عقیق:فاطمه علی آبادی: مداحی حرفه بسیار با شرافتی است و مداح می‌تواند از این طریق به تبلیغ معارف دین اقدام کند. مداح با تبلیغ معارف دین و همچنین با پرهیز از انحراف و خرافه گویی می‌تواند آن چیزی که مردم به خصوص جوانان برای پاک بودن و پاک زیستن و به معنای واقعی کلمه مؤمن بودن و عاقبت بخیری نیاز دارند، به آنان بیاموزد. جامعه مدّاح کاری بزرگ بر عهده دارد و آن عبارت است از مدیریّت شادی و عزای جامعه. مداحان در حقیقت شادی‌های معنوی و عزاهای اساسی و قلبی و عمیق را مدیریت کرده و جهت می‌دهند.مدیحه سرایی در هیئات هزار و یک نکته با اهمیت دارد. خانه مداحان اهل بیت (ع) فعالیت خود را از سال ۱۳۸۱ آغاز کرده است، در آغاز ریاست هیأت مدیره این خانه بر عهده مرحوم حاج علی آهی، از بزرگان جامعه ستایشگری و پیشکسوتان این عرصه بود. به درخواست حاج آقا آهی، حاج آقای سازگار و برخی از بزرگان نامه‌ای برای رهبر معظم انقلاب نوشته شد و ایشان نیز مستقیم به رئیس آن زمان سازمان تبلیغات اسلامی حجت‌الاسلام خاموشی دستور دادند که این بنیاد تشکیل شود تا به امور کارافتادگان جامعه ستایشگری و بیمه آنها رسیدگی شود، در امتداد همان دستور، خانه مداحان نیز تشکیل شد. خانه مداحان به این صورت تشکیل شده و اهداف بلندی را برای فعالیت خود در نظر دارد. برای بحث پیرامون بایدها و نبایدهایی که مداحان در مدیحه سرایی خصوصاً در حوزه مسائل سیاسی و اجتماعی باید مورد توجه قرار دهند و وضعیت خانه مداحان در دوره جدید، با محسن طاهری مدیرعامل خانه مداحان کشور به گفتگو نشستیم که در ادامه می‌خوانید:

*یکی از کارویژه ‌های خانه مداحان رسیدگی به امور مداحان پیشکسوت عنوان شده است، آیا برای مداحان جوان نیز برنامه‌ای دارید؟

آنچه امروز ما با آن مواجه هستیم توقعات جامعه جوان ستایشگری است. مطابق همین طی دو نشستی که در شروع کار با جوانان در خانه مداحان داشتیم شاهد بازخورد بسیار خوبی بودیم، هیأت علمی تشکیل شد که تا کنون ۲ جلسه برگزار شد و مجدداً این نشست هیأت علمی در خانه مداحان برگزار می‌شود، از نظر علمی و کاربردی قدم‌های بسیار مؤثری برداشته شده است، در مسائل رفاهی نظیر بیمه و رفع مشکلات از کارافتادگان دوستان در بنیاد دعبل اقدامات بسیار خوبی تا امروز انجام دادند اگرچه از نظر تعداد نفرات بسیار کم هستند و شاید به تعداد انگشتان دست نرسند اما واقعاً زحمات فراوانی را متحمل شده و خوب فعالیت می‌کنند.

*آیا آموزش‌ها و نشست‌های علمی خانه مداحان تنها به آموزش مداحان آقا اختصاص دارد یا مداحان خانم نیز در نظام آموزشی خانه مداحان جایگاهی دارند؟

در کلاس‌های آموزشی که پیش از این برای بانوان برگزار می‌شد هم همین هدف دنبال می‌شود امروز نیز برنامه خانه مداحان همین است، منهای هیأت علمی یک شورای آموزشی تشکیل دادیم که حکم آن برای آقای محمد فراهانی رئیس سابق بسیج مداحان تهران زده شده که یک نظارت عمیق و دقیق بر روی بخش آموزشی مداحی کشور داشته باشند و جاهای دیگر زیر مجموعه قرار بگیرد، بنابراین اگر قرار باشد کار آموزشی مخصوصاً به صورت وسیع دنبال شود به طور طبیعی خواهران و مجموعه بانوان ستایشگر هم در این قالب قرار می‌گیرند.

