نظریه نگاه معناشناسانه به قرآن بررسی شد

 وی افزود: سمنتیک علمی یا معناشناسی دارای سابقه 300 ساله در علم زبان‌شناسی است؛ در کشورهایی چون آمریکا و آلمان و برخی کشورهای دیگر این بحث دارای سابقه علمی است.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه بیان کرد: این بحث در حوزه علمیه ما دارای سابقه چندانی نیست و به همین جهت سابقه علمی آن در کشورهای دیگر را با نگاه سطحی، نباید نادیده بگیریم.

 وی گفت: ایزوتسو به مطالعه تحلیلی در مورد واژگان قرآن با هدف شناخت جهان‌بینی قرآن کریم، پرداخته است که البته می توانیم در مورد سبک زندگی نیز همین تعریف را ارائه کنیم.

 فتحی تصریح کرد: معناشناسی، تاثیر عمیقی بر نظریه‌پردازی قرآنی دارد؛ در اینجا ایزوتسو می‌گوید من می‌خواهم کاری کنم که قرآن به زبان خود سخن بگوید و خودش، مفاهیم خودش را براساس زبان‌شناسی ساختارگرا و قومی تفسیر و تحلیل کند؛ در واقع کاری که علامه بر آن تاکید فرموده بود، وی نیز مدنظر داشت.

 این استاد و قرآن‌پژوه حوزه علمیه با اشاره به آیاتی مانند؛ وَمَنْ لَمْ يَحْكُمْ بِمَا أَنْزَلَ اللَّه و ... بیان کرد: این آیات به درستی خودش، خود را معنا کرده و نیازی به مراجعه به فرهنگنامه لغات نیست؛ در این آیه، تعدی یعنی ظلم به نفس است ولی ما معمولا ظلم به دیگران را مصداق ظلم می‌دانیم؛ این کنار هم قرار گرفتن واژه یکسان در آیات متعدد نمی‌تواند از دید معناشناس بدون دلیل باشد.

فتحی افزود: ایزوتسو می‌گوید من وقتی قرآن را ترجمه می‌کردم ملاحظه کردم که واژگان قرآن دائما یکدیگر را همپوشانی معنایی می‌دهند و بر همین اساس و نگاه نیز این آثار ارزشمند مانند کتاب خدا، قرآن و انسان از سوی وی منتشر شد.

این استاد حوزه علمیه با بیان اینکه مولفه و امتیاز سبک زندگی قرآن، ایمان است اظهار کرد: ایزوتسو واژه ایمان را به صورت کلامی و معناشناسانه بحث کرده و گفته است که سبک زندگی انسانی در این جهان، ایمان و خدامحوری است؛ لذا در قرآن خدامحوری، اصل است و این مسئله باید در سبک زندگی نیز نشان داده شود.

این قرآن‌پژوه بیان کرد: وی معتقد است واژگان کلیدی که در جهان عرب دوره جاهلیت بوده وقتی وارد نظام معنایی قرآن شد، نتیجه آن ایجاد تحول عمیق در جامعه آن دوره بوده است؛ مثلا جهاد در دوره جاهلیت بوده ولی معنای عمیقی نداشته است اما وقتی وارد قرآن شد، خودش سبک زندگی شده است و با اموال و انفس قرین شده است.

 عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه یادآورشد: باید نگاهی فراگیرتر به قرآن داشته باشیم؛ باید در تمامی مداخل نوشته شده نمودار معناشناختی و شبکه معنایی آن نیز ذکر و میدان های معناشناختی ترسیم شود.

فتحی با بیان اینکه امام علی(ع) فرمودند که قرآن بعضه یصدق بعضا و در قرون بعد نیز افرادی مانند سیدمرتضی در مورد تفسیر قرآن به قرآن غوغا کرده است، ادامه داد: تفسیر به دنبال مراد خداوند از آیات است و روش تفسیر قرآن به قرآن در دوره معاصر و با المیزان به اوج رسیده است ولی کاری که در معناشناسی صورت می‌گیرد ضابطه‌مندتر و راه را روشن‌تر می‌کند.

وی با اشاره به سه سطح مطالعات معناشناسی یعنی معناشناسی تاریخی، توصیفی و تطبیقی افزود: معناشناسی می‌گوید واژگان یک زبان، یک مجموعه بهم پیوسته هستند؛ گاهی، صبر و علم و حسد و ... است به صورت مستقیم در قرآن وجود دارد اما گاهی مانند مردم‌سالاری و زیبایی در قرآن وجود ندارد ولی چون قرآن، تبیان برای همه چیز است، باید معادل‌یابی کنیم.

 فتحی با بیان اینکه تقابل واژه‌ها از مسائل مهم در معناشناسی است عنوان کرد: همچنین همنشینی یکی از محورهایی است که معناشناس برای معنایابی شبکه‌ای واژه مورد توجه قرار می‌دهد که گاهی همنشینی دستوری و گاهی همنشینی واژه‌ای و توصیفی است که فراوان، نمونه‌هایی مانند علیم حکیم و حکیم علیم داریم که این کنار هم بودن مورد توجه معناشناس است.

 وی با ذکر این مطلب که معنای جهاد بر محور همنشینی واژگانی با صبر و بلا و هجرت همنشینی دارد تصریح کرد: به همین جهت در فعالیت های مرتبط به دانشنامه و فرهنگ‌نامه‌ها توجه به همه ابعاد معناشناسی ضروری است.

خاطرنشان می شود:سلسله نشست‌های معناشناسی و روش‌شناسی در آیات سبک زندگی قرآن در پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن کریم و از سوی این پژوهشکده برگزار می شود.