* آيه
وَلاَ تَأْكُلُواْ أَمْوَلَكُمْ بَيْنَكُمْ بِالْبَطِلِ وَتُدْلُواْ بِهَآ إِلَى الْحُكَّامِ لِتَأْكُلُواْ فَرِيْقاً مِّنْ أَمْوَلِ الْنَّاسِ بِالإِثْمِ وَأَنْتُمْ تَعْلَمُون
* ترجمه
و اموال یكدیگر را به باطل (و ناحقّ) در میان خودتان نخورید و اموال را به (عنوان رشوه، به كیسه) حاكمان و قاضى ها سرازیر نكنید تا بخشى از اموال مردم را به گناه بخورید، در حالى كه خود مىدانید (كه خلاف مىكنید).
* نکته ها
«تدلوا» به معناى سرازیر كردن دَلو در چاه است كه در این آیه، رشوه به قاضى به آن تشبیه شده است. مراد از «اموال النّاس» هم اموال عمومى است و هم اموال خصوصى. علاوه بر آنكه رشوه براى گرفتن حقوق غیرمالىِ مردم نیز ممنوع است.
رشوه، یكى از گناهان بزرگى است كه مفاسد اجتماعى متعدّدى را به دنبال دارد، از جمله: حذف عدالت، یأس و ناامیدى ضعفا، جرأت و جسارت اقویا، فساد و تباهى حاكم و قاضى، از بین رفتن اعتماد عمومى.
با توجّه به این آثار و عوارض منفى، در روایات شدیداً از این عمل انتقاد شده است. رسول اكرم صلى الله علیه وآله خطاب به حضرت على علیه السلام فرمود: «یا على ثمن المیتة والكلب والخمر و مهر الزانیة والرشوة فى الحكم» [بحار، ج77، ص54] اى على! درآمد حاصل از فروش مردار، سگ، شراب، زنا و رشوه یكسان و حرام است. همچنین على علیه السلام در ذیل آیه شریفهى «اكّالون للسّحت» [مائده، 42] فرمود: رشوهخواران كسانى هستند كه مشكل مردم را حل نموده و در برابر، هدایاى آنان را مىپذیرند. [بحار، ج104، ص273] امام صادق علیه السلام رشوه را در حد كفر به خدا مىداند و رسول اكرم صلى الله علیه وآله رشوه دهنده و گیرنده و واسطه را لعنت كرد و فرمود: بوى بهشت به صاحب رشوه نمى رسد.
در حدیث دیگر مىخوانیم: هر حاكمى كه نسبت به گرفتارى هاى مردم بى تفاوت باشد، خداوند لطفش را نسبت به او مىپوشاند و اگر هدیه قبول كند تا كار مردم را انجام دهد، در زنجیر است و اگر رشوه بگیرد، مشرك مىباشد. [وسائل، ج12، ص63]
حضرت على علیه السلام رشوه گیرنده را از حقّ ولایت محروم مىداند. [نهجالبلاغه، خطبه131] و در جاى دیگر آن حضرت فرمودند: هیچ گروهى گرفتار رشوه نشدند، مگر آنكه گرفتار ترس و اضطراب و نگرانى شدند! [نهجالفصاحه، ح 2693]
بعضى براى توجیه خلاف خود، نام هاى مختلف بر رشوه مى گذارند، از جمله: هدیه، تحفه، حقّالزحمه، چشم روشنى و... . شخصى به نام «اشعثبن قیس»، حلوائى به در خانه على علیه السلام به عنوان هدیه آورد تا در محكمه شاید امام به نفع او حكم صادر كند. امام فرمود: به خدا سوگند! اگر هفت اقلیم را بر من ببخشند تا پوست جوى را به ناحقّ از دهان مورچه اى بگیرم این كار را نخواهم كرد. [نهجالبلاغه، خطبه224]
شخصى به رسول اكرم صلى الله علیه وآله گفت: من متصدى و مسئول كارى هستم، مردم برایم هدایایى مى آورند، چگونه است؟! حضرت در جواب فرمود: چه شده است كه عُمّال ما از هدایا سخن مى گویند! آیا اگر در خانه مى نشستند كسى به آنان هدیه مىداد؟! [نهجالفصاحه، ح 539]
* پيام ها
1- مالكیّت باید از راه صحیح باشد. مانند: حیازت، تجارت، زراعت، صنعت، ارث، هدیه، امثال آن، ولى تصرف از طریق باطل و رشوه ایجاد مالكیّت نمى كند. «لا تاكلوا اموال الناس بالباطل»
2- جامعه در حكم یك پیكر واحد است. «بینكم، اموالكم»
3- رشوه، حرام است و انسان حقّ ندارد براى تصاحب اموال مردم رشوه دهد. «تدلوا بها الى الحكام لتاكوا فریقاً من اموال الناس»
4- اسلام، مردم را مالك اموالشان مى داند. «اموال الناس»
5 – لغزش هاى آگاهانه خطرناك است. «وانتم تعلمون»