*آیا در اثربخشی و حال و هوای معنوی مجالس و هیأت‌های مذهبی گذشته با هیئات امروز شاهد تفاوت هستیم؟

در گذشته اخلاص پیش‌کسوتان و ستایشگران نسبت به بحث مداحی و ستایشگری یک نگاه دیگری بود اما متأسفانه به مرور بسیاری از این مبانی را از دست دادیم و بسیاری از باورها به‌خصوص برای جوانان کم‌رنگ شد، دنبال علت، شاکی، قاصر و مقصر نیستم اما برخی مسائل در کشور پیش آمد که سبب شد بسیاری از باورهای اعتقادی را کم‌رنگ کرده است، این مشکل در زمینه مداحی و ستایشگری هم رخ داد، اعتقاد و باور قلبی گذشتگان و پیش‌کسوتان حتی در پوشش و نمودار مردمی و اجتماعی و گویش آن‌ها با امروز متفاوت بود، قالب اشعار، پند و اندرزهایی که در گذشته خوانده می‌شد، منبرها و چینش برنامه‌های مذهبی و مداحی‌شان با امروز بسیار متفاوت شده است، جوان امروز از مداح انتظار دارد که سریع یک برنامه شورانگیز را هماهنگ کند زیرا او حوصله دیروز را ندارد، به قول حجت‌الاسلام قرائتی کلام، روایت و قصه تاریخی باید کپسولی باشد تا جوان بتواند به آن توجه کند.

پیش از این یک مداح گاهی ۵۰ بیت قصیده می‌خواند تا پس از آن وارد مدح ممدوح شود به‌عنوان مثال روز ششم محرم اگر می‌خواست درباره قاسم بن الحسن (ع) بخواند ۴۰ یا ۵۰ بیت غزل و قصیده می‌خواند بعد از آن ممدوح را مداحی می‌کرد، یعنی مستمع این حال و هوا را داشت که یک ساعت از روز خود را برای مداحی صرف کند اما امروز مداح، سخنران و مستمع همه متفاوت شدند، همچنان که لباس‌های امروز با لباس‌های دیروز تفاوت پیدا کرده است پیش‌از این لباس‌ها بلندتر بود و آداب خود را داشت، البته درستی یا نادرستی این مسئله در جای خود جای بحث دارد، اما ما نباید اجازه دهیم قداست جایگاه نوکری سیدالشهدا (ع) حتی در پوشش از دست ما برود، باید سعی کنیم مردم با دیدن مداح، اهل‌بیت (ع) را یاد کنند.

*آیا کیفیت مجالس و محافل افت داشته است؟

نمی‌شود گفت افت کرده چرا که جمعیت هیئت‌ها افزایش یافته است. شرایط روز تغییر کرده و فناوری جدید به جلسات وارد شده است، به‌خصوص در این شرایط کرونایی بسیاری از برنامه‌ها ضبط و در فضای مجازی برای دنیا منعکس می‌شود، روزگاری جلسات روضه در اتاقی کوچک از یک منزل یا نهایت در یک هیئت ۵۰ نفره برگزار می‌شد اما امروز این امر عمیق‌تر و دقیق‌تر شده و توسعه پیدا کرده است اما آن شالوده و محتوا باید به موازات همان چیزی که در گذشته بوده افزایش یابد یعنی نمی‌شود ابزار فراوان باشد اما محتوای به روز، پربار، متقن و منطقی وجود نداشته باشد.

*در گذشته مراسم‌های مذهبی و روضه‌ها با جمعیت کمتر در تعداد خانه‌های بیشتر برگزار می‌شد اما امروز این مراسم‌ها با جمعیتی بیشتر، از خانه به مسجد و حسینیه‌های بزرگ کشیده شده است؛ این انتقال چه اثرات منفی و مثبتی می‌تواند در افراد و جامعه داشته باشد؟

