صله رحم؛ فلسفه و آثار و برکات آن

* صله رَحِم

قال رسولُ اللهِ (صلى الله عليه وآله): «صِلُوا اَرْحامَكُمْ وَ لَوْ بِالسَّلامِ/ صله أرحام خود كنيد حتى اينكه سلام كردن باشد».

در آيات و روايات تأكيد فراوانى درباره صله رَحِم شده است. خداوند مى فرمايد: «(وَيَقْطَعُونَ مَآ أَمَرَ اللهُ بِهِ أَنْ يُوصَلَ وَيُفْسِدُونَ فِى الاَْرْضِ أُوْلَـئِكَ هُمُ الْخَاسِرُونَ/ و كسانى كه پيوندهايى را كه خدا دستور داده برقرار سازند، قطع نموده، و در روى زمين فساد مى كنند، اينها زيانكارانند».

مصداق صله رحم چيست؟ رحم كيانند؟ صله چيست؟ و فلسفه اش كدام است؟ بيشتر مردم صله رحم را مستحب مى دانند و حال آنكه صله رحم يكى از واجبات و قطع رحم يكى از گناهان كبيره است.

ظاهر رحم كه در روايات آمده، تمام ارحام را شامل مى شود و دليلى نداريم كه فقط طبقه اوّل ارث، داخل ارحام باشد و طبقات ديگر داخل نباشد، منتها چگونگى صله مختلف است؛ يعنى صله اى كه درباره درجه اوّل مثل پدر، مادر و فرزند است، غير از آن صله اى است كه درباره وابستگان درجه دوم است.

صله چيست؟ صله يك معناى عرفى دارد كه داشتن نوعى رابطه است كه اين رابطه مختلف است، گاهى رابطه به اين است كه زندگى پدر و مادرى را كه در مضيقه هستند تأمين كند، (وجوب نفقه مصداق صله رحم است) و گاهى وجوب نفقه نيست، بلكه خبر داشتن از بيماران آنها و كمك كردن به گرفتاريها و مشكلات آنها در حد توان، مصداق صله است، و گاهى با يك سلام، صله رحم صورت مى گيرد، به عبارت ديگر طورى باشد كه او را بيگانه ندانند.

فلسفه صله رحم چيست؟ اسلام روى مسأله وحدت وانسجام خيلى سرمايه گذارى مى كند به همين جهت وحدت را چند مرحله اى كرده است، مرحله اوّل وحدت در خانواده و مرحله دوم وحدت در بين فاميلها و مرحله بعد وحدت در كل مؤمنان وجامعه اسلامى است، چرا كه هميشه براى اصلاح، تقويت و پيشرفت جامعه، وحدت، از ضروريّات است; و با پيشرفت و تقويت تمام واحدهاى كوچك، اجتماع عظيم، خود به خود اصلاح خواهد شد. وحدت هزينه زيادى لازم دارد، در صورتى كه تفرقه با يك سوء ظن حاصل مى شود.

اهمّيت صله رحم تا حدّى است كه پيامبر اكرم (صلى الله عليه وآله) مى فرمايد: «صِلَةُ الرَّحِمِ تَعْمُرُ الدِّيارَ وَتَزِيدُ فى الأعمارِ و إن كانَ أهْلُها غَيْرَ أخيار/ پيوند با خويشاوندان شهرها را آباد مى سازد، و بر عمرها مى افزايد، هر چند انجام دهندگان آن از نيكان نباشند».

و نيز امام صادق (عليه السلام) مى فرمايد: «صِلْ رَحِمَكَ وَلو بِشَرْبَة مِن ماء، و أفْضَلُ ما يُوصَلُ بِهِ الرَّحِمُ كَفُّ الأذى عنها/ پيوند خويشاوندى خويش را حتّى با جرعه اى از آب محكم كن و بهترين راه براى خدمت به آنان اين است كه (لااقل) از تو آزار و مزاحمتى نبينند».

زشتى و گناه قطع رحم به حدّى است كه امام سجّاد (عليه السلام) به فرزندش نصيحت مى كند كه از همنشينى با پنج گروه دورى كن، يكى از آن پنج گروه كسانى هستند كه قطع رحم كرده اند: «وإيّاكَ وَمُصاحَبَةَ القاطِعِ لِرَحِمِه فإنّى وَجَدتُه مَلْعوناً في كِتابِ اللهِ عَزّوجَلّ فى ثلاث مَواضِع: قال الله عزّوجلّ: (فَهَلْ عَسَيْتُمْ اِنْ تَوَلَّيْتُمْ أَنْ تُفْسِدوا فى الاَرْضِ وَ تُقَطِّعوا أَرْحامَكُمْ أولئِك الَّذينَ لَعَنَهُمُ الله/ از مصاحبت قطع رحم كننده دورى كن چرا كه من آنها را در سه آيه از قرآن ملعون يافتم» سپس حضرت آيه 22 سوره محمّد را تلاوت فرمود، امّا دو آيه ديگر كه در ذيل حديث آمده يكى آيه 25 سوره رعد و ديگرى آيه 27 سوره بقره كه در يكى لعن، صريحاً آمده و در ديگرى كنايتاً.

