اگر کرات آسمانی نظم دارند، انصاف نیست که ما بی نظم و رها باشیم

* آيه               

يَسْئَلُونَكَ عَنِ الْأَهِلَّةِ قُلْ هِىَ مَوَقِيتُ لِلنَّاسِ وَالْحَجِّ وَلَيْسَ الْبِرُّ بِأَنْ تَأْتُواْ الْبُيُوتَ مِنْ ظُهُورِهَا وَلَكِنَّ الْبِرَّ مَنِ اتَّقَى‏ وَأْتُواْ الْبُيُوتَ مِنْ أَبْوَبِهَا وَاتَّقُواْ اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ‏

* ترجمه                      

درباره (حكمت) هلال ‏هاى ماه از تو سؤال مى‏كنند، بگو: براى آن است كه مردم اوقات (كارهاى خویش) و زمان حج را بشناسند. (اى پیامبر به آنان بگو:) نیكى آن نیست كه (در حال احرام حج،) از پشت خانه‏ها وارد شوید، بلكه نیكى آن است كه تقوى پیشه كنید و از درها وارد خانه ها شوید، از خداى بترسید، باشد كه رستگار شوید.

* نکته ها                     

كلمه «مواقیت» جمع «میقات» به زمان یا مكانى معیّن گفته مى‏ شود كه براى انجام كارى مشخّص شده باشد.

در این آیه ضمن پاسخگویى به سؤال گروهى از مردم كه از پیامبر صلى الله علیه وآله درباره هلال ماه مى‏ پرسیدند، به مواردى اشاره دارد كه با هم آن را بررسى مى ‏كنیم: اى پیامبر! به آنها كه از فایده ‏ى جلوه ‏هاى مختلف ماه مى ‏پرسند، بگو: آن تغییراتى كه در ماه پدید مى ‏آید، براى مردم وسیله ‏ى وقت شناسى و تقویم همگانى و طبیعى است. یكى از امتیازات اسلام این است كه برنامه‏ هاى خود را با مقیاس ‏هاى طبیعى، عمومى و مجانى طرح مى ‏كند، مثلاً براى تعیین مقدار آب كُر، وَجب را مقیاس قرار مى ‏دهد و یا براى تشخیص وقت نماز، طلوع و غروب و زوال خورشید را مطرح مى‏كند. و براى آغاز و انتهاى ماه رمضان و یا ایام حج، هلال ماه را ملاك قرار داده است. اشكال مختلف ماه نیز، حكم یك نوع تقویم عمومى را دارد كه در اختیار همه است. نیاز به تقویم و تاریخ، لازمه ‏ى زندگى اجتماعى است و بهترین وسیله عمومى براى این تقویم همین است كه افراد اعمّ از باسواد و بى‏سواد در هر كجاى عالم با یك نگاه و در یك لحظه بتوانند روزهاى ماه را تشخیص دهند. سپس مى ‏فرماید: نیكى در آن نیست كه در حال احرام، به جاى استفاده از دَر براى ورود به خانه، از پشت خانه و بیراهه وارد شوید و این عقیده، خرافه ‏اى بیش نیست كه در حال احرام باید از پشت خانه‏ها وارد شد.

هر كارى راهى دارد و باید از مجراى طبیعى و راهش وارد شد. براى انجام هركار زمان مناسب، شیوه مناسب و رهبر مناسب لازم است. همانگونه كه زمان از طرف خداوند به وسیله ماه و هلال معیّن مى ‏شود، رهبرى نیز باید از طرف خداوند تعیین شود. بنابراین معناى آیه چنین است: از هلال براى وقت شناسى استفاده كنید و در روش انجام امور، به دستورات آسمانى و رهبران مراجعه كنید و بیراهه نروید. سعادت و خوشبختى، راهى دارد كه باید از راهش وارد شد و در انتخاب زمان، روش و رهبر از خدا بترسید تا شاید رستگار شوید. امام صادق علیه السلام فرمود: مراد از آیه «واتوا البیوت من ابوابها» آن است كه هر كارى را از راهش وارد شود. [تفسیر برهان، ج‏1، ص 190] و امامان معصوم علیهم السلام فرمودند: ما آل‏ محمّد باب خداوند هستیم. و پیامبر صلى الله علیه وآله فرمودند: من شهر علمم و على درب آن است. [تفسیر مجمع‏البیان، ج‏2، ص‏509]

