عقیق:کتاب «جانشین پیامبر» اثر آیت الله محمدعلی جاودان است که از سوی مؤسسه ایمان ماندگار گردآوری و توسط انتشارات واژه‌پرداز اندیشه به چاپ رسیده است. همانطور که از نام کتاب بر می‌آید نویسنده به دنبال تحلیل واقعه بزرگ غدیر در کتاب «جانشین پیامبر» است و این کار را با احادیث و روایاتی که از سوی پیامبر اکرم (ص) و اهل بیت (ع) بیان شده دنبال می‌کند.
بسیاری از ما در جلسات مذهبی، از خطبای محترم مطالبی در فضلیت پیامبر و اهل‌بیت مکرمشان علیهم‌السلام می‌شنویم. اما بحث بر سر این است که آیا سخنانی که روی منبر گفته می‌شود، تنها متناسب با فضای حاکم بر قشر مذهبی جامعه است یا آنقدر مستدل و مستند بیان می‌شود که قابلیت عرضه در هر جایی را دارد؟ آیا آنچه در یک جلسه مذهبی عنوان می‌شود، آنقدر محکم هست که بتواند در یک پژوهش معتبر علمی هم درج شود یا در گفت‌وگوی حکیمانه با مخالفین هم قابلیت طرح دارد؟
آیت‌الله محمدعلی جاودان از کسانی هستند که بر این مهم تأکید داشتند و دارند و در منابر خود سعی می‌کنند تاریخ اسلام را از منابع معتبر و مقبول بین عامه مسلمین روایت کنند. کسانی که مباحث ایشان را دنبال کرده و می‌کنند، می‌دانند که ایشان سال‌ها در مناسبت‌های مختلف، پیرامون نقش امیرالمؤمنین‌علی علیه‌السلام در دوران رسالت سخن می‌گویند و خصوصاً تأکید دارند در سال‌های پایانی حیات مبارک رسول خدا، به مناسبت حوادث مختلف، ایشان می‌خواستند به مردم بفهمانند که حضرت امیر با بقیه اصحاب فرق دارند و با نشان دادن فضائل ایشان، زمینه را برای معرفی حضرت علی برای جانشینی خود فراهم نمایند.
از چندی پیش استاد جاودان کوشیدند تمام مباحثی را که سال‌ها در منبرهای خود بیان کرده بودند، مکتوب کنند و با ذکر مستند آنها در قالب یک کتاب آن مباحث را عرضه کنند. کتاب «جانشین پیامبر»، تازه‌ترین تألیف ایشان، دربردارنده برخی نقاط درخشان زندگی امیرالمومنین علی علیه‌السلام از زمان ولادت ایشان تا اندکی پس از شهادت پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم است که به همت مؤسسه ایمان ماندگار منتشر شده‌است.
مؤلف در مقدمه‌ای ۱۶ صفحه‌ای مشکلات و موانع سر راه تحقیق در تاریخ اسلام را ذکر کرده و در این مقدمه از کوششی سخن گفته که در طول تاریخ به عمل آمده تا حقیقت، کتمان و تاریخ، تحریف شود. پس از مقدمه، هفت صفحه از کتاب به تولد و کودکی حضرت علی علیه‌السلام اشاره دارد.
اما بجز مقدمه و صفحات ابتدایی، این کتاب دو بخش اصلی دارد: اول، حوادث مهم دوران رسالت پیامبر صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم با محوریت نقش حضرت امیر در آن دوران؛ در این بخش سعی شده آن نقاط درخشان و افتخارآمیز زندگی حضرت امیر در دوران حیات مبارک پیامبر که شهرت یافته، از قلم نیفتد و به طور مستند ذکر شود. از جمله: لیلة المبیت، غزوه احد، جنگ احزاب و نبرد با عمروبن‌عبدود، فتح خیبر، نجوای پیامبر با حضرت امیر در طایف، ابلاغ آیات ابتدایی سوره توبه، حدیث منزلت، سد ابواب، مباهله و غدیر. پایان این بخش، ماجرای وصیت مکتوب پیامبر است که متأسفانه با سخنان نسنجیده برخی اصحاب به سرانجام خود نرسید.
دوم، روایت حوادث مهم ماه‌های ابتدایی پس از شهادت پیامبر و ظلم وارد شده به امیرالمؤمنین و همسرشان است؛ از جمله این حوادث، سقیفه، غصب فدک، هجوم به خانه وحی، برخورد هیئت حاکمه با مانعین زکات، ماجرای مالک‌بن‌نویره و قتل عام قبایل کنده است. پایان این بخش نقد بر سخنان ابن‌تیمیه در رد فضائل حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها است.
