۴ دهه از ربایش امام موسی صدر گذشت

سید موسی صدر معروف به امام موسی صدر از عالمان و اندیشمندان شیعه در عرصه فرهنگی و سیاسی است که پس از هجرت از ایران به لبنان، مجلس اعلای شیعیان لبنان و جنبش امل را تأسیس کرد و رهبری فکری و سیاسی شیعیان این کشور را عهده‌دار شد.

هجرت به لبنان و زمینه‌های فعالیت در لبنان

امام صدر تا پیش از هجرت به لبنان دو بار به این کشور سفر کرده و با سید شرف الدین عاملی دیدار کرده بود. سید شرف الدین به صراحت او را شایسته رهبری شیعیان لبنان خوانده و به فرزندانش توصیه او را کرده بود. در اواخر سال 1338 و به دنبال توصیه‌های شخصیت‌هایی مانند آیات بروجردی، حکیم و شیخ مرتضی آل یاسین، وصیت آیت‌الله سید عبدالحسین شرف‌الدین را پذیرفت و به عنوان جانشین وی، ایران را به سوی لبنان ترک کرد. اصلاح شئون اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی شیعیان آن روز لبنان از یک ‌سو، و استفاده از ظرفیت‌های منحصر به فرد لبنان برای نمایاندن چهره‌ای عاقل، عادل، انسان‌دوست و سازگار با زمان مکتب اهل بیت(ع) به جهان از سوی دیگر، اهداف اصلی این هجرت را تشکیل می‌داد.

امام صدر با توجه به جغرافیای اجتماعی و سیاسی لبنان در منطقه و جهان، از همان بدو ورود فعالیت‌های خود را در سه حوزه موازی سازماندهی کرد:

الف: انسجام شیعیان لبنان

یکی از برنامه‌های صدر حرکت به سوی بازسازی هویت و انسجام طایفه شیعه لبنان بود. امام صدر در زمستان 1339 و پس از تجدید سازمان جمعیت خیریه «البر و الاحسان»، با تنظیم برنامه‌ای ضربتی برای تامین نیازهای مالی خانواده‌های بی‌بضاعت، ناهنجاری تکدی را به کلی از سطح شهر صور و اطراف آن برانداخت.

وی در فاصله سال‌های 1340 تا 1348 و در چارچوب برنامه‌ای میان مدت، با طی سالانه هزاران کیلومتر در میان شهرها و روستاهای سراسر لبنان، دهها جمعیت خیریه و مؤسسات فرهنگی و آموزش حرفه‌ای را راه‌اندازی کرد، که حاصل آن کسب اشتغال و خودکفایی اقتصادی هزاران خانواده بی‌بضاعت، کاهش درصد بی‌سوادی، رشد فرهنگ عمومی، و به اجرا در آمدن صدها پروژه کوچک و بزرگ عمرانی در مناطق محروم آن کشور بود.

امام صدر در تابستان 1342 و طی سفری دو ماهه به کشورهای شمال آفریقا، طرحی نو برای همفکری مراکز اسلامی‌ مصر، الجزایر و مغرب با حوزه‌های علمیه شیعی لبنان در انداخت.

ب: تاسیس مجلس اعلای شیعیان لبنان

امام صدر در تابستان 1345 رسما از حکومت وقت درخواست کرد تا همانند دیگر طوایف آن کشور، مجلسی برای سازماندهی طایفه شیعه و پیگیری مسائل آن تاسیس شود. مجلس اعلای اسلامی‌ شیعه که اولین بخش از برنامه درازمدت امام صدر به شمار می‌رفت، در اول خرداد 1348 تاسیس شد و خود او با اجماع آراء به ریاست آن انتخاب شد.

ج: پایان دادن به جنگ داخلی

با آغاز جنگ داخلی لبنان در فروردین 1354، تمام تلاش‌های امام صدر صرف پایان دادن به این بحران شد. وی در خرداد آن سال در مسجد عاملیه بیروت به اعتصاب غذا نشست و به پشتوانه مقبولیت وسیع خود در میان تمام طوایف، آرامش را به تابستان لبنان بازگردانید. با شعله‌ور شدن مجدد آتش جنگ، امام صدر در اردیبهشت 1355 حافظ اسد را بر آن داشت تا با اعزام نیروهای سوری به لبنان، موازنه قوا و آرامش را به این کشور بازگرداند. حل اختلافات مصر با سوریه و متعاقب آن برپایی کنفرانس سران عرب در ریاض طی مهر 1355، آب سردی بود که توسط امام صدر بر آتش جنگ داخلی لبنان فرو ریخته شد. این آرامش تا زمانی‌که امام صدر در لبنان حضور داشت، ادامه پیدا کرد.