در این آیه جمله «واتوا البیوت من ابوابها» میان دو «تقوى» قرار گرفته است، شاید این رمز آن باشد كه شناخت راه كار و ورود و خروج در امور، نیاز به تقواى فوق ‏العاده دارد و كسانى كه تقواى كمى داشته باشند بازهم بیراهه مى ‏روند.

شاید معناى آیه چنین باشد: مردم كه درباره هلال از تو مى‏ پرسند، جوابى درخور فهم آنان بگو كه این هلال راهى است براى شناخت زمان و نظم امور دینى. امّا اگر مى ‏خواهید چگونگى تغییرات ماه را بفهمید، باید از راهش وارد شوید و مطالعه كنید و درس بخوانید. این مطلب را قرآن در این قالب بیان فرمود كه برّ و نیكى، بیراهه رفتن نیست، بلكه باید هركارى را از راهش وارد شد و راه شناخت تغییرات جوّى، تحصیلات در این باره است.

* پيام ها                      

1- حركت كرات و ماه، داراى برنامه و زمان‏بندى دقیقى است كه مى ‏تواند در برنامه عبادت و نظم امور زندگى مردم مؤثر باشد. [573] «قل هى مواقیت‏للناس»

2- اگر جمادات و كرات آسمانى نظم دارند و براى انتظام امور انسان ‏ها جهت ‏گیرى شده‏اند، شرط انصاف نیست كه ما موجوداتى بى ‏نظم و بى‏ حساب و رها باشیم. «قل هى مواقیت للناس»

3- در پاسخ به سؤالات، جوابى دهید كه سؤال كننده بفهمد و مورد نیازش باشد. «قل هى مواقیت للناس»

4- اسلام، با آداب و رسوم جاهلى و خرافى مبارزه مى ‏كند. «لیس البر بان تأتوا البیوت من ظهورها»

5 - برّ و نیكى را نباید از خرافات، عادات و سیره نیاكان بدست آورد، بلكه راه شناخت برّ، در چارچوب فرمان وحى و رهبران معصوم علیهم ‏السلام و شیوه ‏هاى منطقى است. «لیس البرّ... و لكن البرّ»

6- هرگاه راهى را بستید، راه صحیحى را نشان بدهید. «لیس البر... ولكن البر»

7- ارزش مفاهیم دینى، زمانى است كه در افراد جلوه كند. بجاى اینكه بگوید: نیكى تقواست، فرمود: نیكى، متّقى است. «ولكن البر من اتقى»

8 - بیراهه رفتن تقوا نیست. اگر از سیره عقلا و اولیاى خدا سرپیچى كنیم و نام آنرا تقوى و خودسازى بگذاریم منحرف شده ‏ایم. «اتوا البیوت من‏ابوابهاواتقوا اللّه»

9- بكارگیرى روش هاى نادرست و غیر منطقى براى انجام امور، خلاف تقواست. «واتوا البیوت من ابوابها واتقوا اللَّه»

10- حفظ وقت و مراعات نظم در كارها و عبادات، یكى از مصادیق تقوى و فلاح است. «مواقیت للناس... لعلّكم تفلحون»

11- رستگارى، نهایت تكامل است. بسیارى از دستورات، براى رسیدن به تقواست، ولى در این آیه، تقوى مقدّمه‏ ى رستگارى است. «اتقوا اللّه لعلّكم تفلحون»

573) امام صادق علیه السلام در تفسیر این آیه فرمودند: هرگاه هلال ماه رمضان را دیدید، روزه بگیرید و در پایان، همین كه هلال ماه شوال را دیدید، عید فطر بگیرید. تفسیر نورالثقلین، ج‏1، ص‏176.