در یک مقطعی که ماهواره‌ها وارد منازل شد چنان تبلیغات سو دشمن اثر خود را گذاشت که جلسات روضه خانگی را جمع کرد، از ماهواره به‌عنوان پدیده شوم یاد نمی‌کنم چرا که از آن هم می‌شود درست استفاده کرد؛ اما تبلیغات سو و ضد فرهنگی دشمنان به تعبیر رهبر معظم انقلاب هجمه فرهنگی آن‌ها به میزانی زیاد بود که بسیاری از خانواده‌های مذهبی را هم درگیر خود کرد همچنان که حجاب برتر از پوشش آقایان و بانوان جامعه رخت بر بست. یکی از عوامل مؤثر آن همین تبلیغات سوئی بود که در ماهواره‌ها و برنامه‌های بیگانگان در منازل مردم ما رخنه کرد.

در گذشته هر کس با هر نگاه، عقیده و ایده‌ای اعتقاد داشت که گفتن «یا اباعبدالله» در مجالس خانگی یا هر جای دیگر اثر خود را می‌گذارد زیرا آن کلام نورانیت خود را دارد و فضا به نام سیدالشهدا (ع) عطرآگین می‌شود، این باور قلبی من نیست بلکه دوست و دشمن با تعابیر مختلف در کتاب‌های خود به آن اذعان دارند که نام «اباعبدالله» اثرات مثبت خود را بر فضای اطراف خواهد داشت، همه اهدافی که ما دنبال می‌کنیم به نیت بستگی دارد که اگر در زمینه نوکری سیدالشهدا (ع) خالص باشد به‌طورقطع کار خود را می‌کند؛ بنابراین همین مسئله سبب می‌شود بسیاری از موانع و مشکلات ما حل شود بسیاری از قصه‌های ساخته و پرداخته شیاطین در ذهن ما رفع یا ترمیم شود، نورانیت جای ظلمت را بگیرد و هوای ظلمانی برود و جای آن رحمانیت، انسانیت، معرفت و اخلاص بیاید، نسل‌های گذشته به مسئله نوکری سیدالشهدا (ع) بسیار اعتقاد داشتند حتی اگر این اتفاق یک‌بار در عمر آن‌ها رخ می‌داد به آن مشتاق بودند اما با عوض شدن نسل‌ها مقداری نگاه‌ها هم تغییر کرده است.

زمان طاغوت از نظر اکثر مردم تلویزیون یک وسیله معصیت محسوب می‌شد به‌عنوان مثال حاج آقا کافی تعریف می‌کردند که روزی برای روضه خوانی به منزل بنده خدایی دعوت شده بودم وقتی وارد شدم صاحب خانه سریع با یک پارچه بر روی تلویزیون، آن را پنهان کرد؛ این نشان می‌دهد که با آمدن یک روحانی که بلندگوی قرآن، عترت و احادیث است جلوی بسیاری از مسائل شوم و برنامه‌های غیر خدایی با بوی معصیت گرفته می‌شد. بنابراین در منزلی که شرایط و تمام وسایل آن برای برگزاری روضه آماده می‌شد همین مساله بر باطن آن خانه اثرات مثبت خود را می‌گذاشت.

حسینیه برنامه منفی ندارد اصلاً برنامه‌های مذهبی اثر منفی ندارند، روضه‌های خانگی یکدیگر را جذب می‌کنند، حسینیه و مسجد همان کاری را می‌کند که یک روضه خانگی و جلسه محدود انجام می‌دهد، برای برخی این امکان وجود دارد که جلسات روضه را در منزل برگزار کنند برخی هم آن را به حسینیه، تکایا و مساجد توسعه می‌دهند، به اعتقاد بنده توسعه آن هیچ بار منفی ندارد بلکه راهی در امتداد جلسات محدود و کوچک است که به اندازه خود اثرات مثبت را دارد، در این جلسات قطرات به سیل و سیل‌ها به دریا تبدیل می‌شوند در واقع قطره چون واصل به دریا شود دریا می‌شود. بسیاری از اتفاقات که در جلسات خانگی و محدود رخ می‌دهد به شکل توسعه یافته در حسینیه و مساجد برگزار می‌شود.

