عقیق: در وجه اكمال دين ديدگاه‌هايي ميان مفسران مطرح است. ابن عباس و سدّي و گروهي ديگر از مفسران آن را ناظر به كامل شدن فرايض و حدود و واجبات و نواهي و حلال‌ها و حرام‌ها شمرده‌اند؛ بدين‌سان كه هيچ زيادت و نقصاني در شريعت نماند و از اين رو، بعد از آن هيچ آيه‌اي حاوي اين مضامين نازل نشد.

فخر رازي با گستردن اين ديدگاه، اكمال دين را در همه ابعاد و ناظر به تكامل تدريجي آن در طول تاريخ نزول اديان الهي دانسته است. زجاج گفته است كه به قرينه نوميدي مشركان، اكمال ناظر به استواري دين اسلام و نبود هيچ واهمه‌اي از كافران براي استمرار و گسترش آن است. گروهي نيز آن را به معناي اكمال حج و انجام فرايض و مناسك توحيدي آن بدون هيچ نگراني و ترس از مشركان شمرده‌اند.

در روايت‌هايي فراواني از امامان شيعه، اكمال دين به معناي نصب امام علي (عليه السلام) به جانشيني پيامبر در بازگشت از حجة الوداع دانسته شده و بر اين اساس، همه مفسران شيعه به همين نظر گراييده‌اند. علامه طباطبايي با بررسي تناسب ميان بخش‌هاي آيه و ذكر ادله فراوان قرآني و روايي، قسمت معروف به آيه اكمال را جمله‌اي معترضه در ميان آيه شمرده و موضوع اكمال دين را در پيوند با نوميدي كافران دانسته كه هر دو ناظر به روز مشخص واحدي هستند. آن‌گاه با بررسي يكايك احتمال‌هاي مفسران، موارد نقض هر كدام را ذكر كرده، روز مورد نظر آيه را لزوماً روز تعيين جانشين پيامبر (صلي الله عليه و اله) مي‌داند كه در غدير خم رخ داد و سبب شد كافران از امكان نابودي اسلام پس از پيامبر نوميد گردند و بدن سان، دين خداوند كامل شد.

انتقادهاي علامه طباطبايي بر احتمالات ياد شده، مستند به ادله قرآني و تاريخي مورد قبول همگان‌اند؛ از جمله آن كه نزول برخي احكام مانند حكم ربا ناقض نظريه تكميل شريعت و احكام فقهي اسلام پيش از نزول آيه اكمال است. نيز فتح مكه و گسترش اسلام و امكان برگزاري آزادانه حج فاصله زماني نسبتا بسياري با زمان نزول آيه اكمال دارد. برخي احتمال‌هاي ياد شده نيز آن قدر كم ارزش هستند كه نزول آيه‌اي با اين بيان درباره آن‌ها غير حكيمانه و نامعقول است.

منبع:حج
211008