«آداب روزه‌داری، احوال روزهداران» نکات مهم معرفتی از سیره علمی و عملی رهبر معظّم انقلاب را در زمینه‌های مختلف عبادی، اجتماعی و سیاسی از معارف ماه مبارک رمضان در اختیار علاقه‌مندان قرار می‌دهد. اگرچه ممکن است این مباحث برای برخی‌ها عادی و حتی تکراری به نظر بیاید که بارها در متون دینی خوانده‌اند و از لسان علما و مراجع شنیده‌اند. در همین کتاب و در فرازی از بیانات رهبر معظّم انقلاب، در قالب نکته‌ای دقیق و آموزنده به این موضوع پاسخ داده شده است:
«از بس اینها را تکرار کرده‌ایم و شنیده‌ایم و گفته‌ایم، برایمان عادی شده است. انسانی به کمال راه پیدا می‌کند که از بین همین چیزهای تکراری، حقایق را پیدا کند. علم مادی نیز همین‌طور است. همه در مدت عمرشان دیده‌اند که وقتی سیب از درخت جدا می‌شود، به طرف زمین می‌افتد. دیگر از این کار عادی‌تر، چیزی در دنیا هست؟! اما یک نفر متوجه شد که این یک پدیده است: چرا سیب پایین می‌آید؟ چرا از درخت که جدا می‌شود بالا نمی‌رود؟ آن وقت نیروی جاذبه کشف شد. یک باب جدید در دانش بشری باز شد. همه این چیزهای عادی زندگی ما از این قبیل است».
در ادامه روزهای گذشته بخشی از بیانات رهبر معظم انقلاب در این کتاب منتشر می‌شود:
تمام عبادات و تکالیف شرعی‌ای که من و شما را امرکرده‌اند تا انجام دهیم، در حقیقت ابزارهای همین تزکیه یا همین تربیت است؛ برای این است که ما کامل شویم؛ ورزش است. همچنان که اگر ورزش نکنید، جسم شما ناتوان، بی‌قدرت و آسیب‌پذیر خواهد شد و اگر بخواهیم جسم را به قدرت، به زیبایی، به توانایی، به بروز قدرتها و استعدادهای گوناگون برسانید، باید ورزش کنید. نماز، ورزش است؛ روزه، ورزش است، اجتناب از گناهان، ورزش است، دروغ نگفتن، ورزش است؛ خیرخواهی برای انسانها ورزش است. با این ورزش‌ها روح زیبا و قوی و کامل می‌شود. اگر این ورزش‌ها انجام نگیرد، ممکن است به ظاهر خیلی پسندیده به نظر بیاییم؛ اما باطنمان یک باطن ناقص و نحیف و حقیر و آسیب‌پذیر خواهد بود. روزه، یکی از این ورزشهاست.
روزه فقط این نیست که انسان نخورد و نیاشامد، این نخوردن و نیاشامیدن، باید از روی نیت باشد، والا اگر شما یک روز به خاطر گرفتاری و یا اشتغال به کار، دوازده ساعت، پانزده ساعت فرصت نکنید چیزی بخورید، هیچ ثوابی به شما نخواهند داد، اما همین امساک را وقتی با نیت انجام دادید - «اجعلنا ممن نوی فعمل»؛ نیت کند و به دنبال آن، عمل انجام دهد - این همان گوهر درخشانی می‌شود که به شما ارزش می‌بخشد و روحتان را قیمتی می‌کند. شرط روزه نیت است. نیت یعنی چه؟ یعنی این عمل را، این حرکت را، این امساک و تمرین را، جهت دادن برای خدا، در راه خدا، به خاطر انجام دستور الهی، این است که به هر کاری ارزش می‌بخشد. لذا در دعای شب اول ماه مبارک می‌خوانید: «اللهم اجعلنا ممن نوی فعمل ولا تجعلنا ممن شقی فکسل: کسالت، بی‌رغبتی و بی‌نشاطی برای کار - چه کار معنوی و چه کار مادی - شقاوت است.
روزه، یکی ازبهترین کارهاست. با اینکه به ظاهر اقدام نکردن است؛ اما در باطن اقدام است، عمل است، کار مثبت است. چون شما نیت این کار را دارید؛ لذا از هنگامی که وارد صحنه روزه‌داری می‌شوید - یعنی از بعد از لحظه طلوع فجر - تا آخر روز به طور دائم به خاطر این نیت، در حال عبادتید. اگر هم بخوابید، عبادت می‌کنید. همین طور راه بروید، عبادت می‌کنید. اینکه از قول نبی‌اکرم(ص) نقل شده است که فرمود: الفاسکن فیه تسبیح و نومکم فیه عبادة؛ خوابیدن و نفس کشیدن شما عبادتاست، خواب چطور عبادت می‌شود؟ نفس کشیدن چطور «سبحان‌الله» گفتن می‌شود؟ این به خاطر آن است که شما بیکار هم که باشید، هیچ اقدامی هم که نکنید، چون با این نیت وارد این وادی شده‌اید، یکسره در حال عبادتید. در روایت دیگر می‌فرماید: نوم‌الصاثم عبادة و صمته تسبیج؛ سکوت که می‌کنید، مثل این است که «سبحان‌الله» می‌گویید و عمله متقبل و دعائه مستجاب؛ عمل شما مقبول و دعایتان مستحاب است. سکوت شما به عادت است، نفس کشیدن شما عبادت است، خوابیدن شما عبادت است، چرا؟ چون شما این امساک و این دست کشیدن از بخشی از لذات جسمانی را برای خدا در یک مدت سی روزه - ماه رمضان - تجربه می‌کنید.
همه این عبادت و دیگر عبادات، برگرد این محور می‌گردد که انسان با مشتهیات نفسانی و با لذایذی که انسان را به پستی می‌کشانند و برده می‌کنند، مبارزه کند. افسار گسیخته کردن نفس انسانی، هنر نیست. هر چه در توان داری لذت ببری، برای انسان کمال نیست؛ این از مقوله حیوانیت است. انسان هم یک جنبه جیوانی دارد؛ نقویت جنبه حیوانی است. البته جنبه‌ی حیوانی هم جزو ماست و نخواستند که ما آن را نداشته باشیم. خوردن، آشامیدن، استراحت کردن، لذت مباح بردن، جزو وجود ماست؛ اشکال هم ندارد و کسی آنها را منع هم نکرده است. آنچه ممنوع است، این است که انسان در این جنبه غرق شود. مادیگری، انسان را به غرق شدن در این جنبه می‌کشاند. ادیان و روش‌های عقلانی عالم - که روش الهی، مبتنی بر پایه‌های عقلانی است - جلو انسان را می‌گیرد، تا در این سراشیب لذت‌بری از لذایذ و مشتهیات زندگی، اختیار خود را از دست ندهد و فرو نغلند. هر دعوتی که انسان را به لجام گسیختگی در لذات بکشاند، دعوت به آتش و دعوت به بدبختی و هلاکت است. به طور کلی، دعوت انبیا، دعوت حکما، دعوت‌های الهی، در جهت کف نفس از این لذایذ است. که روزه هماز این قبیل است. به همین خاطر است که در روایات ما، ماه رمضان یک صحنه مناسب شمرده شده است؛ برای این که انسان در این ماه تمرین کند و مجموعه گناهان را ترک گوید.