رسول اكرم (صلى الله عليه وآله) مى فرمايد: «ثَلاثَةٌ لا يَدْخُلونَ الجَنّةَ: مُدْمِنُ خَمْر وَ مُدْمِنُ سِحْر وَقاطِعُ رَحِم/ سه گروه هستند كه هرگز داخل بهشت نمى شوند، شراب خواران، ساحران و قطع كنندگان رحم».

از پيامبر اكرم (صلى الله عليه وآله) پرسيدند: «إنّ رَجُلا من خثعم سأل رسول الله (صلى الله عليه وآله) : أيّ الأعمالِ أبْغَضُ إلَى اللهِ؟ فقال: الشِّرْكُ بِالله. قال: ثمّ ماذا؟ قال: قَطِيعَةُ الرَّحِمِ/ زشت ترين عمل در پيشگاه خداوند كدام است؟ فرمود: شرك به خدا. پرسيدند: بعد از آن؟ فرمود: قطع رحم».

* آثار و بركات صله رحم در زندگى

امام صادق (عليه السلام) مى فرمايد: «صِلَةُ الرَّحِمِ تُهَوِّنُ الحِسابَ يومَ القِيامَةِ وَ ِهىَ مَنْسَأَةٌ فى العُمُرِ و تَقِىِ مَصارِعَ السّوءِ/ صله رحم حساب روز قيامت را آسان و عمر را طولانى مى كند، و از مرگ ناگوار جلوگيرى مى كند».

و همچنين فرمود: صله رحم:

1. اعمال انسان را پاك و پاكيزه مى كند.

2. اموال را پر رونق و پر بركت مى سازد.

3. بلاها و حوادث ناگوار را دفع مى كند.

4. رزق و روزى را زياد مى كند.

امام باقر (عليه السلام) از على (عليه السلام) نقل مى كند كه فرمود: «ثَلاثُ خِصال لايَموتُ صاحِبُهُنَّ أَبَداً حتّى يَرى وَ بالَهُنَّ: اَلْبَغْىُ وقطيعَةُ الرَّحِمِ وَالَيمينُ الكاذِبَةِ يُبارِزُ اللهَ بِها/ سه خصلت است كه دارندگان آن از دنيا نروند، تا مجازات و نتيجه آن را در دنيا ببينند: ستم كردن، قطع رحم كردن و قسم خوردن به دروغ كه بوسيله آن با خدا مبارزه شود».

مرحوم نراقى چند حديث پرمعنا در باب صله رحم نقل مى كند:

پيامبر اكرم (صلى الله عليه وآله) مى فرمايد: «لا تَقْطَعْ رَحِمَكَ وَ اِنْ قَطَعَتْكَ/ قطع رحم مكن، اگر چه با تو قطع رابطه كند».

و فرمود: «رحم و امانت روز قيامت در دو طرف صراطند، چون صله رحم كننده و امانت گذار بر صراط بگذرد به بهشت درآيد، و چون خائن امانت و قاطع رحم بگذرد هيچ عملى با اين دو گناه به او سود نبخشد و صراط او را در آتش سرنگون كند».

اميرمؤمنان (عليه السلام) در خطبه اى مى فرمايد: «أعوذُ بِاللهِ مِنَ الذُّنوبِ الّتى تُعَجِّلُ الْفَناءَ; از گناهانى كه در نابودى (گنه كار) شتاب كند به خدا پناه مى برم»، عبدالله بن كَوّاء يَشْكُرى عرض كرد: يا اميرالمؤمنين آيا گناهانى هست كه در فناى آدمى شتاب كند؟ حضرت فرمود: «نَعَمْ وَيْلَكَ، قَطِيعَةُ الرَّحِم; آرى واى بر تو، آن قطع رحم است، خانواده اى هستند كه گرد هم مى آيند و يارى هم مى كنند و با اينكه اهل گناهند خداوند به آنها روزى مى دهد، وخانواده اى از هم جدا مى شوند و از يكديگر مى برند، پس خداوند آنها را محروم مى كند با اينكه اهل تقوا هستند».

و فرمود: هرگاه مردم قطع رحم كنند، اموال و ثروتها در دست اشرار قرار مى گيرد.

پی نوشت:

گفتار معصومين(عليهم السلام) ، جلد ۱/ آیت الله العظمی مکارم شیرازی