عقیق: نهمین قسمت از برنامه اینترنتی «محیا»، اولین مجله تصویری هیئت، شب گذشته به صورت زنده از لایو اینستاگرامی این برنامه و صفحه عقیق پخش شد. موضوع این قسمت از برنامه «بررسی آسیب‌ها و فرصت‌های مداحی استدیویی» بود و با حضور حجت الاسلام سید حسین آقامیری و سید مهدی حسینی این موضوع مورد نقد و بررسی قرار گرفت.
سیدحسین آقامیری در ابتدای سخنان خود گفت: قبل از آنکه درباره مداحی استدیویی بخواهیم صحبت کنیم باید 2-3 قدم به عقب برگردیم و درباره یکسری از مسائل اساسی و بنیادی هیئت به نتیجه برسیم. هر زمان فهم مشترکی در موضوع هیئت پیش آمد، خود به خود راه حل این مسائل نیز پیدا می‌شود.
وی با اشاره به پیام رهبر انقلاب به نشست اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانشجویان در اروپا بیان داشت: در این جلسه می‌خواهم نکاتی را در 3 بخش بگویم. بخش ابتدایی صحبت‌هایم به پیام مقام معظم رهبری به 56امین نشست اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانشجویان در اروپا اختصاص دارد. حضرت آقا در بخشی از این پیام می‌فرمایند: «رویدادهای سیاسی و نظامی در این روزها، تشکیل‌دهنده بخشی از همان پیچ تاریخی جهان است که گمان آن رفته بود.» برهمین اساس، برای صحبت‌کردن درباره هیئت، اولین گام این است که باید بدانیم در چه جغرافیایی و در چه زمانی هستیم.
آقامیری اضافه کرد: ایشان در ادامه می‌فرمایند: «نخبگان و زبدگان ملت بزرگ ما در این مرحله، حامل مسئولیت‌های ویژه‌اند.» دقت داشته باشید که یکی از اساسی‌ترین جامعه‌های نخبگانی ما هیئت‌ها هستند. به عبارت دیگر، آن عاملی که اساس و بقای جریان توحیدی به اوست، جریان سیدالشهدا، روضه و هیئت‌های مذهبی است. در اینجا می‌خواهم به بخشی از سخنان حضرت امام اشاره کنم؛ ایشان می‌فرمایند: «روضه سیدالشهدا برای حفظ مکتب سیدالشهدا است. آن کسانی که می‌گویند روضه سیدالشهدا را نخوانید، اصلا نمی‌فهمند که مکتب سیدالشهدا چه بوده و نمی‌دانند یعنی چه؟ نمی‌دانند این گریه‌ها و این روضه‌ها این مکتب را حفظ کرده است.»
این کارشناس مسائل دینی صحبت‌های خود را با یک سوال ادامه داد و گفت: سوال من این است که در شرایط امروز، پیش‌برندگی و پیش‌روندگی جریان هیئات مذهبی و مانعیت آنها کجاست؟ پیش‌برندگی و پیش‌روندگی هیئت بدین معناست که بدانیم کانون اصلی تربیت نیروی انسانی برای حکمرانی در زمان حضرت ولیعصر و حضرت سیدالشهدا در دوران رجعت، هیئت است. شهدای دفاع مقدس و مدافع حرم ما در کدام مکتب تربیت‌یافته بودند؟ آیا غیر از مکتب هیئت بود؟ بنابراین هیئت باید تبدیل به کانون تربیت نیروی انسانی آنهم در سطح بسیار بالای آن شود. با این حال بخش بیشتری از بحث امشب من مانعیت هیئت است. چگونه می‌شود که هیئت در جایی تبدیل به حجاب می‌شود؟
وی تاکید کرد: دشمنان ما تلاش می‌کنند مغز جریان توحیدی در هیئت را هدف قرار بدهند. آنان می‌دانند که مختصات این جریان چیست و چه اثرگذاری دارد؟ در این شرایط، خطبا، مداحان و شاعران ما صاحب تکلیف هستند. تکلیفشان این است که هیئت را به سمت شتاب بنیادین و عمیق ببرند. آنهم نه به سمت شتاب‌های روبنایی یا تولید سیاهی‌لشگر. سیاهی لشکر به درد دستگاه حکمرانی سیدالشهدا نمی‌خورد و حق نداریم در هیئت سیاهی‌لشکر تربیت کنیم. بنده در همین‌جا اعلام می‌کنم که حفظ وضع موجود و یا بازگشت از این وضعیت، ظلم به سیدالشهدا است.