*احیای سنت‌های گذشته مانند چهارپایه خوانی چقدر ضرورت دارد؟ آیا امروز این سنت‌ها در حال احیا هست؟

بسیاری از جاها به آن پرداخته‌اند که بی‌اثر هم نبوده است، یکی از راهکارهای مداحی این است که سنت‌های گذشته را احیا کنیم. رهبر معظم انقلاب اخیراً در نشستی که روز ولادت حضرت زهرا (س) با مداحان داشتند این نکته را فرمودند که «هیأت باید هیأت بماند» یعنی هیئت باید فی‌نفسه چهارچوب هیأتی بودن و بحث‌های سنتی آن به‌جای خود بماند، مداحی هم همین است یکی از عناوین مداحی چهارپایه خوانی است که از سنت‌های قدیمی بازار تهران بوده و همه‌جا اجرا نمی‌شد.

بسیاری از مداحان از گذشته فقط مداحی سنتی می‌کردند یعنی به آداب مداحی می‌پرداختند اشعار پند و اندرز می‌خواندند و بعد وارد روضه و مباحث معرفتی می‌شدند هیچ‌وقت هم نوحه‌خوانی نکردند، تعدادی خاص بودند که شغل و کار آن‌ها فقط مداحی بود و مردم آن‌ها را به چهارپایه خوانی در بازار می‌شناختند امروز دیگر به آن شکل قدیم نیست اما برخی جوان‌ترها آمدند جای آن‌ها را پر کردند که در بازار تهران اگر شرایط باشد در روزهای خاص عزاداری همراه سینه‌زن یکجا توقف می‌کنند و چهارپایه خوان بالای چهارپایه رفته و کار خود را انجام می‌دهد. اگر آن‌ها به‌صورت قدیم دست‌چین کنیم بخشی از کار مداحی را خواهد ساخت.

*یکی از اشکالاتی که امروزه برخی به مداحان دارند این است که مداحان علاوه بر وظیفه خود که ستایشگری اهل بیت است به سخنرانی و بیان نکاتی خاص در مجالسشان می‌پردازند که باعث پیش آمدن مسائل گوناگون می‌شود.

در حین مداحی برخی صحبت‌های کوتاه لازم اما بسیار آن لازم نیست، زیرا جای ما با سخنران عوض می‌شود. اگر قرار باشد مداح به سخنرانی بپردازد جای اشخاص عوض شده و مشکلاتی ایجاد می‌شود در سخنرانی باید اندوخته علمی با مسئولیت شخص همخوانی داشته باشد شاید برخی دوستان در سخنرانی تبحر داشته باشند اما سخنرانی او با کسی که پنجاه سال حوزه علمیه درس خوانده و به مبانی دینی و معارف اهل‌بیت (ع) آگاهی دارد و استاد بارزی است بسیار متفاوت می‌شود، ما در رشته خود متخصص هستیم، گاهی سخنرانی و مداحی خلط می‌شود، اما گاهی بین مداحی کلامی گفته می‌شود که آن شعر را تبیین می‌کند و ممکن است روایت یا آیه چاشنی آن شعر شود که باب نصیحتی باز شود این درست است؛ اما این‌که قالب کار را عوض کنیم درست نیست.

*آیا مداحان امروز همانند مادحین گذشته اهل ساده زیستی و ترویج زندگی ساده هستند؟

هر مسلمانی وظیفه دینی مشخص و مبرزی دارد، یکی از وظایف ما مداحان که مدعی نوکری اهل‌بیت (ع) و دین‌مداری هستیم این است که اهل تجملات و پیرایه‌های مادی نباشیم که از خدا و دین دور شویم، باید به مسائل اولیه پرداخت، شاید در شأن برخی افراد باشد که بهترین خانه و ماشین را داشته باشند اما ما با حداقل‌ها هم می‌توانیم زندگی راحتی داشته باشیم، تجملات زندگی مادی تبعاتی دارد که نباید بین مسلمانان به ویژه مداحان باب شود زیرا نگاه مردم دقیق است و بر روی مدعیان دین‌داری دقت زیادی دارند. ساده زیستی و ترویج زندگی ساده سیره مداحان و ذاکران قدیم بوده است.

*آیا امروز خانه مداحان به وضعیت درآمدی و هدایایی که مداحان دریافت می‌کنند نظارتی دارد و می‌تواند داشته باشد با توجه به اینکه بعضاً ارقام میلیونی برای برخی مداحان نقل می‌شود.