د: گفتگوی ادیان و مذاهب

تلاش برای گفتگوی ادیان و تقریب مذاهب در لبنان از اصلی‌ترین دغدغه‌های او بود. وی از اولین روزهای هجرت به لبنان در زمستان 1338، با طرح شعار «گفتگو، تفاهم و همزیستی»، پایه‌های روابط دوستانه و همکاری صمیمانه‌ای را با مطران یوسف الخوری، مطران جرج حداد، شیخ محی‌الدین حسن و دیگر رهبران دینی مسیحی و اهل سنت آن کشور بنا نهاد.

از اواخر سال 1341 حضور گسترده امام صدر در کلیساها، دیرها و مجامع دینی و فرهنگی مسیحیان آغاز شد. سخنرانی‌های تاریخی امام صدر در دیرالمخلص واقع در جنوب، و کلیسای مارمارون در شمال لبنان طی سالهای 1341 و 1342، اثرات معنوی عمیقی بر مسیحیان آن کشور بر جای نهاد. وی در بهار 1344، اولین دور سلسله گفتگوهای اسلام و مسیحیت را با حضور بزرگان این دو دین الهی، در مؤسسه فرهنگی «الندوه اللبنانیه» به راه‌انداخت. در سال 1346 به دیدار پاپ رفت و نشستی که ابتدائاً نیم ساعت پیش بینی شده بود، به تقاضای پاپ بیش از دو ساعت به درازا کشید.

امام صدر از سال 1347 به عضویت مرکز اسلام شناسی استراسبورگ درآمد و از رهگذر همفکری و ارائه سمینارهای متعدد در آن، انتشار آثاری چون کتاب مغز متفکر جهان شیعه را زمینه‌سازی کرد. وی در سال 1349 به عضویت دائم «مجمع بحوث اسلامی‌ قاهره» درآمد. امام صدر در سال 1349 رهبران مذهبی طوایف مسلمان و مسیحی جنوب لبنان را در چارچوب «کمیته دفاع از جنوب» گرد هم آورد، تا برای مقاومت در برابر تجاوزات رژیم صهیونیستی چاره‌اندیشی کنند. وی در زمستان 1353 و در اقدامی‌ بی‌سابقه، خطبه‌های عید موعظه روزه را در حضور شخصیت‌های بلندپایه مسیحی لبنان در کلیسای کبوشیین بیروت ایراد کرد. امام صدر در اواسط سال 1357 موفق شد رهبران مسلمان و مسیحی لبنان را برای  برپایی یک جبهه فراگیر ملی متقاعد کند و در این مسیر تا آنجا پیش رفت که حتی موعد تاسیس و اولین گردهمایی آنان را برای پس از بازگشت خود از سفر لیبی مشخص کرد.

ه: مقاومت در مقابل اسرائیل

امام صدر در بهار 1344 گروهی از جوانان مؤمن شیعه را به مصر اعزام کرد، تا در دوره‌ای شش ماهه فنون نظامی را فرا گیرند. با بازگشت این جوانان که اولین کادرهای مقاومت لبنان بودند، عملیات ایذایی مشترک رزمندگان فلسطینی و لبنانی در شمال فلسطین آغاز شد. بخش اعظم نیروهای رزمنده را جوانان شیعه لبنان، و فرماندهی عملیات را رزمندگان فلسطینی تشکیل می‌دادند.

از پاییز سال 1351 آموزش نظامی جوانان شیعه شتاب بیشتری گرفت. در خرداد 1354 و به دنبال وقوع انفجاری در اردوگاه نظامی «عین البنیه» در کوه های بقاع، که به شهادت 27 نفر از جوانان شیعه انجامید، امام صدر رسما ولادت مقاومت لبنان را اعلام کرد. با پایان یافتن جنگ داخلی لبنان و انتقال دامنه ناآرامی‌ها به جنوب، واحدهای مقاومت لبنان رسما در نقاط استراتژیک مناطق مرزی مستقر شدند. امام صدر اولین شخصیتی بود که در زمستان 1356، طرح سازشکارانه آمریکا مبنی بر ساکن کردن پناهندگان فلسطینی در جنوب لبنان را افشاء و از تحقق آن جلوگیری کرد.