آقامیری با اشاره به اینکه عاقبت بخیری ما به دستگاه امام حسین علیه السلام گره خورده است، گفت: کسی که در برابر جریانی که قصد تحریف سیدالشهدا و این دستگاه را دارد، سکوت کند، «خسر الدنیا و آخرت» می‌شود. درست است که می‌گویند دستگاه سیدالشهدا صاحب دارد اما این موضوع رفع‌کننده تکلیف از گردن ما نیست. اکنون در روزگار غیبت زندگی می‌کنیم؛ وظیفه ما در هیئت، زمینه‌سازی برای ظهور امام مهدی است. کانون این زمینه‌سازی، هیئت است، بنابراین حق نداریم در هیئت هر جور دلمان خواست عمل کنیم و هر حرفی را بزنیم بلکه باید عمیق حرکت کنیم و نیروهایی را تربیت کنیم که عمق دارند. تاکید می‌کنم که هیئت جایی نیست که برای لحظاتی عواطف مردم را به کار گیرد و تمام، هیئت جایی نیست که به زندگی و رزق مردم کاری نداشته باشد، هیئت جایی نیست که از کنار مسائل سیاسی، اقتصادی و فرهنگی بی‌تفاوت رد شود.
آقامیری در بخش دوم سخنان خود با اشاره به تذکرات رهبر انقلاب به مداحان در دیدارهای سالانه گفت: از دوستان هیئتی گلایه‌ای دارم؛ اگر بخواهیم کلام یک حکیم را بفهمیم، مقدماتی دارد. اولین مقدمه این است که بدانیم ولی فقیه به عنوان نائب امام زمان چه جایگاهی دارد؟ فلذا یکی از آسیب‌های رجوع به کلام ولی تعجیل و تک‌بعدی نگاه کردن است. برای مثال می‌بینید که حضرت آقا سخنی را درباره هیئت بیان می‌کنند و نیم ساعت بعد همه درباره‌اش اظهارنظر و یا مصداق‌سازی می‌کنند. باید کمی فکر کرد.
وی ضمن تشریح مفهوم جمله مشهور «هیئت باید هیئت بماند» بیان داشت: اگر کسی در عصر غیبت می‌خواهد سخن ولی‌فقیه‌اش را بفهمد و به درستی عمل کند نیاز به مقدماتی دارد. اولین موضوع، شناخت امام جامعه است، موضوع دیگر این است که مبانی انقلاب اسلامی را بفهمیم. مطلب دیگر فهم هیئت در منطومه امام جامعه است. مقدمه چهارم، فهم هنر در منطومه فکری امام جامعه است و موضوع پایانی فهم مداحی در منطومه فکری امام جامعه است. اگر اینها را بدانیم آن موقع متوجه می‌شویم که «هیئت باید هیئت بماند چه معنایی دارد؟» این موضوع در حالی است که این مقدمات تبدیل به مفروضات شده است. به همین دلیل است که دچار خطا در تحلیل و محاسبات می‌شویم.
سید مهدی حسینی سخنران دیگر این برنامه اینترنتی بود.
وی با اشاره به مبانی اساسی در هیئت گفت: به نظرم برای تجلیل جریان نوپدید استدیوخوانی، همانند حجت الاسلام آقامیری باید به مبانی هیئت برگردیم. یکی از اصطلاحاتی که زیاد به کار بردیم عزاداری سنتی است. برداشت‌ها از این عبارت این است که اگر امروز می‌خواهیم نوحه بخوانیم باید به سبک حاج اکبر ناظم بخوانیم، این حرف درست نیست و ما باید براساس زمانه پیش برویم. بنابراین منظور از عزاداری سنتی این است که براساس مبانی پیش برویم. یکسری مبانی در هیئت وجود دارد که باید رعایت شود.
حسینی اضافه کرد: بنده معتقدم که در هیئت، توسل و عزاداری برگزار می‌شود و این موضوع فراتر از سلایق، خواسته‌ها یا توانایی‌های من است. دقت داشته باشید که در هیئت باید اولاً اصل محبت در وجود افراد تقویت شود. ثانیاً هیئت را خانه خود بدانیم و از آن به مودت نسبت به اهل بیت برسیم. برهمین اساس، معتقدم که در هیئت باید به اصلِ وظیفه نگاه کنیم، نه خواسته‌ها، سلیقه‌ها و نیازهای مقطعی مردم. درست است که هر هنرمندی در هر عرصه‌ای باید به سلیقه عموم مردم دقت داشته باشد اما در عین حال براساس یکسری مبانی حرکت می‌کند.
