فضای مبارزات انقلابی در دهه ۵۰ هجری‌شمسی
مبارزان سیاسی سالهای پیش از انقلاب، سعی میکردند که از قرآن و احادیث
معصومین، تحلیلی برای شرایط روز جامعه ارائه کنند. غلبه چنین احساس نیازی،
که کمک میکرد مبارزه به بطن جامعه نفوذ پیدا کند، حتی افرادی که کمتر مشی
حوزوی و سنتی داشتند را هم در بر می‌گرفت اما البته این موج در میان طلابِ
پیرامون امام خمینی(رحمه‌الله)، فزاینده‌تر بود. در این میان، آنچه به
تقویت این گفتمان کمک میکرد، ارجاع به سیره ائمه معصومین(علیهم‌السّلام)
بود.
در این روند، جدای از تألیفات و مقالات، عموم سخنرانیهای روحانیت مبارز هم
آکنده بود از برداشتهای سیاسی از زندگی ائمه. در چنین جو و فضایی،
آیت‌الله سیدعلی خامنه‌ای، در زمره شاخص‌ترین طلاب تحول‌خواه و انقلابی
حوزه قرار دارد که در حلقه درس و مجالستِ فقهای سیاسی و به‌روز، به‌ویژه
آیت‌الله خمینی(رحمه‌الله) پرورش یافته‌اند. در این روند، سیره ائمه
معصومین، از پرمراجعه‌ترین منابع ایشان برای استخراج و ارائه این مشی جدید
روشنفکرانه و البته انقلابی بود.
تاریخچه هیئت انصارالحسین(ع)
ویژگی مهم این تلاش فکری آیت‌الله خامنه‌ای، تحلیلی نو مبتنی بر نگاهی
کلان به سیره سراسر مجاهدانه امامان معصوم است. با نگاهی به تاریخ مبارزات
سالهای پیش از انقلاب، به برخی هیئات، مساجد و تکایا بر می‌خوریم که بستر
لازم برای طرح این دیدگاه‌ها را فراهم میکردند. مساجدی مانند الجواد،
هدایت و همتِ تجریش، و مکانهایی مانند حسینیه ارشاد و کانون علوی، مهمترین
تبلورگاه‌های اندیشه اسلامی زنده و انقلابی بودند که عمدتاً با هدایت
روحانیت مبارز گردانده میشدند. اما در این میان، برخی هیئات مذهبی هم بودند
که در کنار عزاداریهای مذهبی، مجالی برای طرح مباحث انقلابیِ ناظر به
زندگی مردم و فضای اجتماعی کشور فراهم میکردند. یکی از مهمترین این هیئتها
در تهران، هیئت انصارالحسین(علیه‌السّلام) بود.
هیئت انصار را، جمعی از بازاریان علاقه‌مند به امام(رحمه‌الله) تأسیس کرده
بودند. این هیئت، عموماً از سخنرانان سیاسی و انقلابی دعوت میکرد که در
حلقه یاران امام جای می‌گرفتند که در نبود او، شعله مبارزه را در ایران
روشن نگه می‌داشتند.
سخنرانی آیت‌الله خامنه‌ای در هیئت انصارالحسین(ع)
در این میان، آیت‌الله خامنه‌ای هم که یکی از وعاظ و عالمان مبارز مشهد
بود، برای سخنرانی در ایام محرم به این هیئت دعوت میشد. وی مجموعاً در
محرم سالهای ۴۸، ۴۹ و ۵۱، در این هیئت به سخنرانی پرداخت. سخنرانی آیت‌الله
خامنه‌ای در سالهای ۴۸ و ۴۹ مفصل‌تر بود که تا ایام صفر هم به درازا
می‌کشید اما سخنرانی در محرم سال ۵۱، تنها به ده-دوازده منبر محدود شد.
به‌باور آیت‌الله خامنه‌ای، هیئت انصار جایگاه مهمی در مبارزات تهران داشت و
شاید در دوران اختناق، یکی از تنها جلسات و امیدگاه‌های نیروهای مبارز
متفکر در پایتخت به شمار می‌آمد.(۱)
ایشان در بیان فضای عمومی حاکم بر هیات و شرکت‌کنندگان آن هم به یاد
می‌آورند که اغلب، علایق مبارزاتی داشتند و از طیف‌های مختلفی مثل بازاری،
جوان، دانشجو و حتی هواداران جبهه ملی به این کانون مبارزه در لوای پرچم
اهل بیت(علیهم‌السلام) می‌آمدند.(۲)
جلسات هیئت که به صورت دوره‌ای و هر بار در خانه یکی از افراد علاقه‌مند
برگزار میشد، به دلیل حساسیت‌های سیاسی، اعلام عمومی نمی‌شده است و افراد
مطلع، به صورت حضوری، دیگران را باخبر میکردند. البته گزارشهای متعدد
ساواک از جلسات هیئت هم نشان می‌دهد که خبرچین‌های آن، بر برخی جلسات هیئت
اشراف داشته‌اند.