ربوده شدن امام موسی صدر در لیبی

امام صدر در 3 شهریور 1357 و در آخرین مرحله از سفر دوره‌ای خود به برخی کشورهای عربی، بنابر دعوت رسمی‌ معمر قذافی به کشور لیبی وارد و در روز 9 شهریور در آنجا ربوده شد. رژیم لیبی در 27 شهریور همان سال و به دنبال اعتراض مردم لبنان، حوزه‌های علمیه و مطبوعات منطقه، با انتشار بیانیه‌ای رسما اعلام  کرد که امام صدر و دو همراه ایشان، با پرواز شماره 881 مورخ 9 شهریور هواپیمایی آلیتالیا، طرابلس را به سوی رم ترک کرده‌اند. دستگاه های قضایی دولت‌های لبنان و ایتالیا، و همچنین تحقیقات انجام شده از سوی واتیکان، ادعای لیبی مبنی بر خروج صدر از آن کشور و ورود او به رم را رسماً تکذیب کردند. مجموعه اطلاعات آشکار و پنهانی که طی دو دهه پیش به دست آمده، تماماً گواه آنند که موسی صدر هرگز خاک لیبی را ترک نگفته‌ است.

درباره سرنوشت امام موسی صدر و اینکه او هنوز در قید حیات است یا در زندان‌های لیبی کشته شده، سخنان متفاوتی بیان شده است. قرائن متعددی حکایت از آن دارند که امام صدر همچنان زنده است و حبس ابد را می‌گذراند. اما برخی گزارش‌ها حاکی از کشته شدن وی به دست قذافی دارد.

پیگیری‌های انجام شده برای روشن شدن سرنوشت امام موسی صدر

«خلیل حمدان» عضو هیئت رئیسه جنبش امل لبنان در جریان سی و نهمین سالگرد ربوده شدن امام موسی صدر گفته بود استمرار غیبت امام موسی صدر و دو همراهش یکی از انواع تروریسم دولتی است،گذر زمان از اهمیت این مسئله نخواهد کاست و مسئولیت جامعه بین‌المللی و هیئت‌ها و سازمان‌های بشردوستانه جهانی در قبال این مسئله مسئولیتی بزرگ است.

عضو هیئت رئیسه جنبش امل با بیان اینکه ما در شورای رهبری امل تاکید داریم که دولت کنونی لیبی مسئول آزادسازی امام موسی صدر و دو همراهش است، اظهار داشت: بر این اساس روابط با دولت لیبی هر اندازه مهم باشد ارتقا نخواهد یافت.

عضو هیئت رئیسه جنبش امل در خصوص آخرین وضعیت رسیدگی به پرونده با توجه به زندانی‌ بودن فرزندان قذافی اظهار داشت: کمیته پیگیری تشکیل شد، در سال 91 و 91 میلادی اطلاعات زیادی به این کمیته رسید از اینکه امام موسی صدر از زندانی به زندان دیگر منتقل می‌شد. موضوعی که برای ما مهم است این است که بدانیم آیا ایشان فوت کرده‌اند یا نه که هنوز برای ما چیزی اثبات نشده است.

حمدان ادامه داد: در سال 2013 وزیر خارجه لیبی به ما گفت 3 جسد در طرابلس پیدا شده و ما برای شناسایی رفتیم و این اجساد را برای آزمایش دی‌ان‌ای به سارایوو بردند که مرکز بسیار پیشرفته‌ای است اما مشخص شد که پیکرهای آن‌ها نبودند. کمیته‌هایی بین ما و حکومت لیبی بعد از سرنگونی قذافی تشکیل شد و جلسات متعددی داشتیم و با بسیاری از مقامات سابق لیبی از جمله سنوسی دیدار کردیم که البته اطلاعات وی دروغ بود.

وی افزود: حکومت لیبی تلاش داشته هر چه سریعتر از این پرونده خلاص شود.عضو هیئت رئیسه جنبش امل گفته بود با حکومت فعلی لیبی رابطه سیاسی نداریم اما برای آزادی امام موسی صدر تلاش می‌کنیم.

