وقتی که سنجیده و از روی علم و آگاهی حرف بزنیم و در سخن گفتن، اندیشه را به‌کار بگیریم در آن صورت سخنان ما سودمند میافتد. از همین رو در کلام امیرمؤمنان علی(ع) میخوانیم: «زبان عاقل، در پس قلب او و قلب احمق، پشت زبان اوست».
عقیق: همه حکیمان و پیشوایان هدایت بر سخن گفتن نیکو، سنجیده و به‌جا
تاکید کرده‌اند و در میان آموزه‌ها و تعالیمی که دارند، حرف و سخن، جایگاه
ویژه‌ای دارد.در کلمات امام علی(ع) در نهج‌البلاغه و منابع دیگر، بر زبان و
سخن، تاکید فراوانی شده است.فایده‌هایی که امام علی(ع) آن‌را یادآور
می‌شود، فایده مادی نیست، بلکه فایده و سود عقلانی و ماندگار است، زیرا
امام علی(ع) منافع زودگذر و موقت را فایده‌بخش نمیداند. زبان، عضو
بسیار حساسی است که در نیک‌بختی و یا بدبختی انسان، تاثیر مهمی دارد، از
همین روست که باید به‌گونه‌ای سخن گفت که در رشد عقل و معنویت، سودمند و
فایده‌آفرین باشد. وقتی که سنجیده و از روی علم و آگاهی حرف بزنیم و در
سخن گفتن، اندیشه را به‌کار بگیریم در آن صورت سخنان ما سودمند میافتد.اگر
زبان از ناحیه عقل، پشتیبانی شود، حرف سودمند از آن تولید می شود و اگر
از طرف هوی و هوس حمایت گردد، نتیجه‌ای جز حماقت و نابخردی ندارد، از همین
رو در کلام امیرمؤمنان علی(ع) میخوانیم: «زبان عاقل، در پس قلب او و قلب
احمق، پشت زبان اوست». سودمندترین و برترین علم علم
و دانش در اسلام، منزلت والایی دارد و دانستن و آگاهی، بسیار ستایش شده
است کمااینکه امام علی(ع) در این رابطه فرموده است: «بدان، در دانشی که
فایده نبخشد چیزی نیست و علمی که نفعی نرساند سزاوار آموختن نیست» و نیز در
آیه ۹ سوره زمر آمده است: «أَمَّنْ هُوَ قَانِتٌ آنَاء اللَّيْلِ سَاجِدًا
وَقَائِمًا يَحْذَرُ الْآخِرَةَ وَيَرْجُو رَحْمَةَ رَبِّهِ قُلْ هَلْ
يَسْتَوِي الَّذِينَ يَعْلَمُونَ وَالَّذِينَ لَا يَعْلَمُونَ إِنَّمَا
يَتَذَكَّرُ أُوْلُوا الْأَلْبَابِ؛ [آيا چنين كسى بهتر است] يا آن كسیکه
او در طول شب در سجده و قيام اطاعت [خدا] می كند [و] از آخرت میترسد و
رحمت پروردگارش را اميد دارد بگو آيا كسانیکه میدانند و کسانیکه
نمیدانند يكسانند تنها خردمندانند كه پندپذيرند». از دیدگاه اسلام،
دانش، ملاک و معیار ارزش است و انسان‌ها به قدر دانش خود، قدر و قیمت
دارند.پیامبر گرامی اسلام(ص) فرموده است: «کسی‌که دانش او از همه کمتر است
ارزش او از همه کمتر و کسی‌که دانش او از همه بیشتر است، منزلت او از همگان
برتر است».حتی با آن همه فضیلت‌های بی‌نظیری که در باب شهادت وارد شده،
مقام «دانش»از آن هم بالاتر و رفیع‌تر است.قلم علما از خون شهدا، فضیلت
بیشتری دارد. باید توجه داشت علم وقتی سودمند است که عمل به‌دنبال آن
باشد، علم و عمل دو حلقه به هم پیوسته هستند که نبودن هریک از این دو حلقه،
انسان را از هدفش دور میسازد.عالمی که در مرحله عمل، از راهنمایی علم خود
مدد نگیرد و به غیر علم خویش عمل کند مانند جاهل سرگردانی است که از
بیماری جهل خود بهبود نمییابد. علم مسئولیت‌آفرین است و صاحب خود را به
همراهی میخواند، هنگامیکه انسان عالم بادش، به ندای علم لبیک میگوید و
در پی آن روان می‌شود، علم در وجود او پایدار میماند و اگر علم در کردار و
رفتار عالم نقش نبندد، به‌دلیل عدم قابلیتی که از صاحب خود میبیند از بین
میرود. در حکمت ۳۶۶ نهج‌البلاغه آمده است که «علم(عالم را) به عمل فرا
میخواند، اگر (عالم) آن‌را اجابت کند (میماند) وگرنه از او کوچ میکند».
مردی حضور امام سجاد(ع) آمد و با اشتیاق و شور خاصی از امام چند سؤال
کرد و آن حضرت به سؤال‌های او پاسخ داد، او اندکی توقف کرد و سپس رفت و بار
دیگر بازگشت و سؤال دیگری مطرح کرد و تصمیم داشت همچنان به سؤالات خود
ادامه دهد.امام سجاد(ع) برای آن‌که به او بفهماند، علم برای عمل است نه
انباشتن، بدون عمل، به او رو کرد و فرمود: در کتاب مقدس انجیل نوشته شده
است: اگر دانسته‌اید ولی به آن عمل نکرده‌اید، نپرسید، زیرا اگر به
اندوخته‌های علم، عمل نگردد، موجب افزایش ناسپاسی و دوری داننده علم، از
خدا میگردد. بی‌تردید، در اسلام، دانشی مفید است که نافع و سودمند
باشد.روزی پیامبر اسلام(ص) وارد کعبه شدند و مشاهده کردند که مردم، دور
شخصی حلقه زده‌اند، حضرت پرسیدند: این شخص کیست؟ گفتند: او علامه است، حضرت
سؤال کرد: علامه یعنی چه؟ گفتند: «عالم‌ترین مردم به وقایع، تاریخ و
نسبهای عرب میباشد.حضرت فرمود: «این علمی است که ندانستن آن، ضرر و
دانستنش، نفعی ندارد».آن‌گاه پیامبر فرمود: «همانا علم سه چیز است: آیه
محکم(اصول عقاید)، فریضه عادله(علم اخلاق)، سنت پابرجا(مسائل حلال و حرام،
علم فقه) و غیر این‌ها فضل است». منبع:ایکنا