شرح و تفسير حکمت 265 نهج البلاغه

سخنان امام علی (ع) در فاصله قرن اول تا سوم در کتب تاریخ و حدیث به صورت پراکنده وجود داشت. سید رضی در اواخر قرن سوم به گردآوری نهج البلاغه پرداخت و اکنون بیش از هزار سال از عمر این کتاب شریف می‎گذرد. هر چند پیش از وی نیز افراد دیگری در گردآوری سخنان امام علی (ع) تلاش‌هایی به عمل آوردند، اما کار سید رضی به خاطر ویژگی‌هایی که داشت، درخشید و ماندگار شد؛ چون سید رضی دست به گزینش زده بود.

شرح و تفسير حکمت 265 نهج البلاغه

امام علی علیه السلام: إِنَّ كَلاَمَ الْحُكَمَاءِ إِذَا كَانَ صَوَاباً كَانَ دَوَاءً، وَإِذَا كَانَ خَطَأً كَانَ دَاءً.

گفتار دانشمندان اگر صحيح و درست باشد، دوا (داروى شفابخش) و اگر نادرست وخطا باشد، درد و بيمارى است.

امام علی علیه السلام، در اين گفتار حكيمانه به آثار مثبت و منفى گفتار دانشمندان اشاره كرده و مى‌فرمايد: «گفتار دانشمندان اگر صحيح و درست باشد، دوا (داروى شفابخش) و اگر نادرست و خطا باشد، درد و بيمارى است».

اين سخن از آنجا سرچشمه مى‌گيرد كه مردم چشم به سخنان دانشمندان مى دوزند و گوش جان به گفتار آنها مى سپارند. به خصوص حكيم و دانشمندى كه آزمايش خود را در ميان مردم پس داده و سابقه تقوا و وارستگى او در ميان آنان مشهور باشد. چنين كسى هرچه بگويد، بسيارى از مردم آن را به كار مى برند. به همين دليل اگر گفتار درستى باشد داروى دردهاى فردى و اجتماعى مادّى ومعنوى مردم خواهد بود و اگر به راه خطا برود باز ناآگاهانه مردم از آن پيروى مى كنند و موجب دردهاى مادى و معنوى جامعه مى شود.

اين سخن هشدارى است به دانشمندان و علما و حكماى جامعه كه درباره سخنان خود درست بينديشند و دقت كنند و بدانند يك گفتار نابجا از سوى آنها ممكن است، جامعه اى را بيمار كند و عواقب سوء آن دامن خود آنها را نيز بگيرد،

ازاين رو گفته اند: لغزش عالِم به منزله لغزش عالَم است. در حديث ديگرى از اميرمؤمنان علیه السلام مى خوانيم: «زَلَّةُ الْعَالِمِ كَانْكِسَارِ السَّفِينَةِ تَغْرِقُ وَيُغْرِقُ مَعَها خَلْقٌ؛ لغزش عالِم مانند شكستن كشتى است كه هم آن كشتى غرق مى شود و هم تمام سرنشينانش».

چه تعبير شگفتى! امام علیه السلام جامعه انسانى را به سرنشينان كشتى تشبيه كرده كه سرنوشت آنها با هم گره خورده و لغزش عالم را به منزله سوراخ كردن يا درهم شكستن كشتى دانسته است كه سبب غرق شدن گروه بسيارى مى شود. در حديث ديگرى از همان بزرگوار آمده است: «زَلَّةُ الْعالِمِ تُفْسِدُ عَوالِمَ؛ لغزش عالم، جهانى را فاسد مى كند».

اين گفتار حكيمانه در عصر و زمان ما كه وسايل ارتباط جمعى به قدرى گسترده شده كه گفته اى ممكن است به فاصله بسيار كوتاهى در تمام دنيا پخش شود، ظهور و بروز بيشترى دارد.

قرآن مجيد مى گويد: «حتى در قيامت هنگامى كه گروهى از مردم به جرم گناهانشان در دادگاه عدل الهى حاضر مى شوند مى گويند: «(رَبَّنَا إِنَّا أَطَعْنَا سَادَتَنَا وَكُبَرَاءَنَا فَأَضَلُّونَا السَّبِيلاَْ)؛ خداوندا ما از رؤسا و بزرگانمان پيروى كرديم و آنها ما را از راه راست منحرف ساخته و گمراه كردند». گرچه واژه‌هاى «سادَتَنا» و «كُبَراءَنا» مفهوم وسيعى دارند؛ ولى دانشمندانِ مقبول جامعه يكى از مصاديق آن محسوب مى شوند.