امروز با شرایط کرونا بیشتر شغل‌ها تعطیل و برنامه‌ها مختل شده که مشکلات آن نیز ملموس است درباره مداحی هم چنین است به عنوان مثال ما چند وقت پیش در خمین، برنامه داشتیم که طبق پروتکل‌های بهداشتی فرمانداری با برگزاری این مراسم موافقت نکرد ما نیز اطاعت امر کردیم اگرچه متأسفانه در این جهت هم شاهد دوگانگی بسیاری هستیم که آقایان و تصمیم‌گیرندگان در بسیاری از موارد تعطیلی‌ها را درباره مسائل مذهبی لحاظ می‌کنند و فکر می‌کنند که تمام عفونت‌ها، کج مداری ها، مشکلات و بیماری‌ها در این بخش است و در جاهای دیگر این بحث‌ها دنبال نمی‌شود، اصلاً کاری به نوع تجمعات نداریم ممکن است هر تجمعی یک ره‌آورد داشته باشد که در این شرایط شاید بیماری باشد اما آنچه که می‌بینیم این دوگانگی درباره تجمعات مذهبی وجود دارد.

بازار تهران در ایام فروردین تعطیل بوده و این تعطیلی‌ها سبب شده که کسبه نتوانند به تعهدات خود عمل کنند، برای ما هم چنین است، باید طوری برنامه‌ریزی شود که هم سلامت مردم حفظ شود هم شغل و کار مردم با تعطیلی‌ها آسیب نبیند.

درباره نظارت بر هدایایی که مداحان و دوستان ذاکر دریافت می‌کنند نیز چون وجوهات هدیه است ما حق نداریم به آن نگاه کنیم که چقدر است، طبق دین اسلام وقتی چیزی در قالب هدیه بگنجد واقعاً نباید آن هدیه را اصلاً نگاه و دقت کرد که به چه اندازه است، مخصوصاً وقتی که بحث قربةالی‌الله مطرح می‌شود.

اگر واقعاً یک مرکز یا مجموعه‌ای با نیت و هدف پاک و خالص هدیه‌ای را تأمین کند و به دوستان بدهد نباید درباره میزان آن دقت کرد، اگرچه بسیاری از این عزیزان کار و زندگی آنها با همین هدایا گره خورده است یعنی به تعبیر حاج آقای قرائتی که می‌گفتند ما با نیت خالص و برای امام حسین (ع) می‌رویم و چشمداشتی به هدایا نداریم، اما ذوالجناح امام حسین (ع) هم خرج دارد، دوستان ما هم چشمداشتی به هدایا ندارند اگرچه امروز هزینه‌های زندگی بسیار بالا است.

یک درصد بسیار محدودی از مداحان شاید امکانات خیلی خوب و مرفهی داشته باشند اما غالب مداحان و ستایشگران اگر آن چهار جلسه مداحی را نروند و ارتباط آنها به صورت زنجیره‌ای با هیأت‌ها یا روضه‌های خانگی قطع شود به طور طبیعی زندگی آنها به چالش می‌افتد، این طور نیست که فکر کنید همه مداحان اقلام یا هدایای زیادی را دریافت می‌کنند این تنها شایعه سازی است.

شاید تعداد انگشت شماری از مداحان برخی مسائل را در این زمینه رعایت نکنند اما نگاه تعداد زیادی از مداحان عزیزمان به این هدایا نیست، ما که از همان دوران نوجوانی کنار کار مداحی توفیق کار در زمینه فعالیت‌های اداری و آموزشی را داشتیم تا به مداحی تحت عنوان شغل نگاه نکنیم.

*مداحان در پیش از انقلاب، کمک به جریان شکل‌گیری انقلاب اسلامی می‌کردند و در ابتدای پیروزی انقلاب کمک به دفاع مقدس. به نظر شما امروز و پس از گذشت ۴۰ سال از پیروزی انقلاب مداحان در چه حوزه‌هایی می‌توانند یاری‌گر انقلاب اسلامی باشند؟

امروز مسیر مشخص است. در گذشته برخی مسائل شاید در لفافه بیان می‌شد، مرحوم کافی بسیاری از صحبت‌ها را در قالب‌های مختلف و لفافه بیان می‌کردند، تعداد محدودی به صراحت صحبت می‌کردند که از ناحیه دستگاه حاکمیت با مخالفت مواجهه می‌شدند و جلسات آن‌ها ادامه پیدا نمی‌کرد.

