با تحقيق در منابع تاريخي و حديثي كه ما به آنها دست‌رسي داشتيم؛ چنين بر مي‌آيد كه امام حسين(ع) در مسير حركتشان از مدينه تا كربلا در جايگاه‌هاي مختلف به تناسب آياتي را تلاوت فرمود كه در دو قسمت از مدينه به مكه و از مكه به كربلا بيان مي‌شود.
عقیق: با تحقيق در منابع تاريخي و حديثي كه ما به آنها دست‌رسي داشتيم؛ چنين بر مي‌آيد كه امام حسين(ع) در مسير حركتشان از مدينه تا كربلا در جايگاه‌هاي مختلف به تناسب آياتي را تلاوت فرمود كه در دو قسمت از مدينه به مكه و از مكه به كربلا بيان مي‌شود. الف. آياتي كه امام حسين(ع) هنگام خروج از مدينه و رهسپار شدن به سوي مكه خواندند، عبارت‌اند از: 1. در شب يك‌شنبه بيست و هشتم ماه رجب، هنگام خروج از مدينه و رهسپار شدن به سوى مكّه كه فرزندان، برادرزادگان و برادرانش نيز با بيشتر خاندانش همراه او بودند جز برادرش محمّد ابن حنفيّه؛ اين آيه شريفه را قرائت فرمود:[1] «فَخَرَجَ مِنْها خائِفاً يَتَرَقَّبُ قالَ رَبِّ نَجِّني مِنَ الْقَوْمِ الظَّالِمينَ»؛[2] موسى ترسان و نگران از آنجا بيرون رفت [در حالى كه] مي‌گفت: «پروردگارا، مرا از گروه ستم‌كاران نجات بخش». طبق اين آيه؛ حضرت موسي(ع) براي رهايي از شرّ فرعونيان از مصر به سوي مدين خارج شد.[3] امام حسين(ع) با خواندن اين آيه حال خروج خود را از شهر مدينه به حال خروج حضرت موسي(ع) از مصر تشبيه كرده كه آن‌حضرت از ترس فرعون مصر ناچار به ترك شهر و ديار و فرار از شهر گرديد، و امام حسين(ع) نيز به خاطر فرعون زمان خود مجبور به ترك ديار و خانه و كاشانه خود شد. 2. وقتي آن‌حضرت در ماه شعبان داخل در مكه شد، اين آيه شريفه را خواند:[4] «وَ لَمَّا تَوَجَّهَ تِلْقاءَ مَدْيَنَ قالَ عَسى رَبِّي أَنْ يَهْدِيَني سَواءَ السَّبيل»؛[5] و چون به سوى [شهر] مَدْيَن رو نهاد [با خود] گفت: «اميد است پروردگارم مرا به راه راست هدايت كند». ب. آياتي كه امام حسين(ع) در مسير رهسپار شدن به سوي عراق و كربلا به مناسبت‌هايي قرائت فرمود، به شرح زير است، و گفتني است كه امام حسين(ع) در اين مسير به كوفه نرفت. 3. وقتى امام حسين(ع) از مكّه بيرون آمد، فرستادگان عمرو بن سعيد بن عاص به فرماندهي يحيى بن سعيد راه آن‌حضرت را گرفتند و گفتند: «بازگرد! كجا مي‌روى؟» امّا امام حسين(ع) مقاومت كرد و روان شد و دو گروه به جلوگيري همديگر پرداختند و تازيانه‌ها به يكديگر زدند. حسين(ع) و ياران آن‌حضرت به سختى مقاومت كردند. پس از آن، امام حسين(ع) به راه خويش رفت كه بر او فرياد زدند: «اى حسين! مگر از خدا نمي‌ترسى؟ از جماعت بيرون مي‌شوى و ميان اين امّت تفرقه مي‌اندازي!»، امام حسين(ع) اين آيه شريفه را خواند:[6] «لِي عَمَلِي وَ لَكُمْ عَمَلُكُمْ أَنْتُمْ بَرِيئُونَ مِمَّا أَعْمَلُ وَ أَنَا بَرِيءٌ مِمَّا تَعْمَلُونَ»؛ عمل من براى من، و عمل شما براى شماست! شما از آنچه من انجام مي‌دهم بيزاريد و من (نيز) از آنچه شما انجام مي‌دهيد بيزارم! 4. در اثناي سفر امام حسين(ع) به عراق خبرهاي ناگواري به امام(ع) رسيد كه كشته شدن جناب مسلم بن عقيل، هاني، قيس بن مسهر صيداوي و عبدالله بن يقطر از آن جمله بود.