه از صفات ناپسنديده مردان به شمار مي‌رود.[7]
تكبّر زن، تكبّر در مقابل نامحرم است هم چنان مرد نيز بايد در مقابل دشمن متكبّر باشد.
اساسا معني ندارد كه زن در مقابل نامحرم متواضع باشد، بلكه بايد نهايت غرور و تكبّر را داشته باشد. چه بسا تبسّم و تواضع در مقابل نامحرم باعث سوء‌استفاده شود.
زنان بايد تا جايي كه ممكن است با نامحرم برخورد نكنند. امّا، اگر لازم شد كه با نامحرم روبرو شوند و سخن بگويند، با تكبّر باشند و هرگز به نرمي سخن نگويند تا مردان شهوت ران به طمع نيفتند.
«ترس» از ديگر صفات پسنديده زنان است. نبايد زني وانمود كند كه شجاع است و مثلا شب هنگام به تنهايي از منزل خارج شود. زيرا، چه بسا به دام شيّاد و نامردي بيفتد و بدبختي و آبروريزي را براي خود در پي آورد.
البتّه، روحيّه داشتن در مقابل مصائب و ناملايمات با ترس تفاوت دارد و ترس زن تنها براي نگاهداري عفت و ناموسش پسنديده است.
«بخل» نيز از ديگر صفات پسنديدة زن است. زيرا، اين صفت باعث مي‌شود كه در حفظ اموال شوهر كوشا باشد و اسراف نكند.
پی نوشت:
[1] . بحار الانوار، ج 10، ص 24 و 25، با اندكي تفاوت.
[2] . سورة نحل آيه 90.
[3] . رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ فرمودند: « بهترين زنان شما زني است كه هرگاه شوهرش را خشمناك ديد بگويد: «در برابر خواسته‌هاي تو تسليم هستم و تا از من راضي نشوي چشمم به خواب نخواهد رفت. (مضمون حديثي از بحار الانوار ج 103)
[4] . اصول كافي ج 3 ص 373
[5] . سوره روم، آيه 10
[6] . وسائل الشيعه ج 14 ص 266
[7] . بحار الانوار ج 103 ص 238
نویسنده : آيت الله مظاهري
مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات حوزه علمیه قم