در مناطقی که اختلاف هوای فصل ها زیاد است مثل ماوراء النهر و ایران که بر حسب مکان درجه سرما در زمستان تا 40 درجه زیر صفر می رسد و در تابستان تا 50درجه بالا می رود، ... برای تعدیل هوا در زمستان ها در هریک از تالارها و شبستان ها به فاصله های معین یک منقل می گذاشتند و در تابستان ظرف های بزرگ رویینه را از یخ پر می کردند و بادبزن های پارچه های بزرگ از سقف ها می آویختند. روشنایی مسجدها با قندیل ها و چراغ های روغنی که گاه چینی، گاه شیشه ای و گاه نقره ای یا رویین بود تامیین می شد.

در بعضی بلاد نظیر «بیت المقدس»، «مکه» و «مدینه» چراغ های گرانبهای زرین به کار می بردند، در شهرهای بزرگ مسجدهای متعددی وجود داشت چنانکه در اسکندریه مرکز «صلاح الدین ایوبی» سه چهار مسجد جامع هم ساخته بودند. بعضی از آنها را امیران و خواجگان متمول می ساختند ولی اکثر با پول مردم ساخته می شد. بعضی دیگر از درآمد اوقاف اداره می شد و بودجه برخی را دولت تامین می کرد.

در سال 1012.م در شهر «قاهره قدیم» یا فسطاط هشتصد و سی مسجد بود، ولی چون موقوفات معینی نداشت به خرج دولت اداره می شد. خلیفه از محل صندوق اعانات مبلغی برای پرداخت حقوق خطیبان و دانشجویان و موذنان و دیگر پرستاران می پرداخت.

در قرن 12 میلادی خرج نگاهداشت جامع عمروعاص در فسطاط روزی سه هزار دینار مغربی تمام می شد و جامع بنی امیه، بزرگترین مسجد دمشق که آن را پانصد کارمند وظیفه خوار بود سالی هشت هزار دینار سوی خرج داشت ... .

در مسجدها عبادتگاه زنان از مردان جداست و معمولا با تجیری که بلندی آن دو متر است نمازگاه مردان از زنان جدا می شود، پس از پایان نماز و دعا زنان و مردان از دری جداگانه خارج می شوند... .

پیش از درآمدن به نمازخانه محلی برای نگاهبانی کفش ها تعیین شده بود و مردم قبل از ورود به ایوان ها پای افزار بیرون می کردند و با گرفتن نشانه ای از موزه دار داخل صحن می شدند و هنگام خروج به ارائه همان نشانه، موزه بان بی درنگ کفش را به صاحب آن تحویل می داد.

در حکومت صفویه که حداکثر مرکزیت و قدرت سلطنت در تاریخ بعد از اسلام ایران است، مسجدسازی به لحاظ کمیت و کیفیت به اوج خود می رسد، به ویژه در زمان شاه عباس کبیر به بنای مساجد و عمارات مذهبی بذل توجه زیادی می شود، مسجد جامع عتیق اصفهان که دو هزار سال سابقه داشته به صورت زیبایی مرمت و تزئین می شود و اکثر مساجد و اماکن و مقابر امام زاده ها و آستان قدس رضوی، با گنبد و بارگاه و تزئینات دیگر آراسته می شوند.

همین سیاست مسجدسازی، در ادوار بعدی هم به همین منوال با تفاوتی نسبی ادامه پیدا می کند. به طوری که در دوره قاجاریه اگرچه از جهات عدیده انحطاط معماری و ساختمان است، معذلک تعداد مساجد و ابنیه اسلامی زیاد دیده می شود و ناصرالدین شاه در طول 50 سال سلطنت خود بدون توجه به اوضاع نابه سمان اقتصادی، علاوه بر ساختن مساجد زیادی در تهران، «ایوان» حضرت معصومه را نیز آیینه سازی نمود و رواق حضرت امام موسی بن جعفر را در کاظمین آینه کاری و گنبد آن را طلا گرفت، و قبه امامزاده قاسم را از نو بنا نهاد، و معادل 10هزار تومان زرناب برای طلای گنبد حضرت سیدالشهدا و دو شمعدان طلا برای آرامگاه شاه ولایت ساخت و شیخ عبدالحسین تهرانی را برای طلا گرفتن گنبد حرم امام حسین(ع) و آینه کاری رواق حضرت عباس اعزام کرد.

در عصر پهلوی حکومت و سیاست عوض می شود، وضع مساجد نیز عوض می شود و رو به خاموشی و کسادی می رود. با شهریور 1320 تحولی در حکومت و شئون مملکت پیش می آید، در توجه به مسجد و مسجدسازی هم تحول و نهضتی پا به پای نهضت های سیاسی و اجتماعی پدیدار می شود که با وجود زایل شدن بعضی از آنها پایدار می ماند و بر خلاف دوران قبل از شهریور 1320دولت را هم به دنبال خود می کشاند.