خطبه امام علی(ع) در روز عید قربان

امیرالمؤمنین(ع) در روایتی درباره مفهوم «عید» به نکته قابل توجهی اشاره کردند که می‌تواند رویکرد ما به مسأله «عید» را اصلاح کند. حضرت در روایتی فرمود:  « هر روزی که در آن گناه نشود همان روز ، روز عید است؛ کُلُّ یَومٍ لا یُعصَی اللهُ فیهِ فَهُوَ یَومُ عیدٍ» (نهج‌البلاغه، حکمت437) این همان رویکرد خداگرایانه به مسأله عید است.

از این رو امیرالمؤمنین(ع) در روز عید قربان خطبه‌ای به شرح ذیل قرائت فرمود:

توصیه به تقوا و عدم دنیازدگی
شما را- اى بندگان خدا- سفارش می‌کنم به تقواى خدا، و یاد کردن بسیار از مرگ و زهد در دنیایی اینچنین که مردم پیش از شما کامى از آن نگرفتند و طرفى از آن نبسته‌‏اند و پس از شما نیز براى کسى باقى نخواهد ماند و سرنوشت شما در این دنیا لاجرم همان سرنوشت گذشتگان است. آیا نمى‏‌بینید که دنیا سپرى شده و مدتش طى گشته و اعلام زوال کرده و آشنایش ناآشنا شده است. و خود (دنیا) شتابان روى برتافته، چنان که از فنا خبر می‌دهد و آهنگ مرگ به گوش ساکن آن‏ سروده مى‌‏شود، چندان که شیرینی‌هاى آن تلخ شده و آب زلال آن کدورت گرفته است تا به جز قطراتى در ته مشربه‏‌اى و جرعه‌‏اى همانند جرعه باقیمانده در ته ظرفى که تشنگى تشنه کامى با مکیدنش فرو نمى‏‌نشیند از آن بر جاى نمانده است.

در دنیا فریفته آرزوها نشوید
پس از بندگان خدا براى کوچ از این سراى بسیج شوید، از این سرایى که فنا بر اهل آن مقدّر شده و ساکنینش از بقاء ممنوع شده‌اند و جانهاشان به خوارى مرگ کشیده شده است، چنان که هیچ زنده‌‏اى در بقاء طمع نبندد و جانى نیست مگر آنکه فرمان مرگ را گردن نهاده باشد. پس مبادا که آرزو بر شما چیره شود و پایان عمر و اجل را دور بپندارید و در دنیا فریفته آرزوها نشوید و چند روزه زندگى را به عبادت خدا پردازید. زیرا به خدا سوگند اگر شما در طلب قرب به ساحت قدس خدا در بالا رفتن درجه‌‏اى نزد او یا آمرزیده شدن گناهى که نویسندگان او آن را احصاء کرده‌اند و فرشتگان موکّل بر اعمال بندگان آن را ثبت و ضبط کرده‌‏اند، همچون مادر سرگشته غمزده فرزند از دست داده‌‏اى بنالید و مانند خلائق نوحه سر کنید و فریاد تضرّع و استغاثه‌‏اى بسان راهبان تارک دنیا از دل برآورید و از اموال و اولاد خود دل برکنید، هر آینه این اعمال در برابر ثوابى که من از جانب او براى شما امید می‌دارم و نجات از عقاب دردناکى که از نزول آن بر شما مى‏‌ترسم، بهایی اندک است.

به خدا قسم اگر شما از سر شوق و از روى رغبت به سوى خدا و به علّت بیم و هراس از او دلهاتان گداخته و ذوب شود و چشمهاتان از شدّت ترس  خون شود، و به جاى اشک خون بگرید و بر گونه‌‏هایتان روان شود، و آنگاه تا دنیا باقى است در فضاى آن زندگى کنید و سراسر عمرتان را به انقطاع و عبادت خدا بگذرانید و در برابر نعمت‌هاى عظیمى که به شما ارزانى داشته و اینکه شما را به سر منزل ایمان رهبرى کند، منتهاى کوشش خود را به کار برید، هرگز و تا جهان بر پا باشد به وسیله اعمالتان استحقاق بهشت او و رحمت او را نخواهید یافت، ولى شما به برکت رحمت او مورد ترحم واقع می‌شوید، و در پرتو راهنمایى او هدایت مى‏‌یابید، و با مدد آن رحمت و هدایت سرانجامتان به سوى بهشت او خواهد بود. خداوند ما و شما را از تائبان و عابدان قرار دهد.

و امروز روزى است که حرمتى بس بزرگ دارد و برکتش مورد امیدوارى است، و در این روز امید آمرزش گناهان می‌رود، پس خدا را بسیار یاد کنید و از او آمرزش بخواهید و به درگاه او توبه کنید، زیرا که او توبه‌پذیرى مهربان است.

کیفیت ذبح حیوان
و اگر کسى از شما بزغاله‌‏اى را (در مقام قربانى حجّ) قربان کند کفایت نخواهد کرد، ولى قربان کردن برّه‌‏اى کفایت می‌کند و از شروط کمال قربانى معاینه و بازرسى چشم و گوش آن است، و چون چشم و گوش آن سالم باشد قربان درست و تمام است. و اگر شاخ آن شکسته باشد یا پاى خود را در راه قربانگاه بزمین بکشد. کفایت نمی‌کند (چون این عیوب ظاهرى علامت بیمارى حیوان است و به همین‏ ملاحظه بهاى آن کمتر است).

رغبت به کار خیر در روز عید
و چون مراسم قربانى را برگزار کردید، از گوشت قربانى بخورید، و هدیّه بدهید، و خدا را به پاس این نعمت که گوشت شتران و گاوان و گوسپندان را روزى شما ساخته سپاسگزارى کنید و نماز را بپا دارید و زکات را بپردازید و عبادت را کامل و نیکو به جا آورید، و گواهى را اقامه کنید (یعنى کتمان شهادت نکنید)، و در انجام کار جهاد و حجّ و روزه که بر شما واجب شده راغب باشید و اشتیاق نشان دهید، زیرا ثواب آن عظیم و فناناپذیر است و ترک آن وبالى است که هرگز از میان نمی‌رود، و امر به معروف و نهى از منکر را به جا آورید، و چنان کنید که ستمکار بیمناک و ترسان شود و ستمدیده را یارى کنید و آن کس که مردم را به شک و تردید دچار می‌کند وی را از انتشار شک در عقاید مردم بازدارید، و با زنان و بردگان خوش رفتارى کنید، و در سخن گفتن صادق باشید و امانت را به صاحبش بازگردانید و بر پادارندگان حق باشید، زندگانى دنیا و شیطان فریبنده شما را نفریبد و از اطاعت خدا بازندارد.بی‌گمان بهترین سخن، ذکر خدا و رساترین موعظه پرهیزکاران کتاب خداوند عزیز و حکیم است. (من لایحضر، ج1، ص518)