این استاد دانشگاه و شاعر آیینی با اشاره به دیگر مبانی هیئت گفت: مبنای دوم، «مکان» توسل و عزاداری است. در یک دوره‌ای، این مکان فقط مساجد بودند و در دوره‌ای دیگر حسینیه‌ها و خانه‌ها نیز بدان اضافه شدند. حال باید دید که آیا مکان‌های جدید با مبانی اساسی هیئت سازگاری دارند یا خیر؟ مبنای سوم ارکان هیئت است. از سویی دیگر، مداح قبل از اینکه روی تریبون برود، برنامه‌ای می‌چیند و اصطلاحا مهندسی اجرا می‌کند. در نهایت، زمانی که پشت تریبون می‌رود، بداهه‌خوانی می‌کند. بداهه‌خوانی هنری است که در هیئت رخ می‌دهد و در استدیو دیده نمی‌شود. مبنای پنجم نیز حس و حال معنوی است. بنده معتقدم وقتی می‌خواهیم وارد مداحی استدیویی بشویم اول باید سراغ این مبانی برویم و سپس سخن بگوییم.
آقامیری ضمن تایید سخنان حسینی تاکید کرد: مشترکات حرف من و آقای حسینی این است که وقتی مبانی هیئت به درستی تبیین شود، معلوم می‌شود چه مسائلی جزء هیئت است و چه مسائلی خارج از آن قرار دارد. دقت داشته باشید که قبل از هر چیز لازم است در مبانی به فهم مشترک برسیم. اگر مداحی یا سخنرانی خود را منتظر ظهور امام زمان می‌داند باید با همه وجود وقت بگذارد و در مشاوره با اساتید و اهل فن مسئله استدیوخوانی را حل کند. متاسفانه امروز دغدغه‌ای برای حل آن وجود ندارد. به همین دلیل است که عده‌ای خیلی راحت آن را رد می‌کنند و عده‌ای دیگر به راحتی می‌پذیرند. من نه موافقم نه مخالف چرا که تخصصی در این زمینه ندارم. باید از کسی که این جریان را رد می‌کند بپرسیم که چه مبنایی دارد؟ هم‌چنین از کسی که آن را تایید می‌کند باید پرسید که برچه مبنایی آن را تایید می‌کند؟ عده‌ای می‌گویند مداحی استدیویی با سرعت حرکت می‌کند، ما هم باید برویم. این موضوع غلط است.
حسینی در پاسخ به سوال مجری برنامه مبنی بر اینکه حرف کارشناسی در این زمینه چیست، گفت: در این موضوع می‌خواهم ریشه‌ای‌تر صحبت کنم. پیش از انقلاب، زمانی که شهید مطهری سخنرانی‌های خود با عنوان «فریادهای مطهری بر تحریفات عاشورا» را مطرح می‌کرد، اتفاق بزرگی رخ داد. این سخنرانی‌ها واکنش علمی یک نخبه در قبال نکته‌ای بود که از نظر او در دستگاه امام حسین خطا محسوب می‌شد. سوال من از جامعه امروز این است که چرا نخبگان ما هیئت را رصد نمی‌کنند و نقاط ضعف و قوت آن را براساس مبانی علمی بیان نمی‌کنند؟ آیا با هیئت‌ها قهراند؟ بعید است، چرا که به هیئت می‌روند. به نظر می‌رسد قانون نانوشته‌ای وجود دارد که می‌گوید اگر ایرادات را بگوییم، ممکن است دستگاه امام حسین دستکاری شود. این واقعیت وجود دارد که هیئت محل حضور سلایق است؛ به اندازه آدم‌هایی که در هیئت‌ها وجود دارند، سلیقه وجود دارد. این سلیقه‌ها شرایط خلاقیت و نوآوری را فراهم می‌کند و نمی‌توانیم خلاقیت و نوآوری را نادیده بگیریم. در اینجاست که نقش نخبگان مشخص می‌شود. وقتی ایده جدیدی ارائه می‌شود، لازم است که مورد ارزیابی قرار گیرد و این کار به عهده این نخبگان است.