حمدان در خصوص بازداشت فرزند قذافی در لبنان افزودوی ادعا کرده بود اطلاعاتی از امام موسی صدر در اختیار دارد اما بعد از سوار شدن بر هواپیما خواهد گفت و ازآنجا که کتمان اطلاعات در لبنان جرم محسوب می‌شود طبق قانون لبنان وی بازداشت شد، اما اطلاعاتی نداشت.

وی در خصوص اینکه ایران چه اقدامی می‌تواند در این راستا داشته باشد گفته بود: جمهوری اسلامی ایران در این زمینه قدرت دیپلماتیک بالایی برای پیگیری وضعیت امام موسی صدر دارد و ما از ایران می‌خواهیم که هر تلاشی می‌تواند در این زمینه داشته باشد. ما در هر دیداری که با مقامات جمهوری اسلامی ایران داریم این موضوع را مطرح می‌کنیم.

حمدان در خصوص احتمال حضور امام موسی صدر در زندان‌های رژیم صهیونیستی اظهار داشت: تنها برنده این موضوع رژیم صهیونیستی است، اما اینکه این موضوع را به گردن رژیم صهیونیستی بیندازیم اشتباه است، زیرا مسئول اصلی در این زمینه لیبی است.

وی ادامه داد: شیوه معمر قذافی فرافکنی بود. ما دنبال واقعیت هستیم . لیبی یک زندان بزرگ در جهان عرب بوده است. به قذافی سپرده شده بود که افراد مصلح در جهان را ناپدید کند یا به قتل برساند.

حمدان با اشاره به خاطره‌ای در این خصوص گفت: زمانیکه امام موسی صدر به فرانسه تبعید شد صدام با سفیر فرانسه در عراق تماس گرفت تا به دولت فرانسه بگوید که ایشان را نپذیرد و به لیبی بفرستد و این درست 33 روز پیش از ربوده شدن امام موسی صدر در لیبی بود.

عضو هیئت رئیسه جنبش امل با اشاره به اینکه کشورهای اروپایی و آمریکایی دشمن قذافی بودند، ادامه داد: وقتی که در آمریکا، جرایم قذافی را فهرست می‌کردند، همه چیز حتی کتک زدن خادمی توسط پسرش را بیان کردند، اما حرفی از ربودن امام موسی صدر نبود. گویا قذافی هم جرایم مجاز و هم جرایم غیرمجاز داشت و ربودن امام صدر جرم مجاز بود.

حمدان تاکید کرد: کشورهای دیگر تلاشی برای پیگیری پرونده نمی‌کنند. حکومت فعلی لیبی مسئول ربودن امام موسی صدر است. نیاز به اثبات ندارد که امام صدر زنده است و همه لیبیایی‌ها باید مسئول بازگشت امام صدر به جامعه اسلامی باشند.

وی خاطرنشان کرد  ما با فرستاده سازمان ملل در لیبی هم دیدار کردیم و از وی خواستیم قضیه امام موسی صدر را در اولویت‌های خود قرار دهد.

نبیه بری: تلاش برای آزادی امام موسی صدر در لیبی را ادامه می‌دهیم

نبیه بری رئیس پارلمان لبنان روز جمعه نهم شهریور 97 همزمان با چهلمین سالگرد ربوده شدن امام موسی صدر بر ادامه تلاش‌ها برای آزادی این شخصیت برجسته از محل ربودن وی در لیبی تاکید کرد.

وی افزود میدان اصلی کمیته کشف سرنوشت امام موسی صدر در لیبی است و انقلابیون لبیی باید به تعهداتی که در قبال مسئله امام موسی صدر به ما دادند پایبند باشند.

بری گفت: ما همراه با خانواده امام موسی صدر و نهادهای بین‌المللی مرتبط با مسئله امام موسی صدر در حال بررسی چندین اقدام در این زمینه هستیم.

نبیه بری رئیس پارلمان لبنان 30 جولای سال 2015 میلادی (8 مرداد 94) از دستاوردی مهم در پرونده امام موسی صدر خبر داده و گفته بود این دستاورد مهم اعتراف دستگاه قضایی ایتالیا مبنی بر اینکه صدر در خاک لیبی ربوده شده، است.