انسان به قدر استعداد خود می‌تواند به معرفت حق نزدیک شود و به جایی برسد که به خزانه اسرار الهی شود اما آنچه انسان را به معرفت می‌رساند سرّ و باطن عبادات است.
عقیق:حجت‌الاسلام محمدمهدی مهندسی (استاد فقید عرفان و فلسفه حوزه علمیه قم): عبادات دارای درجاتی هستند، برخی از درجات عبادات به عنوان هدف نیمه راه و برخی دیگر از آنها هدف نهایی هستند. اهداف نیمه راه چیزهایی هستند که در حوزه عمل مطرحند ولی اهداف نهایی چیزهایی است که در حوزه شهود واقع می‌شوند.
علت اینکه عبادات در قالب عمل تعبیر به هدف نیمه راه می‌شوند این است که این عبادات وقت مشخصی دارند یعنی تا مادامی که انسان در قید حیات است اما زمانی که از دنیا رفت دیگر حوزه تکلیف و عمل برداشته می‌شود، زمانی که عمل انسان ساقط شد دیگر بحث شهود مطرح می‌شود . شهود گرچه ممکن است برای اولیا الهی در عالم هم انجام شود اما برای افرادی که استعدادش را فراهم کردند در آخرت دیگر عمل عبادی به معنای تکالیف نیست، اما افاضات حق وجود دارد.
قرآن کریم هدف خلقت انسان‌ها و همه موجودات را همین شهود حقیقت، علم الهی و آشنا شدن با خدای متعال می‌گیرد. در سوره طلاق آیه ۱۲، خداوند متعال می‌فرماید که همه چیز را آفریده، آسمان‌ها، زمین‌های هفت‌گانه، آنچه بین زمین و آسمان باید نازل می‌کرد و همه اینها برای این بود که انسان به معرفت حق راه پیدا کند و مظهر توانمندی و قدرت حق بشود.
انسان به قدر استعداد خود می‌تواند به معرفت حق نزدیک شود و می‌تواند به جایی برسد که خزانه اسرار الهی شود. امثال این مباحث در نهج البلاغه، قرآن کریم و سایر کتب اهل بیت(ع) آمده است اما باید توجه کنیم که آنچه اینجا مهم است اعمال ظاهری نیست، درست است که به اعمال ظاهری باید اتکا کرد و در سایه اتکا به همه این اعمال باید به مقام شهود واقعی برسیم اما پس از آن دیگر شهود و معارف انسان در دنیای دیگر متکی به اعمال نیست بلکه متکی به باطن اعمال است که در آخرت آشکار می‌شود.
رعایت احکام و آداب لازم است اما آنچه انسان را به معرفت می‌رساند سرّ و باطن عبادت است. عبادت، بدن اسرار و سر، روح عبادت است. ما باید در فرصت‌های خلوت و زمانی که غیر جلب توجه انسان نمی‌کند شهود حقیقت مناسب‌تر برای رسیدن به خداوند حاصل می‌شود.
هر چه در این عالم طبیعت می‌بینیم، تنزل یافته‌ای از موجودات برتر هستند
بنابراین ما باید سعی کنیم علاوه بر رعایت احکام و آداب عبادات به ویژه نماز، به سرّ و درون آن راه پیدا کنیم.
از آنجا که نماز در روایات عمود دین معرفی شده است، همینطور که این عبادت ظاهرا میزان و معیاری برای پذیرش و عدم پذیرش انسان مطرح شد، اسرار نماز هم در حکم اسرار عمود دین است یعنی اگر کسی به سرّ نماز راه پیدا کرد و بدان آگاه شد قطعاً به اسرار همه عبادات آگاهی پیدا می‌کند ،چون نماز یک مدل و نمونه‌ای است که همه مسائل دیگر در درون آن نهفته شده است.
هر چه که ما در این عالم طبیعت می‌بینیم، تنزل یافته‌ای از موجودات برتر هستند یعنی تمام این موجودات عالم طبیعت مسبوق به سابقه‌هایی در عوالم بالاتر، ملکوت، جبروت و اله و لاهوت هستند. هیچ موجودی نیست که در این عالم ماده وجود داشته باشد و تحقق پیدا کرده باشد اما سابقه‌ای در عوالم پیشین نداشته باشد پس این موجود که اینجا آمده در جریان نزول قرار گرفته و از مبدأ نازل شده است تا به این عالم پایین قرار گرفته است.
اگر ما این هستی و نزول را تعقیب کنیم قطعا در عالم ملکوت و جبروت و لاهوت سابقه وجودی آن را می‌یابیم. این یک دلیل عقلی است که شامل حال همه موجودات من جمله نماز می‌شود که از این قانون کلی مستثنی نیست.
از جمله ادله نقلی که نماز دارای سر و باطنی است اینکه سوره هود، آیه 123 می‌فرماید که تمام این عالمی که ما اینجا می‌بینیم دارای یک غیب است، نه اینکه فقط آسمان یک آسمان ظاهری و ... دارد بلکه همه زمین و آسمان دارای یک غیبی هستند پس نماز هم دارای یک غیب و سر و باطنی کمااینکه دارای شهادت است.