[7] وقتى خبر شهادت قيس بن مسهر صيداوي را به حضرت امام حسين(ع) دادند، چشم‌هايش پر از اشك شد و اين آيه شريفه را تلاوت كردند:[8] «مِنَ الْمُؤْمِنِينَ رِجالٌ صَدَقُوا ما عاهَدُوا اللَّهَ عَلَيْهِ فَمِنْهُمْ مَنْ قَضى نَحْبَهُ وَ مِنْهُمْ مَنْ يَنْتَظِرُ وَ ما بَدَّلُوا تَبْدِيلا»؛[9] در ميان مؤمنان مردانى هستند كه بر سر عهدى كه با خدا بستند صادقانه ايستاده‌اند بعضى پيمان خود را به آخر بردند (و در راه او شربت شهادت نوشيدند)، و بعضى ديگر در انتظارند و هرگز تغيير و تبديلى در عهد و پيمان خود ندادند. 5. عبد الله و منذر اسدي وقتي در ثعلبيه[10] به امام حسين(ع) خبر شهادت مسلم بن عقيل و هاني را دادند، امام(ع) فرمود: «إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَيْهِ راجِعُونَ»؛[11] ما از آنِ خدائيم و به سوى او بازمي‌گرديم. و امام(ع) و پيوسته اين جمله را تكرار مى‌فرمود.[12] 6. پس از آن‌كه عبيد الله بن حرّ جعفي دعوت امام حسين(ع) را نپذيرفت و گفت اسبم را به شما هديه مي‌دهم، امام از وي روى گرداند و فرمودند: «حال كه در راه ما از نثار جان دريغ مي‌كنى، ما نيز به مال تو نيازى نداريم»، سپس اين آيه را تلاوت فرمود:[13] «وَ ما كُنْتُ مُتَّخِذَ الْمُضِلِّينَ عَضُداً»؛[14] و من هيچ‌گاه گمراه كنندگان را دستيار خود قرار نمىدهم!».
پی نوشت ها: [1]. شيخ مفيد، الإرشاد في معرفة حجج الله على العباد، ج 2، ص 35، كنگره شيخ مفيد، قم، چاپ اول، 1413ق؛ طبرسي، فضل بن حسن، إعلام الورى بأعلام الهدى، ج 1، ص 435، مؤسسه آل البيت(ع)، قم، چاپ اول، 1417ق. [2]. قصص، 21. [3]. قمى، على بن ابراهيم، تفسير القمي، محقق و مصحح: موسوى جزائرى، طيب، ج 2، ص 137، دار الكتاب، قم، چاپ سوم، 1404ق؛ طبرى، ابو جعفر محمد بن جرير، جامع البيان فى تفسير القرآن، ج 20، ص 34، دار المعرفة، بيروت، چاپ اول، 1412ق. [4]. الإرشاد في معرفة حجج الله على العباد، ج 2، ص 35 – 36. [5]. قصص، 22. [6]. طبري، محمد بن جرير، تاريخ الأمم و الملوك، ج 5، ص 385، دار التراث، بيروت، چاپ دوم، 1387ق؛ ابن نما حلي، نجم الدين جعفر بن محمد، مثير الأحزان، ص 39، مدرسة الإمام المهدي(عج)، قم، چاپ سوم، 1406ق. [7]. الإرشاد في معرفة حجج الله على العباد، ج 2، ص 70 – 76. [8]. جزرى، عزالدين ابن اثير، الكامل في التاريخ، ج 4، ص 50، دار الصادر، بيروت، 1385ق. [9]. احزاب، 23. [10]. «ثعلبيه»؛ نام يكى از منزلگاه‌هاى نزديك كوفه است كه امام حسين(ع) در مسير خود از آنجا گذشت. اين مكان، به نام ثعلبه، مردى از بنى اسد است كه در آنجا فرود آمده و ساكن شده و چشمه‌اى حفر كرده بود (ياقوت حموي، شهاب الدين ابو عبد الله، معجم البلدان، ج 2، ص 78 – 79، دار صادر، بيروت، چاپ دوم، 1995م)؛ در اين محلّ كه قناتى داشته، امام حسين(ع) بار افكند و يك شب آنجا ماند. [11]. بقره، 156. [12]. الإرشاد في معرفة حجج الله على العباد، ج 2، ص 74. [13]. مقرّم، عبد الرزاق، مقتل الحسين(ع)، ص 194، مؤسسة الخرسان للمطبوعات، بيروت، 1426ق؛ شيخ صدوق، الأمالي، ص 154 – 155، كتابچى، تهران، چاپ ششم، 1376ش. [14]. كهف، 51. منبع: اسلام كوئست 211008