وی ادامه داد: به اعتقاد من، مداح یک راوی است و راوی یعنی نقال. مداح باید از نظر شکل، نوع اجرا و نوع محتوا تغذیه بشود. اصلا قرار نیست که در همه این حوزه‌ها مداح، کارشناس باشد. به نظرم یک مداح باید مشاور شعر داشته باشد و این مشاور آن شعر را نقد کند. اگر بپذیریم که منِ مداح باید مشاور شعری، تاریخی و ... داشته باشم، بسیاری از امور ساماندهی می‌شود. در اینجاست که نقش نخبگان عیان می‌گردد. سوال من از مداحان و دست‌اندرکاران هیئت این است که چرا نخبگان را شناسایی نکرده و با آنان در ارتباط نیستند؟
او در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه مداحی استدیویی ظرفیتی برای جذب هست یا خیر، تصریح کرد: در پاسخ به این پرسش باید تاکید کنم که لازم است درباره نگرش‌ها صحبت کنیم. به چه قیمتی قرار است افراد را به هیئت بکشانیم؟ وقتی من هنوز آمادگی ندارم که موضوع محبت و مودت را در هیئت معرفی کنم، چرا به فکر ایستگاه صلواتی هستم؟ سوال من این است که مگر مداحی‌های حاج محمود کریمی چه ایرادی داشت که حالا برای ایستگاه‌های صلواتی باید مداحی استدیویی بگذاریم؟ در استدیویی‌خوانی چند عید بزرگ وجود دارد که در هیئت وجود ندارد؛ بنده در ابتدای جلسه گفتم که در هیئت باید اهل بیت را به مخاطبی که به ما گوش می‌دهد معرفی کنیم؛ در این شرایط به یک اصل به نام تعامل بین مخاطب و مداح می‌رسیم. در هیئت بده بستان‌ها و تعامل بین مخاطب و مداح بسیار زیاد است، این موضوع درحالی است که در استدیوخوانی مخاطبی نداریم که چنین موضوعی را پیاده کنیم. فراتر از ارتباط چهره به چهره باید به بداهه‌خوانی اشاره کنم؛ در هیئت بداهه‌خوانی داریم اما در استدیوخوانی خیر.
آقامیری نیز در پاسخ به سوال مجری برنامه مبنی بر اینکه حفظ هیئت مهم است یا جذب حداکثری بیان کرد: بنده اشاره کردم که هیئت محل تعمیق است و اگر قرار است سرعت بگیرد باید این سرعت در جهت تعمیق باشد. هر چیزی که عمق‌بخشی را ایجاد می‌کند، خوب است.
حسینی ضمن اشاره به ضعیف بودن برخی مداحان گفت: نکته مهمی که در استدیوخوانی می‌بینم ضعف مداح است و شاید به همین دلیل است که به سمت استدیوخوانی رفته است. قطعا خروجی استدیو بهتر است و این موضوع به معنای آن است که ضعف‌های خود را روتوش می‌کنیم. دقت داشته باشید که بنده در بخش ابتدایی حرف‌هایم مطرح کردم که مداح نیاز به مشاور دارد تا ایراداتش به مرور برطرف شود. این موضوع در حالی است که در استدیوخوانی این ایرادات با شتاب بسیار زیادی پوشانده می‌شود. بگذارید مثالی بزنم؛ به نظر شما وجه قالب هیئت‌های ما مناجات و مدیحه‌خوانی است یا سینه‌زنی؟ سینه‌زنی. این سوال باید برای نخبگان به وجود بیاید؛ چرا سینه‌زنی تبدیل به وجه قالب شده در حالی که معرفی اهل بیت و دعوت به مودت در هر دو قالب باید متجلی شود؟ اگر قرار باشد یک بخش را حذف یا کمرنگ کنیم، چه فایده‌ای دارد؟ به نظرم مداحی ما دچار فرم شده که گرفتار استدیوخوانی شده است. دقت داشته باشید که در هیئت سلیقه حرف اول را نمی‌زند بلکه مبانی هیئت نکته اساسی است و سلایق را باید با آن تطبیق داد.
وی تاکید کرد: شاید یکی از مهم‌ترین لطمات استدیوخوانی به هیئت این است که مخاطب با مداح تعاملی ندارد. مخاطب از هیئت بیرون رفته و می‌گوید که در خلوتم، ماشینم و ... به یک قطعه مداحی گوش می‌دهم. به نظرم خط پایان استدیوخوانی این است که هیئت، تعامل و حال به معنای واقعی آن دیگر وجود نخواهد داشت.
او در پایان اظهار کرد: سوال من این است که چرا روضه‌خوانی و سخنرانی استدیویی نداریم؟ دلیلش این است که در این دو قالب مخاطب نقش کلیدی دارد. در مداحی استدیویی، موسیقی و ضرباهنگ دخیل شده و از آن جا که وجه قالب مداحی ما سینه‌زنی شده است، شاهد استدیویی‌خوانی هستیم. سوال من این است که برای رعایت شأن اهل بیت در هیئت چه قدر دقت داریم؟ برخی مضامین که در اشعار ارائه می‌شود، واقعا سنجیده می‌شود؟ به همین دلیل است که من از مهندسی اجرا نام بردم. مداح باید قبل از اجرا با خود فکر کند که آیا این واژه درست است یا خیر؟ آن عبارت را به کار ببریم یا خیر؟ در اینجاست که اهمیت مشورت و حضور مشاور در کنار مداح عیان می‌شود.