به فرض زمان پهلوی دوم، وقتی رهبر معظم انقلاب برنامه سخنرانی در مسجد هدایت مشهد یا جاهای دیگر داشتند پس از یک، دو یا سه جلسه درب آن محل بسته و با ایشان برخورد می‌شد، گاهی همین مساله به دستگیری سخنران و مداح منتهی می‌شد، اما افرادی همچون مرحوم کافی صحبت خود را در قالب و پوشش‌های مختلف بیان می‌کردند به گونه‌ای که ادامه پیدا کند، او با دستگاه حاکمه برخورد مستقیم نداشت که جلوی کارهایش گرفته شود، سیره تبلیغی برخی به گونه‌ای بود که ادامه پیدا می‌کرد، آن زمان به این شکل بود، اما امروز ما چارچوب، برنامه و رهبری داریم که در مسائل کشور فرمایش‌های ایشان حکیمانه و بهترین بوده و مسیر را برای ما تعیین می‌کنند که نباید جلوتر یا عقب تر از کلام ایشان حرکت کنیم.

اگر قرار است مداحان صحبتی داشته باشند باید کلام رهبر معظم انقلاب را تبیین کنند بیانات ایشان را دست‌چین کرده و در برنامه‌های مداحی و آموزشی خود به نوجوانان انتقال بدهند که نسل جدید با فرمایشات ایشان آشنا شده و مأنوس شوند همچنین جوانان بدانند که در کنار بحث مداحی باید به شرایط منطقه هم توجه شود و جامعه ما به چه چیزی نیاز دارد و با همان‌ها پیش بروند.

*با توجه به اینکه در آینده نزدیک چند انتخابات مهم از جمله انتخابات ریاست جمهوری داریم، آیا ورود به سیاست و فعالیت سیاسی یا تلاش برای رأی آوردن چهره‌ای خاص، ناقض وظایف مداحان است یا نه؟

قشر ستایشگری بخشی از آحاد این جامعه است نمی‌شود که تمام آحاد کشور و صنوف مختلف نظرهای خود را اعمال کنند اما جامعه مداحان و ستایشگران خود را کنار بکشند و بگویند ما وظیفه‌ای نداریم رهبر معظم انقلاب فرمودند ما هیئت سکولار نداریم، بر همین اساس ما مداح سکولار هم نداریم که بگوید وظیفه من فقط مداحی یا پرداختن به عاشورای سال ۶۱ است، ما عاشوراهای زیادی را در پیش داریم که نمی‌توانیم نسبت به آن بی‌تفاوت باشیم بنابراین این مورد خاص که به آن اشاره کردید چیزی نیست که در قالب وظایف ما نگنجد، اما همچنان که رهبر معظم انقلاب اسم یا گزینه خاص را نمی‌برند ما هم در انتخابات دنبال پیدایش یک نفر یا بازارگرمی برای شخص خاص نیستیم، آنچه ما می‌گوئیم وظیفه الهی ما متعاقب بیانات رهبر معظم انقلاب است که راهکارها را به مردم نشان می‌دهند که رئیس‌جمهور آینده باید این گزینه‌ها، محسنات یا امتیازات را داشته و برای آینده کشور مفید باشد ما هم پیرو فرمایش ایشان همان کار را دنبال می‌کنیم نه این‌که بگوییم حتماً فلان یا فلانی روی کار بیاید، اگر کسی بخواهد روی یک نفر خاص تبلیغ کند از خط رهبر معظم انقلاب عدول کرده است، رهبر معظم انقلاب نشانه‌های منتخب آینده کشور را بیان می‌کنند ما هم پیرو همان باید برای مردم روشنگری کنیم و نشانه‌های گزینه بهتر برای دستگاه اجرایی کشور را به مردم معرفی کنیم

منبع:مهر