آیت‌الله خامنه‌ای در تبیین مدل کاری هیات انصار الحسین و مقاصدی که در آن،
هم از سوی بانیان و هم سخنرانان دنبال میشد، دو هدف فکری و عملی را بیان
می‌کنند: نخست، تأمین خوراک فکری مستمعان، تا درک نظری و اندیشه سیاسی آنها
از معارف اسلامی، سیره معصومین، انتظارات اسلام از مردمان و حتی شرایط
جامعه بالا برود، و دوم، خطر کردن و عمل کردن براساس این فراگیری و دانش
نظری. به این ترتیب، آمیخته‌ای از دانش و احساس، در این جلسات به مخاطبان
تزریق میشد که مبنای فکر و عمل انقلابی آنها قرار می‌گرفت که تا سرحد جهاد
سیاسی و شهادت‌طلبی، آنها را به اقدام وا می‌داشت.(۳)
«همرزمان حسین(ع)» اینگونه کتاب شد!
مجموعه گفتارهایی که با عنوان «همرزمان حسین(علیه‌السّلام)» منتشر شده است، مجموعه سخنرانیهای آیت‌الله خامنه‌ای در هیئت انصارالحسین(علیه‌السّلام) در سال ۵۱ است. در این سال، آیت‌الله خامنه‌ای با توجه به اینکه پرونده‌ای مفتوح در دادگاه نظامی داشتند و با قید «التزام به خارج نشدن از حوزه قضایی مشهد»(۴) آزاد شده بودند، این محدودیت را زیر پا گذاشتند و بی‌باکانه به تهران آمدند. جلسات از ۱۶ بهمن ۵۱ یعنی صبح یکم محرم ۱۳۹۳ هجری قمری آغاز شد که تا دوازدهم محرم ادامه یافت.
آنچه امروز از سخنان ایشان در آن دهه پرالتهاب به ما رسیده، بخشی از آن حاصل خوش‌ذوقی یکی از بازاریان حاضر در جلسه است. آقای یحیی علیمردانی، سالها در جلسات هیئت انصارالحسین(علیه‌السّلام) حضور داشته اما با شنیدن سخنان واعظ مدعو هیئت، که به او «آقامشهدی» می‌گفتند، تحت تأثیر محتوای سخنان او قرار می‌گیرد و با کسب اجازه از مسئولان هیئت، صدای سخنران را ضبط می‌کند. صوت این گفتارها، در سالهای اخیر از طرق مختلف و از جمله با پیگیری‌های یکی از علاقه‌مندان به رهبر انقلاب، از این بازاری گرفته شده و در اختیار دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای قرار گرفته است تا برای ارائه به مخاطبان آماده شود.
آقای علیمردانی، اگرچه این سخنان را ضبط میکرد اما آرزو داشت که چنین گفتارهای کمیابی، کتاب شوند تا در دسترس مخاطبان بیشتری قرار بگیرند. او این آرزو را در همان روزها هم با آیت‌الله خامنه‌ای در میان گذاشته بود: «وقتی ایشان در همان جلسه اعلام کردند که این جلسه آخر است رفتم خدمت آقا عرض کردم این صحبتهایی که شما این چند روزها میکردید کتاب میشود؟ فرمودند که نمیدانم، هر چه خدا بخواهد.»(۵) و حالا سرنوشت، اینچنین رقم زده که بعد از گذشت ۴۵ سال از آن ایام، آرزوی آقای علیمردانی، رنگ واقعیت بگیرد و آن گفتارهای ناب و تاریخی، روی کاغذ بیاید و در اختیار عموم قرار بگیرد.
پانوشت:
۱) دیدار با اعضای کمیته‌ی امور صنفی ۱۳۶۱/۱۰/۲۰
۲) مصاحبه با سپاه به مناسبت شهادت حجةالاسلام محلاتی ۱۳۶۵/۸/۱۰
۳) بیانات درباره امام حسین(علیه‌السلام) ۱۳۵۹/۸/۱۶
۴) شرح اسم، هدایت الله بهبودی، مؤسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی، چاپ ششم، ۱۳۹۱، ص۴۵۲.
۵) گفتگوی پایگاه اطلاع‌رسانی KHAMENEI.IR با آقای علیمردانی