* آيه
وَلَكُمْ فِى الْقِصَاصِ حَيَوةٌ يَأُوْلِى الْأَلْبَبِ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ
* ترجمه
اى صاحبان خرد! براى شما در قصاص، حیات (و زندگى نهفته) است. باشد كه شما تقوى پیشه كنید.
* نکته ها
گویا آیه در مقام پاسخ به یك سرى ایرادهایى است كه به حكم قصاص، به خصوص از سوى روشنفكر نمایان مطرح مىشود.
قرآن مى فرماید: حكم قصاص براى جامعه انسانى تأمین كننده ى حیات و زندگى است. قصاص یك برخورد و انتقام شخصى نیست، بلكه تأمین كننده امنیّت اجتماعى است.
در جامعه اى كه متجاوز قصاص نشود، عدالت و امنیّت از بین مىرود و آن جامعه گویا حیاتى ندارد و مرده است. چنانكه در پزشكى و كشاورزى و دامدارى، لازمه حیات و سلامت انسان، گیاه و حیوان، از بین بردن میكروبها و آفات است.
اگر به بهانه اینكه قاتل هیجان روانى پیدا كرده، بگوییم او رها شود، هیچ ضمانتى نیست كه در دیگر جنایتها این بهانه مطرح نشود، چون تمام جنایتكاران در حال سلامت و آرامش روحى و فكرى دست به جنایت نمىزنند. با این حساب تمام خلافكاران باید آزاد باشند و جامعه سالم نیز تبدیل به جنگل شود كه هركس بر اثر هیجان و دگرگونىهاى روحى و روانى، هركارى را بتواند انجام دهد.
گمان نشود كه دنیاى امروز، دنیاى عاطفه و نوع دوستى است و قانون قصاص، قانونى خشن و ناسازگار با فرهنگ حقوق بشر دنیاست. اسلام در كنار حكم قصاص، اجازه عفو و اخذ خونبها داده تا به مصلحت اقدام شود.
توجیهاتى از قبیل اینكه از مجرمان و قاتلان در زندان با كار اجبارى به نفع پیشرفت اقتصادى بهرهگیرى مىكنیم، قابل قبول نیست؛ چون این برنامهها، تضمین كننده امنیّت عمومى نیستند. اصل، مقام انسانیّت و جامعه عدالت پرور است، نه دنیاى پرخطر همراه با تولید بیشتر، آن هم به دست جنایتكاران و قاتلان!
از آنجا كه قانون قصاص، ضامن عدالت و امنیّت و رمز حیات جامعه است، در پایان آیه مىفرماید: «لعلّكم تتقون» یعنى اجراى این قانون، موجب خوددارى از بروز قتلهاى دیگر است.
حیات، داراى انواعى است:
1- حیات طبیعى. مثل زنده شدن زمین در بهار و بعد از باران. «یحیى الارض» [روم، 50]
2- حیات معنوى. مثل دعوت پیامبر كه عامل زنده شدن مردم است. «دعاكم لما یحییكم» [انفال، 24]
3- حیات برزخى كه شهدا دارند. «لا تقولوا لمن یقتل فى سبیل اللّه اموات بل احیاء» [بقره، 154]
4- حیات اخروى كه براى همه است. «یمیتكم ثم یحییكم» [بقره، 28]
5 - حیات اجتماعى در سایه امنیّت و عدالت. نظیر همین آیه «لكم فى القصاص حیاة»
* پيام ها
1- اجراى عدالت، تضمین كننده حیات جامعه است. «لكم فى القصاص حیاة»
2- تعادل میان رأفت و خشونت، لازم است. خدایى كه رحمن و رحیم است، قصاص را رمز حیات مىداند. «لكم فى القصاص حیاة»
3- حذف عنصر خطرناك، یك اصل عقلانى است. «یا اولى الالباب»
4- زود قضاوت نكنید. ممكن است در برخورد سطحى، قصاص را خوب ندانید ولى با خرد و اندیشه درمىیابید كه قصاص رمز حیات است. «یا اولى الالباب»
5 - تقوا و دورى از گناه، فلسفه احكام دین است. چه احكام عبادى و چه قضایى. «الف»
6- قصاص، سبب بازدارى مردم از تكرار قتل است. «لعلكم تتقون»
الف) در بیان فلسفه روزه نیز مى فرماید: «لعلكم تتّقون» بقره، 183