«جانشین پیامبر»، یک روایتِ صرف از تاریخ صدر اسلام نیست؛ بلکه در موارد متعددی نقل‌های تاریخی، مورد نقد و بررسی قرار گرفته‌است؛ از جمله می‌توان به تحلیل و بررسی روایات متعارض تاریخی و تفسیرهای متعارض از آن، مثل یوم الانذار، دعوا بین عمار یاسر و عثمان، و غدیر اشاره کرد. پس اینگونه نیست که فقط به نقل حوادث اکتفا شده باشد؛ بلکه حتی گاهی سیره‌نویسان نیز مورد نقد قرار گرفته‌اند. لذا شاید بتوان این کتاب را در زمرۀ کتاب‌هایی با موضوع تاریخ تحلیلی قرار داد.
برای نمونه مؤلف پس از نقل ماجرای حجة الوداع و حادثه غدیر و نیز پس از پاسخ به شبهه‌ای که آیۀ اکمال را بر روز عرفه تطبیق می‌دهد، تحلیل و جمع‌بندی خود را اینگونه ارائه می‌دهد:
«هنوز تمامی امید کافران از دست نرفته نبود، آنها امیدوار بودند که روزی پشتیبان اصلی این حرکت و سرپرست و رهبر این دین از میان برود. با توجه با اینکه حضرت فرزند پسری هم نداشتند، پیش‌بینی می‌کردند که این حرکت و دین الهی بدون سرپرست و نگهبان باقی بماند و آنها بتوانند از شر مشکلات پیش‌آمده برای خودشان آسوده شوند یا حتی بتوانند قدرت و حکومت ایشان را به نفع خود مصادره کنند. این همان روزی بود که کافران انتظار آن را می‌کشیدند و به عنوان روزنه امید، به آن دل بسته بودند. آنان گمان می‌کردند حکومت اسلامی مانند دیگر حکومت‌ها و سلطنت‌ها با از دنیا رفتن رهبر آن، رو به زوال و نابودی می‌رود و این فرصت مناسبی برای کافران خواهد بود. اما با معرفی امیرالمومنین در غدیر خم، تمام آرزوها و نقشه‌های دشمن، بر باد رفت و کافران برای همیشه از رسیدن به این آرزوها مأیوس شدند. زیرا کافران و دشمنان می‌دانستند امیرالمؤمنین همان شخصیت پیامبر را دارد که قرآن هم آن را صریحاً اعلام کرده‌است؛ و حوادث تاریخی مربوطه را امضای قطعی کرده است. در همه این زحمات و سختی‌ها امیرالمومنین همیشه در کنار پیامبر بود و ایشان را نصرت و یاری می‌کرد. مأموریت‌ها و وظایفی را که بر دوشش قرار می‌گرفت به بهترین نحو به انجام می‌رساند؛ که در گذشته به‌طور مفصل خواندیم. بنابراین با «ولایت امر» امیرالمؤمنین بر عالم اسلام هیچ امید دیگری برای آینده آنها وجود نداشت. تنها ترس ممکن این بود که مردم آن را قدر ندانند و بر اساس تعصبات عربی و قبیلگی عمل کنند که آنها هم همین راه را انتخاب کردند. آیا چیزی جز این مساله، کافران و منافقان را مأیوس می‌کرد؟ آیا می‌شود پذیرفت کافران با نزول احکامی مانند نماز، روزه، حج، جهاد و امثال آن، که اهمیت بیشتری دارند، از دستبرد به دین اسلام ناامید نشوند، ولی با بیان حرمت استفاده از گوشت مردار و مانند آن از نابود کردن دین اسلام ناامید شوند؟ باید دقت داشت که در روزهای آخر عمر حضرت رسول روز عرفه یا غدیر چه حکمی از احکام دین نازل و ابلاغ شد که بعد از بیست سال نزول تدریجی احکام، این حکم خاص، علت اکمال دین گردید؟ تنها حکمی که این روزها برای مسلمانان حکم بیان شد و دارای ویژگی خاص و اهمیت فوقالعاده‌ای بود و می‌توانست علت یأس کافران و اکمال دین باشد همان ماجرای غدیر خم و نصب امیرالمؤمنین علی‌بن‌ابی‌طالب است. در این روز بود که تکلیف رهبری و سرپرستی مسلمانان و جامعه اسلامی پس از حضرت رسول مشخص شد.»
منبع:مهر